ინტერვიუ რაინერ ვერნერ ფასბინდერთან

თარგმანი ინგლისურიდან : ალექსანდრე გაბელია

Q:   არაგანსწავლულ დამკვირებელს რა მიანიშნებს  დაუყოვნებლივ, რომ შენი  ფილმები მელოდრამატული სტრუქტურისაა? როგორ გამოვლინდება  ფორმალური არჩევანი ამ შემთხვევაში?

ფასბინდერი :  ცხოვრებისეული  ამბავი, რომელიც ეხება ურთიერთობას -  მელოდრამაა და ამ მიზეზის გამო, ვფიქრობ,  მელოდრამატული ფილმები სწორი(ზუსტი)  ფილმებია. მათი შექმნის ამერიკული მეთოდი მაყურებელს  მხოლოდ  ემოციებს უტოვებს და არაფერს სხვას.  მე მსურს მაყურებელს ემოციებთან ერთად რეფლექსიისა და  რასაც შეიგრძნობენ, იმის გააზრების შესაძლებლობა გადავცე.

Q:  დუგლას სირკით ძალიან აღტაცებული ხარ;   ასე რა გიზიდავს  მის ფილმებში?

ფ. :  სირკმა მოახერხა, გამოეყენებინა ყველაფერი, რასაც  ჰოლივუდი მელოდრამის შესაქმნელად  სთავაზობდა. ერთი შეხედვით, ეს  შეეფერებოდა იმას, რასაც სტუდია ითხოვდა, მაგრამ რამაც, ფაქტობრივად, გაანადგურა იმ  ცხოვრების სტილი, რომლის  კვლავწარმოებაც მათ სურდათ -  ისეთი  გარემოება,  სადაც  დავინახავთ,  რომ  ვიღაც ბედნიერია, რადგან აქვს ფერადი ტელევიზორი, მდიდრული მანქანა და ა.შ.

სირკი თავის ფილმებში სტუდიის ხაზს მიჰყვებოდა,  მაგრამ  ისე, რომ მაყურებელი  არასდროს იყო ბედნიერი. ისინი დაკმაყოფილებულები იყვნენ იქამდე - მათ არ მოუხდენიათ რეაგირება და არ უთქვამთ,  რომ ეს საშინელი ფილმია, რომ ის წინააღმდეგობაშია ჩემი ცხოვრების  წესთან - არა,    სირკი ძალიან  სათუთ დესტრუქციას იყენებდა.  ამ დროს,  რა თქმა უნდა, შეუძლებელი იყო, რომ გაკეთებულიყო დიდი, ძვირადღირებული ფილმი და  მატერიალიზმის წინააღმდეგ დაუფარავად კრიტიკული პოზიცია დაეჭირა.

Q : ერთ-ერთ ნარკვევში სირკის ფილმების შესახებ, საუბრობ  იმაზე, რომ როცა ჩვენ ბედნიერი დასასრული გვაქვს. ფაქტობრივად, ამ ადამიანებს არ შეუძლიათ იყვნენ ბედნიერები.

ფ : ჰოლივუდელი რეჟისორები იძულებულები არიან, გადაიღონ ბედნიერი დასასრულები, მაგრამ კრიტიკული ავტორი ამისგან თავის არიდების გზას პოულობს, რაც ზოგის ტოტალურ უკმაყოფილებას იწვევს. ასე აკეთებდა სირკიც. იყვნენ სხვებიც.

Q:  მაგალითად?

ფ :  ჯერი ლუისი. მისი ფილმები ძალიან დესტრუქციულ შტრიხებს შეიცავს. ის ნამდვილად აჩვენებს, რომ ტელევიზია,  ეს  საცხოვრებელი  - იყო უსარგებლო, და  მან წარმატებას  ფილმის  ორ- და სამწუთიან ინტერვალში მიაღწია, სტუდიური „ჰეფი ენდით“. მაშინაც კი, როცა ეს  ასეთი  გადაჭარბებული იყო  და  ყველაფერი - დაუჯერებელი.

Q:    მიუხედავად იმისა, რომ ფილმები მელოდრამატულია, მაყურებლის პატივსაცემად ზრდი  ემოციების  დისტანციას.  ზოგიერთმა  კრიტიკოსმა შეადარა ეს ბრეხტის "გაუცხოებას" (Verfremdungseffekt);  შენ ამ ანალოგიას უარყოფ, არა?

