– ოთარ, ზოგადად მინდა, რომ გვესაუბრო ქართულ ლიტერატურაზე. რა ეტაპზეა ქართული პროზა და პოეზია, ღირს საერთოდ კამათი და მსჯელობა ამ საკითხებზე?

 

– ჩემს მეგობარს ლაშა ბუღაძეს უყვარს ხოლმე თქმა: “თუკი რამე კარგი და საინტერესო ხდება დღეს საქართველოში, ეს ქართული ლიტერატურააო.” პრინციპში, ვეთანხმები. ზოგადად ქართული ლიტერატურა არც ისე ცუდ მდგომარეობაშია, როგორც დღეს ფიქრობს იმ ადამიანების უმრავლესობა, რომლებიც თანამედროვე ქართულ ლიტერატურას არც კი კითხულობს, თუმცა ასეთი განცხადების გაკეთების უფლებას კი აძლევს თავის თავს: „კარგი რა, ესენი არიან მწერლები და პოეტები?!“, წაიკითხე გენაცვალე და მერე დასვი ეგ შეკითხვა, თუღა მოგინდება. რაც შეეხება ეტაპებს, თუ სიტყვა „ეტაპს“ პროგრესის მნიშვნელობით ვიყენებთ, მაშინ ვერ დაგეთანხმებით, არ მგონია, რომ კულტურაში ყოველი მომდევნო ეტაპი წინას სჯობია. ჩემი აზრით, კულტურა ყოველ კონკრეტულ ეპოქაში თვითმყოფადი ფენომენია და იქ პროგრესზე ვერ ვილაპარაკებთ, შეიძლება ვიღაცისთვის ანტიკური კულტურა ბევრად მაღლა იდგეს, ვიდრე თანამედროვე. მოკლედ, ვემხრობი იმ თეორიას, რომელიც მიჯნავს ცივილიზაციას და კულტურას. ქართული პროზისა და პოეზიის დღევანდელი მდგომარეობა, ალბათ, 100 წლის შემდეგ უფრო ადეკვატურად შეფასდება (თუღა იარსებებს მაგ დროისთვის ლიტერატურა.) მე მაინც მგონია, რომ დღეს ჯანსაღი პროცესები მიმდინარეობს ქართულ ლიტერატურაში, ვგულისხმობ იმას, რაც ყოველთვის ხდებოდა: კარგი ცოტაა, ცუდი – ბევრი. დღესაც არსებობს „სასტავები“. დღესაც თარგმნიან ცუდ წიგნებს, კარგი კი გვერდზე რჩებათ. ნიჭიერები ხშირად გვეჩაგრებიან, რადგან უნიჭოებს აქვთ უნარი თავის თავს კარგად მიხედონ და ნიჭიერებად წარმოაჩინონ. ამის გამო არ უნდა ვიწუწუნოთ და ძაძებით არ უნდა შევიმოსოთ, რადგან ეს ისტორიული კანონზომიერებაა და არასდროს შეიცვლება. მთავარია, რომ დღეს ბევრ ნაგავთან ერთად, შედევრებიც იწერება და კიდეც ითარგმნება.

 

– მსოფლიო ლიტერატურულ კონტექსტს რამდენად ვერგებით?

 

ჟანრობრივი მრავალფეროვნებით ჩამოვრჩებით მსოფლიოს (მსოფლიოში თითქმის ყოველთვის ევროპას ვგულისხმობ, რადგან ევროპაცენტრისტი ვარ. თან, ვერ გამოვიდებ თავს, რომ კარგად ვიცნობ მსოფლიო ლიტერატურას). გლობალურ პროცესებში ჩვენც ვართ ჩართულები, ამიტომ თემების აქტუალობით, თუ აქტუალური სოციალური თემების გადამუშავებით თითქოს ვერგებით, მაგრამ პრობლემა ის არის, რამდენად მაღალმხატვრულად მუშავდება ეს თემები ქართულ ლიტერატურაში. აქ კრიტიკული ვარ. მგონია, რომ ფორმის კრიზისია თანამედროვე ქართულ ლიტერატურაში. არც ნონფიქშენია აქ სათანადოდ განვითარებული, ბუმბერაზი როსტომ ჩხეიძე არ კმარა, ის მხოლოდ ბიოგრაფიებს წერს, ერთი სვეტლანა ალექსეევიჩიც არ გვაწყენდა.

 

– ქართულ ტექსტებში ხშირად შევხვდებით 90–იანების თემატიკას, არ გეჩვენება პრობლემად, რომ ის მძლავრადაა ქართულ ლიტერატურასა და, ზოგადად, ხელოვნებაში? 

