თარგმანი: ზაზა სუთიძე

ბრუნო ბაუერი."ებრაული საკითხი".ბრაუნშვაიგი,1843.Bruno Bauer. «Die Judenfrage». Braunschweig, 1843.

გერმანელი ებრაელები ეძებენ ემანსიპაციას. როგორ ემანსიპაციას ეძებენ ისინი? სახელმწიფო-სამოქალაქო,პოლიტიკურ ემანსიპაციას. ბრუნო ბაუერი პასუხობს მათ: არავინ გერმანიაში არ ემანსიპირებულა პოლიტიკურად. ჩვენ თვითონ არ ვართ თავისუფალნი. ჩვენ, გერმანელებმა, როგორ უნდა გაგათავისუფლოთ თქვენ, ებრაელები? თქვენ, ებრაელები,როგორც წესი, ეგოისტები ხართ,როდესაც თქვენ განსაკუთრებულ ემანსიპაციას ითხოვთ თქვენთვის.

თქვენ, ებრაელებს, როგორც გერმანელებს, უნდა გემუშავათ გერმანიის პოლიტიკური ემანსიპაციისათვის, ხოლო როგორც ხალხს, ადამიანური ემანსიპაციისათვის. და განსაკუთრებული ტიპი თქვენი შევიწროვების და თქვენი სირცხვილის უნდა იქნას მიღებული თქვენ მიერ და აღქმული არა როგორც გამონაკლისი წესი, არამედ პირიქით - როგორც დამტკიცების წესი.

თუ თქვენ, ებრაელები, ითხოვთ უფლებრივ გათანაბრებას გერმანელ ქრისტიანებთან? ასეთ შემთხვევაში ისინი აღიარებენ მიზანშეწონილად "ქრისტიანულ სახელმწიფოს", შესაბამისად აღიარებენ სისტემის მიერ უნივერსალურ დამონებას. მაშინ რატომ არ მოსწონთ ებრაელებს მათი განსაკუთრებული ბატონობა,თუ ეს განსაკუთრებული ბატონობა მათ მოსწონთ რეალურად?

გერმანელი რატომ უნდა იყოს დაინტერესებული ებრაელის გათავისუფლებით, თუ ებრაელი არ არის დაინტერესებული გერმანელის გათავისუფლებით? "ქრისტიანულმა სახელმწიფომ" იცის მარტო პრივილეგიები, ებრაელები სარგებლობენ ამ პრივილეგიით, იყვნენ ებრაელები ამ სახელმწიფოში. როგორც ებრაელს,მას აქვს უფლებები, რომელიც არ აქვთ ქრისტიან გერმანელებს. მაშინ რატომ ეძებენ ისინი იმ უფლებებს, რომლებიც არ აქვთ, მაგრამ სარგებლობენ ქრისტიანი გერმანელები?

როდესაც ებრაელები ითხოვენ "ქრისტიანული სახელმწიფოსაგან" ემანსიპირებას, მაშინ ამით ისინი ითხოვენ, რომ ქრისტიანულმა სახელმწიფომ უარი თქვას თავის რელიგიაზე. მაგრამ ებრაელები ამბობენ უარს თავიანთ რელიგიაზე? ასეთ შემთხვევაში აქვთ ებრაელებს უფლება, მოითხოვონ სხვებისაგან, რომ  უარი თქვან თავიანთ რელიგიაზე?

"ქრისტიანულ სახელმწიფოს" თავისი არსით არ შეუძლია ებრაელი ხალხის ემანსიპირება", - მაგრამ დასძენს ბაუერი, - "ებრაელსაც არ შეუძლია იქნას ემანსიპირებული. ვიდრე სახელმწიფო რჩება "ქრისტიანული", ხოლო ებრაელი რჩება - ებრაელად.

არც ებრაელს, როგორც ებრაელს და არც გერმანელს, როგორც გერმანელს, არ შეუძლიათ, მისცენ ემანსიპაცია სხვებს, ისევე, როგორც მიიღონ სხვებისაგან. "ქრისტიანულ სახელმწიფოს"შეუძლია მოექცეს ებრაელს ისე, როგორც ეს დამახასიათებელია "ქრისტიანული სახელმწიფოს" იმანენტური ბუნებისათვის. ესე იგი პრივილეგიის პრინციპით, მისცეს საშუალება იზოლირებულ იქნას სხვებისაგან, რომ ებრაელი იმყოფება ამ იზოლაციით "რელიგიურ წინააღმდეგობაში" დომინირებულ რელიგიასთან. მაგრამ ებრაელს შეუძლია "მარტო" "ებრაულ" დამოკიდებულებაში იმყოფებოდეს "ქრისტიანულ სახელმწიფოსთან", როგორც რეალური ნაციონალობისადმი ერთგვარად "უცხოს" წინააღმდეგ, თავისი ქიმერული "ნაციონალურობით" რეალური კანონებისადმი, თავისი ილუზორული კანონით, ჩათვალოს, რომ მას შეუძლია გაუუცხოვდეს და იზოლირებულ იქნას კაცობრიობისაგან. პრინციპულად არ მიიღოს მონაწილეობა ისტორიულ მოძრაობაში, არ ჰქონდეს არავითარი მომავალი და საერთო მომავალ კაცობრიობასთან. ჩათვალოს საკუთარი თავი მარტო ებრაელი ხალხის წევრად, ხოლო ებრაელი ხალხი რჩეულ ერად.