ფ:  აბსოლუტურად! ინტელექტუალური აზროვნება დამოწმებების და სექციების პროცესია, მაგრამ  არ უნდა იყოს  პრაქტიკაში  მსგავსი სწრაფი და მარტივი გზით  მოყვანილი. ბრეხტთან შენ ხედავ ემოციებს და  აირეკლავ  მათ, მაგრამ არასდროს შეიგრძნობ ამ ყოველივეს. ეს ჩემი ინტერპრეტაციაა და ვფიქრობ  ბრეხტზე  შორს წავედი, რადგან მაყურებელს  როგორც შეგრძნების, ისე ფიქრის საშუალებას ვაძლევ.

Q :  "დედა ქიუნსთერის ზეცად ამაღლებაში" (MOTHER KÜSTER S TRIP TO HEAVEN) ,  ამ შემთხვევაში, ვუშვებ,  რომ   შენ   ამგვარად იმიტომ კი  არ  გადაიღე, რათა  მაყურებელს მასთან იდენტიფიკაცია  რთულად მოეხდინა,   არამედ ამის საშუალებით  გააბათილე ნებისმიერი სახის დისტანცია მაყურებელსა და ამბავს შორის...

ფ.:   საშინელება  იქნებოდა,  საწყალი მოკლული ქალი,  მაყურებელს იმ ტანჯვის მერე  ენახა, რაც მან გამოიარა. ისინი  კინოთეატრს  მწუხარებით დატვირთული აზრებით დატოვებდნენ და სხვა აღარაფერს იფიქრებდნენ.   ორიგინალური სცენარით ვაპირებდი გადაღებას, მაგრამ საბედნიეროდ, მივხვდი რომ ეს დიდი შეცდომა იქნებოდა.

Q:   გავიგე, რომ ამ ფილმს  ორი დასასრული აქვს. რატომ?

ფ. :  ზოგიერთმა ჯგუფმა, რომელიც ამ ფილმზე მუშაობდა, მითხრა,  რომ გადამეღო უფრო თანამგრძნობი დასასრული,  ასე რომ, მე გადავიღე  სცენა, სადაც მუშა მას მორსილას საჭმელად სახლში ეპატიჟება.

ეს დასასრული მერჩივნა ორიგინალურ პირველწყაროს, სადაც ვიღაც არსაიდან გამოჩნდება და დაასრულებს მის ემანსიპაციას  იდუმალ  გარემოებაში  -  მე უფრო სამწუხარო და საშინელი ფინალი მოვუძებნე.

Q:  ორივე შემთხვევაში ვხვდებით  პროლეტარული მელოდრამის  მორიგ თემას:  იმის მიუხედავად, რომ პროტაგონისტმა  სოციო-პოლიტიკურ და ეკონომიკური საკითხებში  ცნობიერება აიმაღლა (რაც,  სავარაუდოდ,  შეიძლება  კლასობრივი ცნობიერების დაბადებას წააგავდეს ), ეს არაფერს გადაჭრის. ამაზე დაყრდნობით, ადამიანთა ნაწილი ფიქრობს რომ შენი ფილმები  ფატალურია...

ფ.: არ არის  ფატალური! შემდეგი მიზეზის გამო: მიუხედავად იმისა, რომ  ფილმს აქვს ფატალური დასასრული,  მაყურებელში უტოპიის იდეის მოძიების საჭიროებას აჩენს. ფატალურობის ნაცვლად კი - ეს უფრო იმედით სავსე დევიზია.

Q: თქვენ სხვაგვარად თქვით, რომ "ვიღებ ფილმებს იმიტომ, რომ  მაყურებელს რეალობა  განვაცდევინო:  ეს (დაკავშირებული კინემატოგრაფიული რეალობა)  წარმოშობს ახალ რეალობას და მაყურებლის ტვინში  მოთავსდება "

ფ.:    და თუ ფილმს საშინელი დასკვნა და დასასრული აქვს, რომლის  ნაწილიც არ გსურს გახდე, შეგიძლია სხვა რამე აღმოაჩინო. სიკვდილი ემანსიპაციაა... არა იმ გაგებით, როგორც ეს  სიტყვა  გამოიყენება ჩვეულებრივ,  უფრო მეტად  ემანსიპაცია გულისხმობს იმას, რასაც პროტაგონისტი მაყურებელს წარუდგენს -  ასწავლის რომ უტოპია აუცილებელია. მათ ეს სჭირდებათ.

Q:   როგორია შენი უტოპიის კონცეფცია?

