თარგმანი: დავით გალაშვილი

ტექსტში ვაპირებ განვიხილო დაძაბულობები და სტრესები, რომლებიც თავს იჩენენ ე.წ „დიდი მატერიალური შესაძლებლობების მქონე საზოგადოებაში“, ეს დახასიათება კი (ავად თუ კარგად), ამერიკული სოციუმის ამჟამინდელ მდგომარეობადაც შეიძლება წარმოგვიდგეს. ასეთი „მოწინავე“ საზოგადოების მახასიათებლები შემდეგია: (1) უხვი ინდუსტრიული და ტექნიკური შესაძლებლობები, რომელთა დიდი რაოდენობაც ხმარდება ფუფუნების საგნების, სამხედრო ან ნახევრად სამხედრო აღჭურვილობის, მოკლედ ისეთი სერვისებისა და საქონლის შექმნას, რომლებსაც ეკონომისტები და სოციოლოგები „არაპროდუქტიულს“ უწოდებენ. (2) ცხოვრების მზარდი სტანდარტი, რომელიც ვრცელდება ადრინდელ პერიოდში არაპრივილეგირებულ მდგომარეობაში მყოფი პოპულაციის ნაწილზეც. (3) კონცენტრაციის მაღალი ხარისხი ეკონომიკურ და პოლიტიკურ ძალაუფლებაზე, რომელიც კომბინირებულია ეკონომიკაში მთავრობის ინტერვენციის მაღალ სიხშირესთან. (4) პიროვნებისა თუ ჯგუფების მეცნიერული და ფსევდომეცნიერული შესწავლა, კონტროლი და მათზე მანიპულაცია, სამუშაო და გართობის პერიოდში (ეს შესწავლა მოიცავს ფსიქოლოგიურს, სულიერს, არაცნობიერს და ქვეცნობიერს) პოლიტიკური და კომერციული მიზნებისთვის.  ყველა ეს ტენდენცია არის ურთიერთდაკავშირებული, ისინი ქმნიან სინდრომებს, რომლებიც „მოწინავე საზოგადოების“ ნორმალური ფუნქციონირების წარმომჩენია. ამ მახასიათებლების ურთიერთკავშირის დემონსტრირება არ არის ჩემი დღევანდელი ამოცანა. მე ხაზი გავუსვი მათ არსებობას, როგორც სოციოლოგიურ ბაზისს იმ თეზისთვის, რომელზე საუბარიც მინდა, სახელდობრ იმას, რომ ის სტრესები და დაძაბულობები, რომლითაც იტანჯებიან „მოწინავე საზოგადოებაში“ მყოფი ინდივიდები, ეყრდნობა ამ სოციუმის ნორმალურ ფუნქციონირებას და არა დარღვევებსა და კატაკლიზმებს.

    „ნორმალური ფუნქციონირება:“ ვფიქრობ ეს დეფინიცია არ არის წინააღმდეგობრივი ექიმებისათვის. ორგანიზმი ფუნქციონირებს ნორმალურად, როცა ის ფუნქციონირებს დარღვევის გარეშე, ეს გამომდინარეობს ადამიანის შესახებ ფსიქოლოგიური და ბიოლოგიური ცოდნიდან. ადამიანის შესაძლებლობები სხვა ბიოლოგიურ სახეობებთან შედარებით განსხვავებულია, სახეობები, თავის მხრივ, ისტორიის განმავლობაში საკმაო ცვლილებებს განიცდიან, მაგრამ ეს ცვლილებები ხორციელდება ბიოლოგიურ და ფსიქოლოგიურ ბაზისში, რომელიც ძირითადად კონსტანტის სახით წარმოგვიდგება. უნდა ითქვას, რომ ექიმები დიაგნოზის ან მკურნალობის კურსის დადგენისას ითვალისწინებენ პაციენტის გარემოს, აღზრდას და მოღვაწეობის სფეროს. ეს ფაქტორები შესაძლოა ლიმიტებში აქცევდეს იმ არეალს, რომელშიც ნორმალური ფუნქციონირება უნდა განისაზღვროს, ან შესაძლოა ისინი ამ განსაზღვრას შეუძლებელსაც ხდიან, მაგრამ როგორც კრიტერიუმი და მიზანი, ნორმალურობა რჩება ნათელ და საგულისხმო კონცეპტად. ნორმალურობა „ჯანმრთელობის“ იდენტურია და ამ მდგომარეობიდან სხვადასხვა სახის გადახვევა, განსხვავებული სახის „დაავადებებად“ გვევლინება.