ასე რომ, თქვენ ებრაელები რის საფუძველზე ითხოვთ ემანსიპაციას გერმანული "ქრისტიანული სახელმწიფოსაგან "?  თქვენი რელიგიის გამო? კი, მაგრამ ის ხომ სასიკვდილო მტერია გერმანული "ქრისტიანული სახელმწიფოსი"? იქნებ თქვენ ამას ითხოვთ, როგორც გერმანული "ქრისტიანული სახელმწიფოს"მოქალაქეები? კი, მაგრამ გერმანულ "ქრისტიანულ სახელმწიფოში" საერთოდ არ არსებობენ გერმანული "ქრისტიანული სახელმწიფოს" მოქალაქეები. იქნებ თქვენ ამას ითხოვთ როგორც გერმანული "ქრისტიანული სახელმწიფოს"ადამიანები? მაგრამ მაშინ ამ ასპექტში თქვენც არ ხართ "ადამიანები" და არც ისინი არიან "ქრისტიანული სახელმწიფოს"ადამიანები, ვისზეც თქვენ აპელირებთ. რადგან არ არსებობს გერმანული "ქრისტიანული სახელმწიფოს" ადამიანები.

ბრუნო ბაუერმა ახლებურად დააყენა ებრაული საკითხი. მას შემდეგ, რაც კრიტიკის ქარცეცხლში გაატარეს მის მიერ დაყენებული და გადაჭრილი ებრაული საკითხი. ბრუნო ბაუერი კითხულობს: როგორია ებრაელის "თვისებები", რომელიც უნდა იქნას ემანსიპირებული გერმანულ ქრისტიანულ სახელმწიფოში და ქრისტიანული სახელმწიფოსი, რომელმაც უნდა უზრუნველჰყოს ებრაელის ემანსიპირება? და ბრუნო ბაუერი კრიტიკით პასუხობს  ებრაულ რელიგიას, ის აანალიზებს "რელიგიურ წინააღმდეგობას" იუდაიზმსა და ქრისტიანობას შორის, არკვევს არსებით მხარეებს ქრისტიანული სახელმწიფოსი. და ყველაფერ ამას ის აკეთებს დიდი გამბედაობით და მახვილგონიერებით.

რა გზით ცდილობს ბაუერი გადაჭრას "ებრაული საკითხი"? რა დასკვნამდე მიდის ის ამ საკითხში? საკითხის ფორმულირება არის მისი გადაწყვეტა. "ებრაული საკითხის" კრიტიკა არის პასუხი "ებრაულ საკითხზე".

ამრიგად, მისი დასკვნები ასეთია "ებრაულ საკითხთან" დაკავშირებით: ჩვენ უნდა მოვახდინოთ ჯერ ჩვენი თავის "ემანსიპირება", სხვების "ემანსიპირება" რომ შევძლოთ. ყველაზე მწვავე ფორმა "წინააღმდეგობებისა" ებრაელებსა და ქრისტიანებს შორის არის "რელიგიური წინააღმდეგობები". როგორ უნდა აღმოვფხვრათ ეს "რელიგიური წინააღმდეგობა"? ამისათვის საჭიროა გავხადოთ ეს "რელიგიური წინააღმდეგობა" "შეუძლებელი". როგორ უნდა გავხადოთ ეს "რელიგიური წინააღმდეგობა" "შეუძლებელი"? ამისათვის საჭიროა გავანადგუროთ რელიგია.

რადგან იმ მომენტიდან, რა მომენტიდანაც ებრაელი და ქრისტიანი განიხილავენ მათ წინაშე არსებულ რელიგიებს, როგორც "განსხვავებულ საფეხურებს ადამიანური სულის განვითარებისა", როგორც განსხვავებას "გველის კანის", რომელსაც ტანიდან იძრობს  ისტორია და ადამიანს განიხილავენ, როგორც "გველს", რომელიც კანს იძრობს. ამ მომენტიდან, ვარაუდობს ბაუერი, ებრაელი და ქრისტიანი "იმყოფება"არა რელიგიურ, არამედ კრიტიკულ "მეცნიერულ", ადამიანურ  ურთიერთდამოკიდებულებაში.

"მეცნიერება"ასეთ შემთხვევაში წარმოადგენს მათ "ერთიანობას", ხოლო წინააღმდეგობები "მეცნიერებაში, აღმოიფხვრება თვითონ მეცნიერების მიერ.

"გერმანელი ებრაელი" აწყდება, პირველ რიგში, "პოლიტიკური ემანსიპაციის" არარსებობას და ოფიციალურად აღიარებულ სახელმწიფოს "ქრისტიანულ ხასიათს ". თუმცა ბაუერულ გაგებაში "ებრაულ საკითხს" აქვს საერთო მნიშვნელობა, რომელიც არ არის დამოკიდებული "გერმანულ სპეციფიკურ პირობებზე". "ეს მართალია, გვეუბნებიან ჩვენ და თვითონ ებრაელიც ამბობს ამას.ებრაელი უნდა იქნას ემანსიპირებული არა როგორც ებრაელი, გერმანულ ქრისტიანულ სახელმწიფოში. არა იმიტომ, რომ ის ებრაელია. არა იმიტომ, რომ ებრაელი წარმოადგენს მფლობელს ისეთი შესანიშნავი ტიტულისა, როგორიც არის საერთოსაკაცობრიო მორალური პრინციპი. პირიქით - ებრაელი თვითონ გადავა უკანა პლანზე "სახელმწიფო მოქალაქესთან" მიმართებაში და ის გახდება "სახელმწიფოს მოქალაქე", მიუხედავად იმისა,  რომ ის ებრაელია და რომ უნდა დარჩეს ებრაელად.