ფ.:  ამაზე საუბარი პრობლემურია.  არ მსურს უტოპიის ფორმულირება, იმიტომ, რომ თუ ამას  გავაკეთებ, ის შეწყვეტს არსებობას, როგორც უტოპია.  ეს იდეაა და  ამისთვის ბრძოლა ღირს. აიღეთ მარქსიზმი მაგალითად - ეს შესანიშნავი იდეა  ფორმულირებულია არაჰუმანური სახით. ვფიქრობ, რომ ვითარების შეცვლის გზა  ერთგვარი ანარქიაა;  არა ის ანარქია, რომელიც შერწყმულია ტერორიზმთან, არც ის, რომელიც  წარმოადგენს ცხოვრებას გრძნობებისა და ტკივილის გარეშე... ყველას შეუძლია საკუთარი თავის იმედი გახდეს.  ეს ყველაფერი ჩემზე მაღლა არ დგას, რომ ვუთხრა მას თუ  რას მოველი; თუ ამას ვიზამ, მას დავძლევ. ჩვენ ახალი მოდელი უნდა მოვძებნოთ, სადაც ყველას შეეძლება  შეიგრძნოს და შეიცნოს...  იქ შეიძლება იყოს ცხოვრების ის ფორმა, რომელიც უმთავრესია.

Q:  ესაა მიზეზი, იმისა თუ რატომ   არ გვთავაზობ  შენს ფილმებში რაიმეს გადაწყვეტას  ?

ფ. : ეს  არასდროს გამიკეთებია და, იმედია,  არც არასდროს გავაკეთებ.

Q:  ფილმში- "შიში ჭამს სულს"  (FEAR EATS THE SOUL), ალი და ემი, სანამ მეზობლების რასიზმისა და წინასაწარშექმნილი ცუდი განწყობის წინააღმდეგ იბრძოლებდნენ, წარმატებით ქორწინდებიან. მაგრამ როცა  მეზობლებს, სხვადასხვა მიზეზების გამო, გული მოულბათ და მიიღეს წყვილი,  მათი ურთიერთობა გაუარესდა. ერთადერთი  დასკვნა, რაც ჩვენ შეგვიძლია  გამოვიტანოთ, არის ის, რომ  წყვილმა თავისთავად მოახდინა თვითდესტრუქცია.

ფ.:  როცა ორი ადამიანი ხვდება და აყალიბებს ურთიერთობას, ჩნდება შეკითხვა: ვინ იქნება დომინანტი.  ყოველთვის აღმოვაჩენ იმას, რომ ვეძებთ ვინმეს, რათა დედობრივი და მამობრივი როლები ვითამაშოთ. როდესაც ეს გადამხდა, დროთა განმავლობაში ვთამაშობდი დედას და მამას. ცხადია, მე მომწონდა ეს. მომწონდა დომინირება. მაგრამ შემდგომ მოვიდა დრო და ასახა ის, რაც მე გავაკეთე, თავს გამწარებულად ვგრძნობდი და ამ დამოკიდებულების  თავიდან მოცილება მინდოდა.

ჩვენ ვერ ვისწავლეთ,  როგორ უნდა გვიყვარდეს. როცა სიკვდილს  ცხოვრების ნაწილად მიიღებ, აღარ შეგეშინდება მისი და არც ნებისმიერი სხვა "დასკვნების", მაგრამ რაკი ცხოვრობ სიკვდილის ტერორში, ანალოგიურად რეაგირებ  ურთიერთობის დასასრულზე და ამის შედეგად ამახინჯებ სიყვარულს, რომელსაც შეუძლია არსებობა.

Q:  ვერ ხედავ ზეწოლას,  როგორც მარტივ კითხვას კარგსა  და ცუდზე?  შენი ფილმები  კომპლექსურ და ფარულ საგნებზე მიუთითებენ. ეს იყო მიზეზი გარკვეული გაუგებრობებისა... შენი ფილმების  კვალდაკვალ  გიწოდებენ  მიზოგინს,  საეჭვო  ანტი-ქალური დამოკიდებულებიდან გამომდინარე...