    ფსიქიატრიაში  სიტუაცია სრულიად განსხვავებულია. ერთი შეხედვით, ნორმალურობა აქაც იმავე კონტურებით ისაზღვრება, როგორც მედიცინის სხვა დარგებში. გონების ნორმალური ფუნქციონირება (ფსიქიკური, ფსიქო-სომატური) ინდივიდისთვის შესაძლებლობაა წარმოადგინოს, გამოხატოს თავისივე პოზიცია ბავშვობის პერიოდში, მოზარდობისას, როგორც მშობელმა, როგორც დაქორწინებულმა ან დაუქორწინებელმა პერსონამ, მისი პროფესიისა, სტატუსისა და სამსახურის პარალელურად. მაგრამ ეს განსაზღვრება მოიცავს ახალი განზომილების ფაქტორებს, სახელდობრ,  საზოგადოების.  საზოგადოება არის ნორმალურობის ფაქტორი, უფრო მგრძნობიარე მნიშვნელობით, ვიდრე გარე გავლენით, ასე რომ, „ნორმალურობა“ უფრო სოციალური და ინსტიტუციონალური მდგომარეობაა, ვიდრე ინდივიდუალური. ალბათ ადვილია იმის განსაზღვრა ან თქმა, თუ რა არის მომნელებელი სისტემის, ფილტვებისა და გულის ნორმალური ფუნქციონირება, მაგრამ არის შესაძლებელი იგივეს თქმა გონებაზე, როდესაც ის მიემართება სიყვარულს ან ურთიერთობის სხვა ფორმებს,  სამსახურსა და გართობას, დირექტორთა საბჭოს შეხვედრას, გოლფის თამაშს, კრიზისებს, ციხეში ან არმიაში ყოფნას? თუ მომნელებელი სისტემისა და ფილტვის ნორმალურ ფუნქციონირებას ორგანიზმში მიმდინარე ჯანსაღ კოოპერაციას ვარქმევთ, იმავეს ვერ ვიტყვით გონებაზე. სინამდვილეში, თუ ვინმე ყოველთვის ისე გრძნობს და იქცევა, როგორც სხვა, მაშინ ეს პათოლოგიური ვითარებაა. და რა არის „ნორმალური“ შეყვარება/სიყვარული, „ნორმალური“ ოჯახი, „ნორმალური“ საქმიანობა?