ეს ნიშნავს რომ ებრაელი რჩება ებრაელად, მიუხედავად იმისა, რომ ის "სახელმწიფო მოქალაქეა"და ცხოვრობს საერთოსაკაცობრიო პირობებში. მისი ებრაული "ზღვარდადებული და შეზღუდული ბუნება" საბოლოოდ აიყვანს მას თავის ადამიანურ და პოლიტიკურ მოვალეობებზე მაღლა. მისი ებრაული ცრურწმენა და ცრუწარმოდგენები ჯერ კიდევ არსებობს, მიუხედავად იმისა, რომ მასზე გაიმარჯვა "საერთო პრინციპებმა". მაგრამ, ამასთანავე, რახან ის აგრძელებს თავის არსებობას, მაშინ ის იმარჯვებს ყველაფერ დანარჩენზე.

მარტო სოფისტიკურად, მარტო ეფემერულად შეეძლო ებრაელს, დარჩენილიყო "სახელმწიფოებრივ ცხოვრებაში" ებრაელად. შესაბამისად, თუ ის ისურვებდა დარჩენილიყო ებრაელად,მაშინ მისი მოჩვენებითობა იქნებოდა მისი არსი, ან "მომენტალური გამონაკლისი" ამ არსიდან და სახელმწიფო წესებიდან" (უნარი თანამედროვე ებრაელების და ქრისტიანების, გახდნენ თავისუფალნი. - ბრუნო ბაუერი გვ.57)

მოვუსმინოთ, მეორე მხრივ, როგორ საზღვრავს ბაუერი სახელმწიფოს ამოცანას:

"საფრანგეთმა", - ვკითხულობთ მასთან, - "ცოტა ხნის წინ გვაჩვენა, რომ (დებატები დეპუტატების პალატაში 26 დეკემბრიდან 1840.) ებრაულ საკითხთან დამოკიდებულებაში, როგორც ყოველთვის ყველა სხვა "პოლიტიკურ საკითხებში", თავისუფალი ცხოვრების სანახაობა სუფევს. რომელმა თავისუფალი ცხოვრების სანახაობამაც თავისუფლება თავის კანონებში დაიყვანა "არა"-მდე და შესაბამისად, აღიარა ის "მოჩვენებითად", ხოლო მეორე მხრივ, "საქმით" უარჰყო თავისი "თავისუფალი კანონი"(,გვ.64) საყოველთაო თავისუფლება ჯერ კიდევ არ გამხდარა საფრანგეთში "კანონი" "ებრაული საკითხიც" ასევე ჯერ არ არის გადაწყვეტილი. ამისათვის გამოცხადებული თავისუფლება, რომელიც კანონმა გამოაცხადა - ყველა მოქალაქის თანასწორობა - შეზღუდულია რეალურ ცხოვრებაში. რომელზედაც ბატონობენ ჯერ კიდევ და რომელსაც იყოფენ "რელიგიური პრივილეგიები"და სწორედ ეს "არათავისუფალი ცხოვრების სტილი" იწვევს უკუქმედებას კანონზე და აიძულებს მას სანქციისაკენ, ავტომატურად მოახდინოს  თავისუფალი მოქალაქეების როგორც "მჩაგვრელების" და "ჩაგრულების" დიფერენცირება ("ებრაული საკითხი"გვ.65).

ებრაელი, მაგალითად, აუცილებლად აღარ იქნებოდა ებრაელი, თუ მას თავისი კანონი არ მისცემდა საშუალებას, შეესრულებინა თავისი ვალდებულებები სახელმწიფოსთან და თავის მოქალაქეებთან. შესაბამისად, ვთქვათ, თუ ის შაბათობით დაიწყებდა სიარულს დეპუტატების პალატაში და მიიღებდა მონაწილეობას საჯარო განხილვებში. ყველანაირი "საერთორელიგიური პრივილეგია", შესაბამისად, ასევე "პრივილეგირებული ეკლესიის" მონოპოლია უნდა განადგურებულიყო და თუ ვინმე, ან აბსოლუტური უმრავლესობა გააგრძელებდა ჩაეთვალა თავის მოვალეობად შეესრულებინა თავისი "რელიგიური მოვალეობები"ასეთ შემთხვევაში უნდა მიგვეჩნია, რომ ეს იქნებოდა მათი"აბსოლუტურად პირადული საქმე ("ებრაული საკითხი"გვ.66). არ არსებობს საერთოდ რელიგია როგორც ასეთი,თუ არ არსებობს "პრივილეგირებული რელიგია". წაართვით რელიგიას თავისი "განსაკუთრებულობის სულისკვეთება" და რელიგია შესწყვეტს არსებობას.