ფ.:  თუ სერიოზულად გადავხედავთ ქალებს, ვერ ავსახავთ  მათ უკეთესებად  ან უარესებად,  შეიძლება, არ ვიცი, რეალურად  ვინ  არიან.   მას შემდგომ,  რაც ისინი დიდი ხსნის წინათ დაიჩაგრნენ,  აღმოაჩინეს მათი პრობლემების დაძლევის  გზები  და თუ შენ ზუსტად ნახავ  ამ შესაძლებლობებს,  ეს  უფრო  მეტს გეტყვის  დაჩაგრულობაზე, ვიდრე  მარტივი შავი და თეთრი/ცუდი  და კარგი "ნახატი "  საბრალო ქალზე, როგორც  ტირანული კაცის მოწინააღმდეგეზე. ეს არაფერს ამტკიცებს.

პრობლემას მაშინ შევერწყი, როცა  ებრაელების შევიწროების ქვეშ მოვექეცი. როცა  მე სისტემატურად ვიღებდი ფილმებს უმცირესობებზე,  ვცდილობდი მენახვებინა  ჩაგვრა, როგორც  საშუალება,  არაემპათიური პიროვნება   და მსხვერპლი - როგორც კარგი და კეთილი.  ჩემთვის ნათელი გახდა,  რომ  ეს არ იყო სწორი გზა,  მოძალადისა და მსხვერპლის ურთიერთობის წარმოჩენისთვის. ნამდვილად, საშინელი რამ ზეწოლისა არის ის, რაც თქვენ არ შეგიძლიათ ნახოთ იმ პირის მოსმენის  გარეშე, ვინც  შევიწროებულია და  ვისაც ამასთანავე  საკუთარი ნაკლოვანებები აქვს. მაგალითად, ვერ დაელაპარაკები გერმანიის რეჟიმს ებრაელების უმცირესობაში ყოფნაზე, თუ არ გააღვივებ ებრაელების  ურთიერთგაგებას ფულით,  მაგრამ  როცა შენ ამას  გააკეთებ ,  გამოჩნდება ისე. რომ  თითქოს შენ  ხსნი ან  აღრიცხავ ამ  ჩაგვრას.

ახლა ჩაგვრა  რეაქციის, გადარჩენის მცირე   შესაძლებლობას გვიტოვებს. არსებობს მიზერული არჩევანი. მყარად ვდგავარ ამ აზრზე:  უნდა ანახო მსხვერპლი მისი თვისებებითა და ნაკლოვანებებით, ძლიერი  და სუსტი მხარეებით, შეცდომებით.  სწორედ ამიტომ მეძახიან ანტისემიტს!!! და როცა ვაჩვენებ ქალის მიერ დაშვებულ შეცდომებს კაცთან ურთიერთობისას,  ისინი მეძახიან ქალთმოძულეს!

და როცა ვიღებ ფილმს ჰომოსექსუალებზე და სოციალური კონტექსტების ფარგლებში ვანახვებ შეცდომებს, როცა ისინი იძულებულები არიან...   იმიტომ რომ, თუ ისინი არ შეცდებიან, შეიძლება უბრალოდ მოკვდნენ.  ეს შეცდომები მათ გადარჩენაში ეხმარება  და ეს იმაზე მიუთითებს, თუ  რამდენად გასაოცარი და ძლიერია ზეწოლა. აჩვენებ, რომ მსხვერპლი  იძულებულია შეცდეს, რადგან მასზე ზეწოლაა.

ეს ისაა, რის გარკვევასაც მე ვცდილობ, როცა ვსაუბრობ ქალის ჩაგვრაზე, ებრაელებზე და ჰომოსექსუალებზე,  და  ამიტომ უკვე მიწოდეს ანტი-ჰომოსექსუალი, ანტი-სემიტი, ქალთმოძულე...ეს მართლაც სასაცილოა. მას შემდეგ, რაც გადავიღე FOX,  გერმანელ ჰომოსექსუალებთან  მღელვარე შეტაკება მქონდა. ისინი ძალიან აგრესიულები იყვნენ ჩემ  მიმართ; მეკითხებოდნენ  თუ რატომ ვაჩვენე ისინი ასე ნეგატიურად.

Q:     მაგრამ შენ  ხომ ეს არ გაგიკეთებია..

ფ.:    სწორედ ეს ვუთხარი მათ!

Q:        საბოლოო ჯამში, ფილმი კლასობრივ ბრძოლაზეა, რაც   მათ გარემოში ხდება, მაგრამ ჰომოსექსუალები თავისთავად  არასდროს  გადმოცემენ ამას, როგორც "პრობლემას".