 

ზემოთაც შევეხე ნაწილობრივ, პრობლემა თემატიკას არ უკავშირდება, პრობლემა თემის ლიტერატურული დამუშავებაა. აგერ, უმბერტო ეკო შუა საუკუნეებზე წერდა თანამედროვე შედევრებს. თუ არ ჩავთვლით რამდენიმე გამონაკლისს, მაგალითად ნაირა გელაშვილის „პირველი ორი წრე და ყველა სხვა“, ძირითადად, მდარე ხარისხის ტექსტები იქმნება მაგ პერიოდზე. მე პირადად დამღალა ამ ვაკე-ვერულმა გარჩევებმა და „პერესტრელკებმა“ ქართლ ლიტერატურაში. არ მესმის რატომ უნდა დააინტერესოს ამ საკითხმა უცხოელი მკითხველი. თუ ასე გაგრძელდება მგონი მოგვიწევს მსოფლიოს გამოვუცხადოთ: ბაბულიკური პროზა, – ახალი ჟანრის დაბადება საქართველოში. არადა, გვეგონა, რომ ეს მენტალიტეტი დამარცხდა, სინამდვილეში ამ სამყარომ, მისმა რომანტიზაციამ და ემპათიამ საკვირველი ინტენსივობითა და ექსტენსივობით გადმოინაცვლა ქართულ კინოსა და პროზაში (გოჩა მანველიძეს არ ვგულისხმობ, საქმე უფრო რთულად და ღრმადაა). იმდენად არის ეს ნაკადი შემოჭრილი ხელოვნებაში, რომ, კვლავ ვიმეორებ, თავისუფლად შეგვეძლო ახალი ჟანრის ჩამოყალიბება გვეცნობებინა მსოფლიოსთვის: ურბანისტულ-ბაბულიკური პროზის დაბადება ქურდულის სულიდან. მიმდევრები და წამხალისებლები (ლეგიონია მათი სახელი):

1.ლატენტური ძველბიჭობით ატანილი არშემდგარი გათანამედროვებული მონიჭიერო პერსონები (ნაწილი პროზაში სუბლიმირდა);

2.ყოფილი უბნის დაჩაგრულები (ამათში შედის ასევე ბეთჰოვენას ტიპის მარადიული უნიჭობისთვის განწირული მდარე გემოვნების სუბიექტები);

3.ძლიერი მამაკაცის მიერ დაცვის ფარული სურვილით შეპყრობილი მსუბუქად აღგზნებული მელოდრამატული ქალბატონები (ერთ დროს რომ “ოჯახის ქალები” ერქვათ, ახლა მოლიბერალოებიც კი გახდნენ ზოგიერთი იმათგანი);

4.მოტყუებული პოზიორი “ინწელექტუალები”. ფსევდოკრიტიკოსები.

მოკლედ, ამ ნახევრადკომიკური პროცესების აღწერას ნამდვილად სჭირდება ფროიდი, ან უკიდურეს შემთხვევაში სოციალურ ფსიქოლოგიაში ღრმად განსწავლული ადამიანი, ვთქვათ, დიურკემი. ვის შევჩივლოთ?!

 

– რამდენად უნდა იყოს ხელოვნება თავისი ეპოქის სარკე? მე მგონია, რომ სოციალურ ლიტერატურასა და ესთეტიკურ ლიტერატურას შორის შეიძლება საერთო გამოინახოს, თქვენ როგორ ფიქრობთ?

 

ხელოვნება, უნდა ეს მას თუ არა, პირდაპირ თუ ირიბად, ასე თუ ისე, მაინც იქნება თავისი ეპოქის სარკე. ხელოვნება ეპოქის გამოძახილია, ექო, რომელიც მთელ ისტორიაზე ვრცელდება. რაც შეეხება სოციალურ და ესთეტიკურ პოზიციებს ლიტერატურაში, ჩემთვის მთავარი ესთეტიკაა. ვამბობ, რომ ფორმალისტი და დეკადენტი ვარ. ზემოთ ვთქვი და ახლაც ვიმეორებ, თემების ნაკლებობა კი არა, სწორედ ფორმის კრიზისია თანამედროვე ქართულ პროზაში და პოეზიაშიც, არადა, ფორმაა მთავარი ლიტერატურაში, რას წერ ესეც მნიშვნელოვანია, ოღონდ მეორე ხარისხოვანი, მთავარია როგორ წერ. ამათი მორიგება არა თუ შესაძლებელია, იგულისხმება კიდეც. სოციალურ პრობლემატიკას ვერცერთი მწერალი გვერდს ვერ აუვლის, ყველაზე აბსტრაქციონისტი მწერლებიც კი გვერდს ვერ უვლიდნენ სოციალურ პრობლემებს თავის ნაშრომებში, უბრალოდ, უნდა შეგეძლოს კარგად გადმოსცე სათქმელი. ამაში არც ლიტერატურულ ოსტატობას (ხელოსნობას) ვგულისხმობ. მთავარი ხელოვნებაა და არა ხელოსნობა. ბევრი შედევრი წამიკითხვას, რომელიც არცერთ ე. წ. ოსტატობის (ხელოსნობის) წესს არ ექვემდებარება, ყველა ნორმას და კანონს არღვევს, ფრაგმენტული, ქაოტური და ეკლექტურია, მაგრამ შედევრია და ბევრი სრულყოფილად გამართული ნაცოდვილარი ტექსტიც მინახავს, რომელთა წაკითხვის გამოც მედალი მეკუთვნის. ის ტანჯვა დღესაც მახსოვს.