ბაუერი: "რათქმა უნდა რელიგიური წარმოდგენა აძლევს  გარანტიებს სახელმწიფოს. მაგრამ როგორ სახელმწიფოს? როგორი ფორმის სახელმწიფოს? სწორედ ამ პუნქტში იგრძნობა "ებრაული საკითხის" "განსაკუთრებულად ცალმხრივი" გაგება ბრუნო ბაუერის მხრიდან. არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლებოდა ბრუნო ბაუერი შემოფარგლულიყო მარტო ასეთი კითხვების გამოკვლევით: ვინ უნდა იყოს ემანსიპირებული? ვინ უნდა მოახდინოს ემანსიპაცია? ბრუნო ბაუერს შეეძლო ასევე შემდეგი გაეკეთებინა კრიტიკაში. კონკრეტულად მას უნდა დაესვა კითხვა: როგორი ფორმის ემანსიპაციაზე მიდის საუბარი? როგორი "შესაძლებლობები გამომდინარეობს" მოთხოვნილი ემანსიპაციის საკითხიდან? მხოლოდ კრიტიკა თვით "პოლიტიკური ემანსიპაციისა" წარმოადგენს "ებრაული საკითხის" ამომწურავ კრიტიკას და ამ "ებრაული საკითხის" რეალურ "გადაქცევას" "საყოველთაო დროის საკითხად".  

აქედან გამომდინარე, ბაუერს არ აჰყავს საკითხი ასეთ სიმაღლემდე, ის ვარდება "წინააღმდეგობაში". ის აყენებს პირობებს, რომელიც არ ეფუძნება "პოლიტიკური ემანსიპაციის" რელევანტურ არსს. ის აყენებს საკითხებს, რომელიც არ შედის მისი ამოცანის ამოხსნაში და ტოვებს უპასუხოდ მის მიერ დასმულ საკითხს. როდესაც ბაუერი ლაპარაკობს ებრაული ემანსიპაციის მოწინააღმდეგეებზე ქრისტიანულ გერმანულ სახელმწიფოში: "მათი შეცდომა მდგომარეობდა მარტო იმაში, რომ ისინი მიიჩნევდნენ ქრისტიანულ სახელმწიფოს ერთადერთ ჭეშმარიტებად და არ გაატარეს კრიტიკის ქარცეცხლის ისეთ ფორმაში, როგორშიც გაატარეს ებრაელობა".

ჩვენი აზრით ბაუერის შეცდომა მდგომარეობს იმაში, რომ ის აკრიტიკებს მარტო "ქრისტიანულ სახელმწიფოს" და არა ზოგადად "სახელმწიფოს", ის არ იკვლევს "პოლიტიკური ემანსიპაციის ურთიერთობებს" "ადამიანურ ემანსიპაციასთან"მიმართებაში და ამიტომაც  აყენებს პირობებს, რომლებიც იხსნება მარტო არაკრიტიკულად, პოლიტიკური ემანსიპაციის და საერთოსაკაცობრიო ემანსიპაციის ერთმანეთში აღრეულ გაგებაში.

თუ ბაუერი ეკითხება ებრაელებს: გაქვთ თუ არა უფლება, თქვენი გადმოსახედიდან და თქვენი თვალსაზრისით, მოითხოვოთ პოლიტიკური ემანსიპაცია? ჩვენ პირიქით ვკითხულობთ: აქვს თუ არა უფლება "პოლიტიკური ემანსიპაციის" თვალსაზრისს მოითხოვოს ებრაელებისაგან, რომ მათ უარი თქვან იუდაიზმზე, მოითხოვონ ადამიანებისაგან საერთოდ უარი თქვან რელიგიაზე?

ებრაული საკითხი იღებს სხვადასხვა ფორმულირებას დამოუკიდებლად იმისა თუ რომელ სახელმწიფოში ცხოვრობს ებრაელი. გერმანიაში, სადაც არ არსებობს "პოლიტიკური სახელმწიფო", სახელმწიფო როგორც სახელმწიფო, "ებრაული საკითხი", როგორც საკითხი, წარმოადგენს რაფინირებულ "თეოლოგიურ საკითხს". ებრაელი იმყოფება "რელიგიურ წინააღმდეგობაში" სახელმწიფოსთან, რომელიც აღიარებს "ქრისტიანობას" თავის საფუძვლად. ეს სახელმწიფო არის "თეოლოგი"ex professo(სპეციალობით). კრიტიკა აქ არის თეოლოგიის კრიტიკა,ორმაგი კრიტიკა -  ქრისტიანული თეოლოგიის კრიტიკა და იუდეური თეოლოგიის კრიტიკა. მაგრამ, კრიტიკის მიუხედავად, ჩვენ ჯერ კიდევ ვტრიალებთ თეოლოგიის სფეროში.

საფრანგეთში,"კონსტიტუციურ სახელმწიფოში", "ებრაული საკითხი" არის  კონსტიტუციონალიზმის "საკითხი." "ნახევრად პოლიტიკური ემანსიპაციის" რადგან აქ არის შენარჩუნებულია "გარეგნულად"სახელმწიფოებრივი რელიგიის ფორმა. თუმცა ამ ფორმაშიც კი ("რელიგიური უმრავლესობის" ფორმაში), რომელიც არაფრისმთქმელია და საკუთარ ფორმას ეწინააღმდეგება,  ებრაელების დამოკიდებულება სახელმწიფოსთან ინარჩუნებს "გარეგნულ"ფორმალურ რელიგიურობას  თეოლოგიური წინააღმდეგობისა.