ფსიქიატრები შესაძლოა მოქმედებდნენ, როგორც ზოგადად სხვა განხრის ექიმები და მიმართავდნენ გავრცელებულ თერაპიას, რათა პაციენტს შეუქმნან ფუნქციონირების შესაძლებლობა მათ ოჯახში, სამსახურში, ან სხვა გარემოში, ამავე დროს ცდილობენ გავლენა მოახდინონ მათ გარემოზე ან შეცვალონ ის ისე, როგორც მათ ძალებს შესააბამება. თუმცა ლიმიტები მათ მალევე აგრძნობინებს, რომ, მაგალითად,  პაციენტის დაძაბულობა და სტრესი გამოწვეულია არამხოლოდ ბოლო პერიოდის ცუდი პირობებისგან სამსახურში, სამეზობლოში, მის სოციალურ სტატუსში, არამედ  მისი სამსახურის, სამეზობლოსა და სტატუსის ზოგადი ბუნებით,   მათ ნორმალურ ფუნქციონირებაში.  ამ კონდიციებთან ინდივიდების ადაპტირება ნიშნავს, დაძაბულობასა და სტრესთან შემგუებლობას, მათ ნორმად მიღებას, ან უფრო უარეს რამესაც, თუნდაც ნების დართვას  ავად ყოფნაზე, ან ისე ცხოვრებაზე, რომ ეს ავადობა განვსაზღვროთ როგორც კარგად ყოფნა, იმ შემჩნევის გარეშე, რომ ინდივიდი არის ავად ზუსტად მაშინ, როდესაც ის თავის თავს განიხილავს ჯანმრთელად და ნორმალურად. ეს ის შემთხვევაა, როდესაც სამსახური, თავისი ბუნებით, არის მტანჯველი, არარაციონალური( თუნდაც ეს სამსახური იყოს მაღალანაზღაურებადი და „სოციალურად“ საჭირო), ან თუ პიროვნება ეკუთვნის რაიმე სახის უმცირესობას, რომელიც არაპრივილეგირებულად მიიჩნევა დანარჩენ საზოგადოებასთან შედარებით, ან ტრადიციულად ღარიბია და იმგვარი საქმით დაკავებული, რომელსაც „ჭუჭყიან“ ფიზიკურ შრომას უწოდებენ. მაგრამ ეს შემთხვევა შესაძლოა არსებობდეს ღობის მეორე მხარესაც, ბიზნეს და პოლიტიკის გიგანტებს შორის, სადაც ეფექტური და მომგებიანი მანიპულაციები, საჭიროებენ გონებრივ დაუნდობლობას, მორალურ ინდიფერენტულობას, მუდმივ აგრესიულობას. ასეთ შემთხვევებში, „ნორამლური“ ფუნქციონირება ყოველგვარი ადამიანურის დამახინჯებისა და დასახიჩრების ტოლფასია, არ აქვს მნიშვნელობა თუ როგორ მოკრძალებულად განსაზღვრავს ვინმე ადამიანურობის საზომებს. ერიხ ფრომმა დაწერა წიგნი „გონიერი საზოგადოება“, რომელიც მიემართება არა ამჟამინდელ, არამედ მომავალ საზოგადოებას, რომელიც ახლა არა გონიერი, არამედ შეშლილია.  ინდივიდი, რომელიც ნორმალურად ფუნქციონირებს, ადეკვატურად და ჯანსაღად, დაავადებული საზოგადოების წევრი ხომ არ არის? ან თვითონ ეს ინდივიდიც ხომ არ უნდა განვიხილოთ ისე, როგორც ავადმყოფი? და დაავადებულ საზოგადოებას, ხომ არ სჭირდება ანტაგონისტური კონცეპტი, მენტალური სიჯანსაღის სახით, რაღაც მეტა-კონცეპტი, შედგენილი მენტალური თვისებრიობებით, რომლებიც არიან ტაბუირებულნი, დამახინჯებულნი ზუსტად ამავე საზოგადოებაში გავრცელებული „გონიერების“ საზომებით ?

    „დაავადებული საზოგადოების“ სავარაუდო განსაზღვრებად, ჩვენ შეგვიძლია აღვწეროთ ვითარება, როდესაც ძირითადი საზოგადოებრივი ინსტიტუციები და ურთიერთობები, მისი სტრუქტურა, არის შესაძლო მატერიალური და ინტელექტუალური რესურსების ოპტიმალური განვითარებისა და ინდივიდების საჭიროებებით დაკმაყოფილების შემზღუდავი და ჩამხშობი. რაც უფრო დიდია სხვადასხვაობა ადამიანის პოტენციურ და აქტუალურ კონდიციებს შორის, მით უფრო იზრდება სოციალური საჭიროება, რომელსაც მე „ჭარბ-რეპრესიას“ ვუწოდებ, ეს რეპრესია დაკანონებულია არა იმისათვის, რომ შეინარჩუნოს ან წინ წასწიოს ცივილიზაცია, არამედ იმისათვის რათა ხელუხლებლად დატოვოს სტატუს-კვო. ამგვარი ჭარბი-რეპრესიები, ნერგავს ახალ დაძაბულობასა და სტრესს ინდივიდებს შორის. სამსახურისა და სტატუსის დაკარგვის შიშით შეპყრობილი ინდივიდებისათვის განსაკუთრებული მაიძულებელი პოლიტიკა არ არის საჭირო. მაგრამ თანამედროვე მოწინავე საზოგადოებაში, საზოგადოების არსებულ მოდელსა და თავისუფლების რეალურ შესაძლებლობებს შორის იმდენად დიდი განსხვავებაა, რომ აფეთქების პრევენციისათვის, საზოგადოებას უწევს დაარწმუნოს ინდივიდები, მისი ცნობიერის და არაცნობიერის სისტემატური მანიპულაციისა და კონტროლის გზით.