ფ. : ეს ფილმია,  რომელიც გადავიღე, მაგრამ მათ არ ნახეს ეს ფილმი;  უბრალოდ დაინახეს ჰომოსექსუალების მიერ დაშვებული შეცდომები. მათ სურდათ სურათებივით გამოფენილიყვნენ როგორც კარგი, კეთილი და მეგობრული ხალხი,  ეს კი ტყუილი იქნებოდა. არ ვამბობ, რომ მათ არანაირი პრობლემა არ აქვთ. თუ ყველაფერი შესანიშნავადაა - ვერაფერს შეცვლით.

Q:  ზოგიერთმა მემარცხნე ფრაქციამ ასევე საკმაოდ სასტიკად შემოუტია თქვენს ფილმს .

ფ.: არავის მოეწონება  ფილმი, ვინც    ფიქრობს იდეოლოგიაზე დაყრდნობით, რომელიც გარედან მოდის.  ვიღებ ფილმებს ხალხისთვის, რომლებიც არ ფიქრობენ  წინასწარ ჩამოყალიბებული დოქტრინის  საზღვრებში;  სხვები წავლენ ჩემი ფილმების სანახავად  და შემიძულებენ, რადგან მათ ჩემი ესმით.

Q: "დედა ქიუნსთერის ზეცად ამაღლებამ", განსაკუთრებით , გამოიწვია საკმაო აჟიოტაჟი მემარცხენეთა შორის :   ბერლინის კინო ფესტივალის ფორუმზე ჩვენებების განმავლობაში, მან ძირი გამოუთხარა პროტესტებს. თქვენ ფილმში  იყავით ძალიან სარკასტული კომუნისტი წყვილის მიმართ :  თუნდაც ძვირადღირებული ავეჯის არაშემთხვევითი ჩვენებით .

ფ.:  ეს  სარკაზმი არაა, რეალობაა. რაც თითქოს  მნიშვნელოვანი  ფაქტი  არაა,  ის რომ  მათ  ფერადი  ტელევიზორი  აქვთ,   მაგრამ ისინი დარცხვენილები არიან ამ ყველაფრით.  მათ ჭირდებათ  და ისინი ამართლებენ პირადი საკუთრების ფლობას, იმის თქმით, რომ  ცოლმა  ეს ყველაფერი  მემკვიდრეობით მიიღო. თუმცაღა, არ ვფიქრობ, რომ რევოლუციისთვის სიღარიბეა აუცილებელი.

Q:   შემოქმედებითი კარიერა კინოში მუშაობით დაიწყე?   

ფ.:  ორი მოკლემეტრაჟიანი ფილმით დავიწყე ( (DER STADTSTREICHER, DAS KLEINE CHAOS), მას შემდგომ  ჩემი დრო მივუძღვენი თეატრს, რადგან  კინემატოგრაფში სამუშაოდ საკმარისი სახსრები არ მქონდა.

Q:    ჯერ ეპიზოდურად უბრუნებოდით სცენას.

ფ.:  მხოლოდ გარკვეულ გარემოებებში:  თუ მექნებოდა შესაძლებლობა მემუშავა იმ ქალაქში და იმ ხალხთან, რომლებიც მომწონს, და გვესარგებლა ერთად მუშაობით. თუ ჩვენ ავამუშავებდით იდეას, რომელიც  დაარტყამდა ჩვენსავე  წარმოდგენებს, მაშინ ვწერდი პიესას.

როცა თეატრში ვმუშაობ, ამას ჩემთვის ვაკეთებ; არ ვარ დაინტერესებული აუდიტორიით.  თეატრის  საშინელება ისაა, რომ იმ იდეის საპოვნელად,  რომელიც მოგწონთ,  ღამეების მონაცვლეობით  უნდა ირეპეტიციოთ.   უკეთესად ვიქნებოდი, თუ ამ ყველაფერს ტელევიზიის მეშვეობით  ვაწარმოებდი.

Q:  რა არის დღევანდელი თეატრის როლი?

ფ : ვფიქრობ, რომ თეატრი მკვდარია. კინო ბევრად საინტერესოა.  ამ  დროს  კინო არის იქ, სადაც თეატრი იყო  სოფოკლემდე - ემბრიონის სახით,  რომელსაც აქამდე თავი ვერ დააღწია.

Q:  თქვენ აგრეთვე გამოთქვამთ აზრს ტელევიზიაზე.

A:  ეს საინტერესო მედიუმი  და საშუალებაა,  განსხვავებით კინოსგან, რომელიც ხელოვნებაა. ესთეტიკურად, ჩემი მოსაზრება არ იცვლება, მაგრამ ამოსავალი წერტილი, წარმოების მიზეზი, განსხვავებულია.