მხოლოდ შეერთებულ შტატებში - ყოველ შემთხვევაში, ნაწილობრივ მაინც- "ებრაული საკითხი" კარგავს თავის "თეოლოგიურ მნიშვნელობას"და ხდება "მსოფლიო"საკითხი. მხოლოდ იქ, სადაც "პოლიტიკური სახელმწიფო" არსებობს ყველაზე განვითარებულ აბსოლუტურ ფორმაში. იუდაისტის დამოკიდებულება,საერთოდ რელიგიური ადამიანის დამოკიდებულება "პოლიტიკური სახელმწიფოს მიმართ", შესაბამისად - რელიგიის დამოკიდებულება სახელმწიფოსთან, წარმოადგენს მრავალფეროვან განვითარებულ ფორმას, მთელი თავისი "სიწმინდით".  ასეთი ფორმის დამოკიდებულების კრიტიკა, შესწყვეტს თავის კრიტიკულ დამოკიდებულებას იმ მომენტიდან, რა მომენტიდანაც სახელმწიფო შესწყვეტს თავის თეოლოგიურ დამოკიდებულებას რელიგიასთან, რადგან როდესაც კრიტიკა იწყებს მიუდგეს რელიგიას როგორც სახელმწიფოს, ანუ "პოლიტიკურად. ასეთ დროს კრიტიკა ხდება "კრიტიკა პოლიტიკური სახელმწიფოსი", დაწყებული იმ პუნქტიდან, როცა საკითხი აღარაა "თეოლოგიური."  "ბაუერული კრიტიკა ასეთ შემთხვევაში შეწყვეტს, იყოს კრიტიკული.

"შეერთებულ შტატებში არ არსებობს არც "სახელმწიფოებრივი რელიგია", არც უმრავლესობის აღიარებული რელიგია, არც "უპირატესობა" ერთი "კულტის" სხვა კულტების წინაშე.სახელმწიფო დგას შორს "ყველანაირი ფორმის"კულტისაგან" (გ.დე ბომონი  "მარია ანუ მონობა შეერთებულ შტატებში" პარიზი 1835.გვ.124) "არსებობს ცალკეული შტატები ჩრდილოეთ ამერიკაში,სადაც კონსტიტუცია არ ჰქმნის პირობებს ამა თუ იმ "კულტის" "პოლიტიკური პრივილეგიებისათვის" (გვ.224)"და მაინც მიუხედავად ამისა ამერიკის შეერთებულ შტატებში არ ფიქრობენ, რომ ადამიანს და მოქალაქეს, რომელსაც არ გააჩნია "რელიგია", შეიძლება იყოს პატიოსანი ადამიანი და პატიოსანი მოქალაქე"(გვ.224).

ჩვენ არ ვამტკიცებთ, რომ "სახელმწიფოს მოქალაქეებმა" უნდა დაუდონ რაციონალური ზღვარი თავიანთ "რელიგიურ შეზღუდულობას", რომ გაანადგურონ თავიანთი "მიწიერი საკითხები". ჩვენ ვამტკიცებთ, რომ ისინი მხოლოდ მას შემდეგ დაუდებენ ზღვარს თავიანთ "რელიგიურ შეზღუდულობას", როდესაც ისინი გაანადგურებენ თავიანთ "მიწიერ საკითხებს". ჩვენ არ "გარდავქმნით""მიწიერ საკითხებს"თეოლოგიურ საკითხებად, ჩვენ "გარდავქმნით"თეოლოგიურ საკითხებს "მიწიერ საკითხებად".

ისტორიას დიდი ხნის განმავლობაში "განმარტავდნენ"ცრურწმენებით, ჩვენ "ცრურწმენებს" "განვმარტავთ" ისტორიით. "პოლიტიკური ემანსიპაციის" საკითხი რელიგიურ საკითხთან დამოკიდებულებაში ჩვენთვის წარმოადგენს "პოლიტიკური ემანსიპაციის" საკითხს"ადამიანურ ემანსიპაციასთან დამოკიდებულებაში". ჩვენ ვაკრიტიკებთ პოლიტიკური სახელმწიფოს "იმპოტენციას" რელიგიასთან დამოკიდებულებაში. ვაკრიტიკებთ "პოლიტიკურ სახელმწიფოს"თავის "მიწიერ ფორმაში"დამოუკიდებლად მისი "იმპოტენციისაგან" რელიგიასთან დამოკიდებულებაში. პოლიტიკურ სახელმწიფოსა და გარკვეულ რელიგიას შორის წინააღმდეგობაში - მაგალითად იუდაიზმთან - ჩვენ ვააშკარავებთ და სინათლის შუქზე გამოგვაქვს ამ "წინააღმდეგობების" ადამიანური ხასიათი, როგორც წინააღმდეგობა პოლიტიკურ სახელმწიფოსა და ერთგვარ "მიწიერ ელემენტებს" შორის. ვააშკარავებთ წინააღმდეგობებს პოლიტიკურ სახელმწიფოსა და რელიგიას შორის, "საერთოდ" წინააღმდეგობას, როგორც სახელმწიფოსა და მის "წინაპირობებს" შორის.