    როდესაც ვსაუბრობ ჭარბი რეპრესიის, ან სისტემატური კონტროლისა და მანიპულაციის „საჭიროებაზე“ საზოგადოების არსებული მოდელის შესანარჩუნებლად, ხაზს არ ვუსვამ ინდივიდუალური გამოცდილების მქონე სოციალურ საჭიროებებსა და შეგნებულად გაცხადებულ პოლიტიკურ კურსებს. ვამჯობინებ ვისაუბრო ტენდენციებზე, რომლებიც შესაძლოა მხოლოდ არსებული საზოგადოების ანალიზის შემდეგ  გამომჟღავნდეს და რომლებიც შესაძლოა არსებობდეს მაშინაც, როდესაც თვითონ ამ გარკვეული პოლიტიკური კურსების შემმუშავებლებიც არ არიან მდგომარეობის საქმის კურსში. ისინი გამოხატავენ არსებული, დაფუძნებული წარმოების აპარატის მოთხოვნილებებს, განაწილებას და მოხმარებას, ეკონომიკურ, ტექნიკურ, პოლიტიკურ, მენტალურ მოთხოვნილებებს, რომლებიც უნდა განხორციელდეს, რათა არსებულმა აპარატმა, რომელზე დამოკიდებულიცაა მოსახლეობა,  იფუნქციონიროს. ასევე თქმა არ უნდა, რომ სოციალური ურთიერთობების ფორმები, სწორედ ამ აპარატის ორგანიზებულობიდან მომდინარეობს. არსებული ტენდენციები დღევანდელი ეკონომიკური მიმართებების, ტექნოლოგიური ცვლილებების, საშინაო და საგარეო პოლიტიკის მანიფესტაციაა და სწორედ ისინი ანაწილებენ სიკეთეებს, ინდივიდუალურ საჭიროებებს სხვადასხვა სოციალურ კლასში, ჯგუფსა და პარტიაში. საზოგადოებრივი ერთობის კონდიციების ნორმალიზების ქვეშ, ხსენებული ტენდენციები, შთანთქავენ და თელავენ ინდივიდუალურ ინტერესებსა და მიზნებს ყოველგვარი სოციალური აფეთქების გარეშე.  უნივერსალური ინტერესები  კონკრეტულის უბრალო დეტერმინანტი ვერ იქნება, რადგან კონკრეტულს საკუთარი თავისუფლება აქვს სოციალური პოზიციის მიხედვით და საერთო ინტერესის ერთ-ერთი შემქმნელიცაა, მაგრამ რევოლუციის გარეშე, კონკრეტულის მიზნები და საჭიროებები, განსაზღვრულია პრედომინანტური ობიექტური ტენდენციებით. მარქსს სჯეროდა, რომ ისინი თავიანთ თავს იმტკიცებენ ინდივიდების „ზურგს უკან“. თანამედროვე მოწინავე საზოგადოებებში, ეს შესაძლებელია მხოლოდ მაღალი კვალიფიკაციით. სოციალური ინჟინერია, საწარმოო და ადამიანური მიმართებების მეცნიერული მენეჯმენტი, ინსტიქტური მოთხოვნილებებით მანიპულაცია, დაყვანილია პოლიტიკის შექმნის დონეზე და ცნობიერებას იტყუებს სრულ სიბრმავეში.

    რისთვის, ან ვისგან ხორციელდება ფსიქიკის სისტემატური მანიპულაცია და კონტროლი მოწინავე ინდუსტრიულ საზოგადოებაში? ყველა კერძო მანიპულაციაზე უფრო მაღლა მდგომი ობიექტური მიზანი, არსებობის ამ მოდელთან ინდივიდების შერიგებას წარმოადგენს. იმის გამო, რომ ჭარბი რეპრესია  ამგვარი შერიგების წინაპირობაა, საჭიროა ახალი მენტალური ენერგიის ინვესტირება იმ საქონელში, რომელსაც ინდივიდები ყიდიან(ან ყიდულობენ), იმ სერვისში, რომელსაც ისინი იყენებენ(ან ქმნიან), მხიარულებაში, რომლითაც ისინი სიამოვნებას იღებენ, სტატუსებსა და სიმბოლოებში, საჭიროა, რადგან არსებული საზოგადოება დამოკიდებულია უწყვეტ წარმოებასა და მოხმარებაზე. სხვა სიტყვებით, სოციალური საჭიროებები უნდა გახდეს ინდივიდუალური, ინსტიქტურ საჭიროებები. და საზოგადოების იმ პროდუქტიულობის დონის გათვალისწინებით, რომლითაც ის მოითხოვს მასობრივ წარმოებასა და მასობრივ მოხმარებას, ეს საჭიროები აუცილებლად უნდა სტანდარტიზირდეს, კოორდინირდეს და გენერირდეს. საბოლოოდ, ეს კონტროლის ფორმები არ არის კონსპირაციული, ისინი არ ცენტრალიზდებიან რომელიმე სააგენტოს ან აგენტთა ჯგუფის მიერ, ისინი გავრცელებულია მთელ საზოგადოებაზე და მას ახორციელებენ სამეზობლოები, სხვადასხვა ერთობები, ინტერეს ჯგუფები, მასობრივი მედია საშუალებები, კორპორაციები და შესაძლოა მთავრობები. ამ კონტროლის მექანიზმების განხორციელებაში ჩამოთვლილ სუბიექტებთან ერთად მონაწილეობს მეცნიერება, სოციალური და ბიჰევიორისტული მეცნიერებანი და განსაკუთრებით სოციოლოგია და ფსიქოლოგია, ეს უკანასკნელნი, როგორც „ადამიანთა ურთიერთმიმართების მეცნიერებანი“, ძალაუფლების ხელში, საკმაოდ ეფექტური იარაღი ხდება.