Q: იცნობდით  გოდარის სატელევიზიო  სამუშაოებს  ?

ფ:  რეალურად არც ერთი მინახავს, მაგრამ  რაც წავიკითხე ინტერვიუებში და ა.შ., შთაბეჭდილება დამრჩა, რომ მას მაყურებელი არ აინტერესებს  და მისი არ მესმის.  იმუშაო ისეთი  ტექნიკური ინსტრუმენტით, როგორიცაა ვიდეოკამერა და  ყურადღება არ მიაქციო მაყურებელს,  ჩემთვის წარმოუდგენელია. თეატრში ამის გაკეთების მიზეზს ვხედავ, რადგან  აქ ჩართულია ადამიანებს შორის  გაცვლა-გამოცვლის საკითხი, ურთიერთობები ჩამოყალიბებულია.

Q:   ვფიქრობ გოდარი აკეთებს იმას, რასაც შეიძლება  გარემოს  მექანიზმისა და ფუნქციების  „კვლევა“  ეწოდოს .

ფ:  შეიძლება, მართალი ხარ. ვფიქრობ, ერთ დღეს დაბრუნდება და  მოგვცემს  რაიმე ხელშესახებს, მაგრამ თუ ის ცდილობს, რომ  გახადოს გარემო  უფრო მდიდარი, ფაქრობრივად  ის ამას ვერასდროს გადმოსცემს.

Q: აღფრთოვანებული იყავი მისი ადრეული ფილმებით ?

ფ:  ზოგიერთით, განსაკუთრებით აღსანიშნია VIVRE SA VIE.

Q:  შენს ზოგიერთ ადრეულ ფილმს ახასიათებდნენ როგორც გოდარის გავლენით შექმნილს.

ფ:  ეს არასამართლიანი შეფასებაა,  უკიდურესად განსხვავდება თემატური თუ ფორმალური გაგებით. რაც  გოდარისგან ვისწავლე,  იყო სწრაფი რეაგირების გზა, რათა კინოში საკუთარი რეალობა შემექმნა.

Q:   მაშინ, როცა შენ  იფიქრებდი ადრეულ ფილმებს, იმ  დროს ის იღებდა ფილმებს მაყურებლისთვის,   როგორც ძალიან პირადულსა და ელიტისტურს .

ფ.: ხო. "უკანასკნელ ამოსუნთქვაზე "(A BOUT DE SOUFFLE) არის ფილმი, რომლითაც ყველა შეიძლება გაერთოს. ნამდვილად, ის  ეხება ადამიანს. აღელვებულად(touched)  ვგრძნობ თავს, როცა  ამ ფილმს ვნახულობ და ეს ისაა, რაც ამ ფილმში არ მომწონს. არ მსურს, რომ ამ გზით ავღელდე.

Q:  რას გულისხმობთ ამ  „აღელვებაში“?

ფ.:   კარგი, ვულგარულად ვთქვათ,  ვიგრძენი, თითქოს, ის შეეხო ჩემს პენისს, მაგრამ  არა იმიტომ რომ მას ჩემთვის რაიმეს გაკეთება სურდა: მან ეს გააკეთა იმიტომ, რომ  მისი ფილმი მომწონებოდა. მან ეს არ გააკეთა  შემდგომ (ბოლოსიტყვაობაში).

Q: ვატყობ, რომ "უკანასკნელ ამოსუნთქვას", როგორც შედევრს, არც განიხილავ?

ფ.:  ვფიქრობ " VIVRE SA VIE " შეიძლება იყოს მისი შედევრი... მაგრამ   ეს შეკითხვა მის შედევრობაზე რეალურად შეუსაბამოა. საბოლოო ჯამში, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ერთადერთი, რაც მნიშვნელობს, არის ნამუშევარი, რომელსაც ტოვებ სიკვდილის შემდეგ. ეს  არის ნაწარმოების სისავსე,  რის მეშვეობითაც შეგიძლია  თქვა რაიმე  განსაკუთრებული იმ დროზე, რომელზეც იღებ.  წინააღმდეგ შემთხვევაში,  შენი შემოქმედება გამოუსადეგარი იქნება.

 "I LET THE AUDIENCE FEEL AND THINK": An Interview with Rainer Werner Fassbinder Author(s): NORBERT SPARROW and Rainer Werner Fassbinder Source: Cinéaste, Vol. 8. 1977 year.