იუდაისტის,ქრისტიანის,"რელიგიური"ადამიანის "პოლიტიკური ემანსიპაცია"  არის "ემანსიპაცია იუდაიზმის იუდაიზმიდან", ქრისტიანობიდან, საერთოდ რელიგიიდან. ემანსიპაცია ისეთ ფორმაში,როგორიც შეეფერება მის "არსს". სახელმწიფო "ემანსიპირდება"რელიგიისაგან როგორც სახელმწიფო, როდესაც ის ემანსიპირდება "სახელმწიფოებრივი რელიგიისაგან", ესე იგი სახელმწიფო როგორც სახელმწიფო არ "იცავს" არავითარ რელიგიას და პირიქით ის იცავს საკუთარ თავს როგორც სახელმწიფო.

"პოლიტიკური ემანსიპაცია" რელიგიისაგან არ არის მიყვანილი ბოლომდე, არ არის თავისუფალი რელიგიისაგან, ემანსიპაციის პროცესის წინააღმდეგობებისაგან. იმიტომ, რომ "პოლიტიკური ემანსიპაცია"არ არის მიყვანილი ბოლომდე, არაა გათავისუფლებული "ადამიანური ემანსიპაციისაგან".

"პოლიტიკური ემანსიპაციის" ზღვარი თავიდანვე გამოიხატება იმაში, რომ სახელმწიფოს შეუძლია გაათავისუფლოს თავისი თავი ამა თუ იმ შეზღუდვებისაგან, რომ ადამიანი გახდეს რეალურად თავისუფალი ამ შეზღუდვებისაგან, რომ სახელმწიფოს შეუძლია გახდეს "რესპუბლიკა" (სიტყვების თამაში:«Freistaat»"რესპუბლიკა", ნიშნავს ასევე "თავისუფალ სახელმწიფოს") იმისაგან დამოუკიდებლად, რომ ადამიანი იყოს "თავისუფალი ადამიანი". სახელმწიფოს შეუძლია აბსოლუტური თვითემანსიპირება, მაშინაც კი როდესაც "აბსოლუტური უმრავლესობა" რჩება "რელიგიურად", ხოლო აბსოლუტურ რელიგიურ უმრავლესობა არ შეუძლია დარჩეს "რელიგიური" იმ პირობით, რომ ის იქნება "რელიგიური" მარტო privatum (როგორც კერძო პირი). მაგრამ სახელმწიფოს დამოკიდებულება, განსაკუთრებით "რესპუბლიკის"რელიგიასთან, არც მეტი არც ნაკლები, წარმოადგენს დამოკიდებულებას "ადამიანებისა", რომლებმაც ჩამოაყალიბეს სახელმწიფო რელიგიასთან მიმართებაში. აქედან გამომდინარე უნდა გამოვიტანოთ დასკვნა, რომ ადამიანი თავისუფლდება ყოველგვარი შეზღუდვებისაგან უშუალოდ სახელმწიფოს მიერ, თავისუფლდება პოლიტიკურად, როდესაც ის საკუთარი თავის წინააღმდეგ მაღლდება ამ შეზღუდვებზე.

ადამიანი, რომელიც "პოლიტიკურად" თავისუფლდება, აღწევს თავისუფლებას "შემოვლითი გზით"  "სახელმწიფოს შუამავლობის" აუცილებელი რგოლით, მაშინაც კი, როდესაც ადამიანი სახელმწიფო შუამავლობის გზით აცხადებს საკუთარ თავს ათეისტად, ესე იგი, როდესაც ის აცხადებს სახელმწიფოს ათეისტად, მაინც "რელიგიურად შეზღუდული "რჩება... სწორედ იმიტომ, რომ ის თავის თავს აღიარებს შემოვლითი გზით, სწორედ შუამავალი რგოლის მეშვეობით.

რელიგია წარმოადგენს ადამიანის აღიარებას "შემოვლითი გზით", აღიარებას შუამავალი რგოლის მეშვეობით, სახელმწიფო არის "შუამავალი რგოლი"ადამიანსა და ადამიანის თავისუფლებას შორის. როგორც ქრისტეა შუამავალი რგოლი,რომელშიც ადამიანი დებს მთელ თავის"ღვთაებრიობას", მთელ თავის "რელიგიურ შეზღუდულობას", ასევე სახელმწიფოა ასეთივე შუამავალი რგოლი, რაშიც ადამიანი დებს მთელ თავის "არაღვთაებრიობას", მთელ თავის "ადამიანურ თავისუფლებას".

ადამიანის რელიგიაზე პოლიტიკური "ამაღლება" წარმოაჩენს ყველა  ნაკლოვანებებს და ზოგადად, პოლიტიკური ამაღლების ყველა უპირატესობებს. სახელმწიფო როგორც სახელმწიფო მაგალითად "კერძო საკუთრების" ანულირებას ახდენს, ადამიანი აცხადებს ანულირებულად და უკუგდებულად კერძო საკუთრებას პოლიტიკურ ურთიერთობებში, მაშინ, როდესაც ის უკუაგდებს "ქონებრივ ცენზს" აქტიური და პასიური საარჩევნო უფლებისათვის, ისევე, როგორც ეს მოხდა ამერიკის შეერთებული შტატების ბევრ შტატში. პოლიტიკური თვალსაზრისით "ჰამილტონი" აბსოლუტურად მართალი იყო, როდესაც ამბობდა "ორდინარულმა ხალხმა მოიპოვა გამარჯვება კერძო მესაკუთრეებზე და ფინანსურ სიმდიდრეზე". ნუთუ კერძო საკუთრება არ არის უკუგდებული და ანულირებული "იდეაში", თუ "არმქონე" გახდება კანონმდებელი "მქონებელისათვის"?" ცენზი ეს არის კერძო საკუთრების აღიარების ბოლო პოლიტიკური ფორმა.