21-ე საუკუნეში, როცა „შნუროკსაც“ აღარავინ იკრავს, ზოგიერთი რეალისტური ტენდენციების მიმდევარი ატავისტი კვაზიკრიტიკოსი ამტკიცებს, რომ ნაწარმოები შეკრული უნდა იყოს და ბოლოსკენ კვანძი უნდა იხსნებოდეს კიდეც.

 

– რა უნდა ჰქონდეს მიზნად ესთეტიკურ ლიტერატურას და რა სოციალურ ლიტერატურას?

 

ლიტერატურის მიზანი უნდა იყოს თავად ლიტერატურა. ასევე: სინაღდე, სიმართლე, დამაჯერებლობა და ა. შ. ლიტერატურა ხომ დიდი და სასიამოვნო ტყუილის სამყაროა. ადამიანს ცხოვრებაში სიმართლის დაჯერებაც კი უჭირს და რამდენად დამაჯერებელი და ნამდვილი უნდა იყოს მხატვრული ტექსტი, რომელზეც აპრიორი იცი, რომ გამოგონილია, რომ მის სიმართლეში ეჭვი არ შეგეპაროს. ალბათ, ამას გულისხმობენ ხოლმე, როდესაც ამბობენ, ნაწარმოები სისხლით უნდა იწერებოდესო. საერთოდ, მკითხველი სიყალბეს და ხელოვნურობას ადვილად გრძნობს.

 

– შენ პრემია „საბას“ ლაურეატი ხარ და მინდა გკითხო, საერთოდ სწორია ლიტერატურული პრემიების პოლიტიკა? აქვთ მათ იმის წონა, რომ სტატუს–კვო შეცვალოს თუ ცერემონია უბრალოდ ცერემონიად რჩება?

 

ზოგიერთი ლიტერატურული პრემიის პოლიტიკა ჩემთვის მისაღებია, თუმცა ვისურვებდი, რომ სიტყვა „პოლიტიკა“ საერთოდ არ ფიგურირებდეს ლიტერატურული პრემიების კონტექსტში. მაგალითად, ჩემთვის კატასტროფულად ცუდი კონკურსია „წერო“, თუ სასწრაფოდ რამე არ შეცვალეს თავიანთ პოლიტიკაში ორგანიზატორებმა, ეგ კონკურსი მალე გარდაიცვლება, რაც სულაც არ მგონია კარგი. სტატუს-კვოს რაც შეეხება, მგონია, რომ კონკურსებს ლიტერატურულ პროცესებში გარკვეული როლის თამაში შეუძლია, ოღონდ, გარდამტეხის არა. მაგალითად, 1949 წელს ნობელის პრემია გადაეცა უილიამ ფოლკნერს. ამერიკაშიც კი გაოგნებული სვამდნენ შეკითხვას, ვინ არის ფოლკნერიო. სწორედ ნობელის პრემიის გამო მიაქცია ამ უდიდეს მწერალს ყურადღება მთელმა მსოფლიომ და ეს ძალიან კარგია, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ პრემია რომ არ აეღო დღეს ფოლკნერი არავის ეცოდინებოდა, მგონია, რომ დღეს ის ისეთივე დიდი და ცნობილი მწერალი იქნებოდა, როგორიც არის. სამაგიეროდ, ისეთებიც ბევრი ვიცით, ვისაც გადასცეს ნობელი და დღეს თავის სამშობლოშიც კი აღარავის ახსოვს. მთავარი ხომ ტექსტია. პრემიები ძალიან კარგია, ოღონდ, არა გადამწყვეტი მნიშვნელობის.

 

– და ბოლოს, ახალ ტექსტზე ხომ არ მუშაობ? თუ კი, რასაც ჩათვლით საჭიროდ მოგვიყევით.

 

დიახ, ვმუშაობ. სულ ახლახან დავასრულე პიესა „თუთიყუშები“, რომელიც საპატრიარქოში და ჩვენს მრევლ-საზოგადოებაში მიმდინარე ტრაგი-კომიკურ პროცესებს ასახავს. ვაპირებ, რომ გამოვაქვეყნო, აბა, სცენაზე ამას არავინ დადგამს, ალბათ არცერთი მსახიობი არ დათანხმდება დღეს მღვდლის როლის თამაშს. ჯერჯერობით, გვინდა ეს თუ არა, საქართველოში „მართლმადიდებლური“ ცენზურა მაინც მუშაობს. ასევე, ვმუშაობ რომანზე „ბეკეტი“. ამ ნაწარმოებში სწორედ ფორმა და სტილია მთავარი, ერთგვარი ექსპერიმენტიც მგონია, ვნახოთ საბოლოოდ რა გამოვა. ამ რომანის დასაწყისი ჟურნალ „არილში“ დაიბაჭდა და პერიოდულად იდებოდა „საბას“ ელექტრონულ გვერდზე, ვფიქრობ მალე მოვრჩები და ბეჭდურადაც გამოვცემ.

 

ესაუბრა ლექსო ლობჟანიძე