და მაინც, კერძო საკუთრების პოლიტიკური ანულირება არა მარტო არ უკუაგდებს კერძო საკუთრებას, არამედ გულისხმობს კიდეც მას. სახელმწიფო თავისი შეხედულებებისამებრ უკუაგდებს წარმოშობის, წოდების, განათლების, პროფესიის განსხვავებებს, როდესაც ის აცხადებს "აპოლიტიკურად" წარმოშობის,წოდების,განათლების,პროფესიის განსხვავებებს, როდესაც ის მიუხედავად ამ განსხვავებებისა თითოეულ ადამიანს სახალხო სუვერენიტეტის "თანასწორ"მონაწილედ აცხადებს, როდესაც ის განიხილავს რეალური სახალხო ცხოვრების ყველა ელემენტს სახელმწიფოს გადმოსახედიდან და სახელმწიფოს თვალსაზრისით. მიუხედავად ამისა,სახელმწიფო აძლევს უფლებას "კერძო საკუთრებას", განათლებას, პროფესიას "იმოქმედოს" მისთვის დამახასიათებელი მეთოდოლოგიით და გამოავლინოს საკუთარი განსაკუთრებული"იმანენტური არსი" "კერძო საკუთრების" ფორმაში, განათლებაში, პროფესიაში.

ძალიან შორს ვართ იმ აზრისაგან რომ უკუვაგდოთ ყველა ეს "ფაქტობრივი განსხვავებები". სახელმწიფო, პირიქით, არსებობს მხოლოდ იმ პირობით,რომ ეს განსხვავებები არსებობენ, სახელმწიფო გრძნობს თავის თავს, როგორც "პოლიტიკური სახელმწიფო" და მიმართავს თავის "საყოველთაობას"და ძალაუფლებას  ამ თავისი სახელმწიფოებრივი ელემენტების მიმართ წინააღმდეგ. ჰეგელი ამიტომაც აბსოლუტურად რაციონალურად საზღვრავს, ამ საკითხთან დაკავშირებით, პოლიტიკური სახელმწიფოს დამოკიდებულებას რელიგიასთან, როდესაც ის ამბობს: "იმისათვის რომ მიაღწიოს რეალურ არსებობას სახელმწიფომ, რომელმაც რეპრეზენტირებს თავის თავს, როგორც სულის მორალურ ხდომილებას, ამისათვის საჭიროა "განსხვავებები" მათ შორის, როგორც ფორმაში, ისე რწმენაში; მაგრამ ეს განსხვავებები იგრძნობა იმდენად, რამდენადაც საეკლესიო მხარე დადის თვითონ თავისი თავის განსხვავებებამდე. მარტო ამაღლებით "განსაკუთრებულ ეკლესიებზე" სახელმწიფო იძენს და რეალიზაციას ახდენს "აზრის საყოველთაობისა" - პრინციპს თავისი რწმენისა. (ჰეგელი."სამართლის ფილოსოფია" 1-ლი გამოცემა, გვ.346). რათქმა უნდა! მარტო "განსაკუთრებულ ელემენტებზე" მაღლა მდგომი სახელმწიფო ახდენს თავისი თავის კონსტატაციას, როგორც საყოველთაო სახელმწიფოსი. ჩამოყალიბებული პოლიტიკური სახელმწიფო წარმოადგენს თავისი არსით "სასიცოცხლოდ"მნიშვნელოვან ფაქტორს ადამიანისათვის, მისი მატერიალური ცხოვრების წინააღმდეგ. ამ "ეგოისტური ცხოვრების" ყველა წინაპირობა განაგრძობს თავის არსებობას სახელმწიფოს სფეროს გარეთ, სამოქალაქო საზოგადოებაში, როგორც სამოქალაქო საზოგადოების" დამახასიათებელი ფორმა. იქ, სადაც "პოლიტიკურმა სახელმწიფომ" მიაღწია თავის რეალურად განვითარებულ ფორმას, ადამიანი არა მარტო საკუთარ აზრებში, საკუთარ ცნობიერებაში, არამედ რეალობაში, რეალურ ცხოვრებაში ცხოვრობს "ორმაგი ცხოვრებით", ზეციერი და მიწიერი ცხოვრებით, "პოლიტიკურ საზოგადოებაში", რომელშიც ის აღიარებს თავის თავს "საზოგადოებრივ არსებად", "სამოქალაქო საზოგადოებაში", სადაც ის მოქმედებს როგორც"კერძო პირი", განიხილავს სხვა ადამიანებს, როგორც"საშუალებებს", არ დაჰყავს თავისი თავი ამ "საშუალებებამდე" და ხდება  უცხო ძალების სათამაშო.

"პოლიტიკური სახელმწიფო"უდგება "სამოქალაქო საზოგადოებას" ისევე "სპირიტუალისტურად", როგორც ზეციური სამყარო მიწიურს. პოლიტიკური სახელმწიფო იმყოფება სამოქალაქო საზოგადოებასთან ისეთივე წინააღმდეგობაში და ახდენს მის "განეიტრალებას" ისეთივე მეთოდოლოგიით, როგორითაც რელიგია "ანეიტრალებს" მიწიერ სამყაროს და როგორ წინააღმდეგობაშიც იმყოფება რელიგია მიწიერ სამყაროსთან;

ანუ ისევე, როგორც რელიგია მიწიერ სამყაროსთან დამოკიდებულებაში, სახელმწიფოც "იძულებულია" აღიაროს "სამოქალაქო საზოგადოება", მოახდინოს მისი რესტავრაცია და დაემორჩილოს მის ბატონობას. ყველაზე "ახლომყოფი რეალობის" გათვალისწინებით, სამოქალაქო საზოგადოებაში, ადამიანი მიწიერი არსებაა. რომელ სამოქალაქო საზოგადოებაშიც მას აქვს, როგორც საკუთარ თავთან, ისე სხვებთან მიმართებაშიც, რეალური ინდივიდის მნიშვნელობა, ის წარმოადგენს "ჭეშმარიტებაჩამორთმეულ" და "სამართალმოკლებულ" ინდივიდს. კონფლიქტი, რომელშიც ადამიანი იმყოფება როგორც "განსაკუთრებული რელიგიის" წარმომადგენელი საკუთარ თავთან, როგორც სახელმწიფო მოქალაქე და სხვებთან, როგორც "საერთო საზოგადოების წევრებთან" - ეს კონფლიქტი დადის "მიწიერ"განხეთქილებამდე "პოლიტიკურ სახელმწიფოსა" და "სამოქალაქო საზოგადოებას"შორის.

ადამიანისათვის, როგორც bourgeois (აქ იგულისხმება ბურჟუა როგორც სამოქალაქო საზოგადოების წევრი) ცხოვრება პოლიტიკურ სახელმწიფოში არის მხოლოდ ეფემერული და ილუზორული, ან "წამიერი გამონაკლისი" საერთო წესების არსიდან. მართლაც bourgeois ისევე, როგორც ებრაელი, მარტო სოფისტიკურად რჩება პოლიტიკური სახელმწიფოს მოღვაწეობის სფეროში, სოფისტიკურად რჩება ასევე "ებრაელად", ან bourgeois, როგორც citoyen(სახელმწიფოს მოქალაქე). მაგრამ ეს სოფისტიკა - არ წარმოადგენს "პირადი ხასიათის" სოფისტიკურ სოფისტიკას. ეს სოფისტიკა წარმოადგენს თვით "პოლიტიკური სახელმწიფოს" სოფისტიკურ სოფისტიკას. განსხვავება რელიგიურ ადამიანსა და პოლიტიკური სახელმწიფოს მოქალაქეს შორის არის განსხვავება "მყიდველსა"და პოლიტიკური სახელმწიფოს მოქალაქეს შორის, დღიურ მუშასა და სახელმწიფოს შორის, მიწათმფლობელსა და სახელმწიფოს შორის, "ცოცხალ ინდივიდსა" და სახელმწიფოს მოქალაქეს შორის.

წინააღმდეგობა, რომელშიც იმყოფება "რელიგიური ადამიანი" "პოლიტიკურ ადამიანთან" არის იგივე წინააღმდეგობა,როგორშიც იმყოფება bourgeois ან citoyen, რომელშიც იმყოფება "სამოქალაქო საზოგადოების"წევრი და მისი "პოლიტიკური ლომის კანი". ეს "მიწიერი"კონფლიქტი, რომლამდეც დადის "ებრაული საკითხი", ეს ურთიერთობა პოლიტიკურ სახელმწიფოსა და თავის წინაპირობებს შორის,-იქნება ეს მატერიალური ელემენტები,როგორც კერძო საკუთრება და ასე შემდეგ, ან სულიერი საკითხები - როგორც განათლება, რელიგია - ეს კონფლიქტები საერთო ინტერესებსა და კერძო ინტერესებს შორის, განხეთქილებები პოლიტიკურ სახელმწიფოსა და და სამოქალაქო საზოგადოებას შორის, ამ ყველა "მიწიერ წინააღმდეგობებს" ბრუნო ბაუერი ტოვებს ხელშეუხებლად, როდესაც ის პოლემიკაში შედის "მიწიერი წინააღმდეგობების" "რელიგიურ გამოხატულებასთან. ადამიანი "პოლიტიკურად" ემანსიპირდება რელიგიისაგან იმით, რომ ის "განდევნის" "საჯარო სამართლის" სფეროდან მას და გადააქვს "კერძო სამრთლის"სფეროში. ის უკვე აღარ წარმოადგენს სახელმწიფოს "სულს"- სადაც ადამიანი შეზღუდულ ხარისხში, განსაკუთრებულ ფორმაში და განსაკუთრებულ სფეროში - იქცევა ისე, როგორც "რასობრივი არსება"  სხვებთან მიმართებაში; ის გახდა "სამოქალაქო საზოგადოების სული". ეგოიზმის სფეროში, სადაც გამეფებულია bellum omnium contra omnes, მისი სული გამოხატავს არა საზოგადოებას, არამედ განსხვავებას ამ საზოგადოებისაგან.