    ეს მოკლე შენიშვნები მიემართება საზოგადოების ფსიქიკური, მენტალური მდგომარეობის სიღრმეებს. ჰარმონია საზოგადოებასა და ინდივიდს შორის სასურველია იმ შემთხვევაში, თუ საზოგადოება ინდივიდს სთავაზობს ადამიანური განვითარების საშუალებას, ასევე აძლევს მას შესაძლებელ თავისუფლებას, სიმშვიდეს და ბედნიერებას, მაგრამ თუ ამგვარი ტენდენციები არ ვრცელდება, საზოგადოება ინდივიდასთვის დესტრუქციულ პირობებს ქმნის. და სადაც ეს ტენდენცია არ ვრცელდება, ჯანმრთელი, ნორმალური ინდივიდი, როგორც ადამიანი იარაღდება იმ თვისებებით, რომელიც ხელს შეუწყობს მის საზოგადოებაში ინტეგრირებას და სწორედ ეს თვისებებია რეპრესიის ნიშნები, დამახინჯებული ადამიანის ნიშნები, რომელიც თანამშრომლობს თავისივე მჩაგვრელთან, პოტენციური ინდივიდუალური და სოციალური თავისუფლების შემაკავაბელთან და აგრესიის მაპროვოცირებელთან. ეს პრობლემა ვერ გადაიჭრება ფსიქოლოგიის ფარგლებში, მისი აღმოფხვრა ითვალისწინებს პოლიტიკურ დონეს, რაც გამოიხატება საზოგადოებასთან ბრძოლით. ასევე სარწმუნოა, რომ თერაპიამ შესაძლოა შეამზადოს ნიადაგი ამ ბრძოლის საწარმოებლად, თუმცა ამ შემთხვევაში ფსიქიატრია დივერსიული პრაქტიკა გახდება.

     საკითხი ასე დგას, განიზრახავს თუ არა თანამედროვე ამერიკულ საზოგადოებაში არსებული დაძაბულებები, არსებითად ნეგატიური კონდიციების გაბატონებას, რათა ჩაახშოს ინდივიდუალური განვითარება. ან, შესაძლოა კითხვის ისე ფორმულირებაც, რომ ჩემი ახლანდელი მიზანი უკეთ გამოხატოს: აფერხებს დაძაბულობები ადამიანის „ჯანსაღ“ ინდივიდუალურ განვითარებას?( ჯანსაღი განსაზღვრულია ადამიანის ინტელექტუალური და ემოციური ოპტიმალური განვითარების შესაბამისად). ამ კითხვას აქვს მტკიცებითი პასუხი, ეს საზოგადოება აფერხებს ინდივიდუალურ განვითარებას იმ შემთხვევაში, თუ გავრცელებული დაძაბულობები დაკავშირებულია თვითონ ამ სოციუმის სტრუქტურასთან და მაშინ, თუ ის აქტიურს ხდის საზოგადოების წევრთა  ინსტიქტურ საჭიროებებს, რომლებიც ინდივიდებს განაწყობს თავისივე თავის წინააღმდეგ და თვითონ ეს ინდივიდი გვევლინება საკუთარი თავის მჩაგვრელად, ისინი თვითონვე ახდენენ ჩაგვრის კვლავწარმოებას.

    ერთი შეხედვით, დაძაბულობები, რომლებიც არსებობს ჩვენს საზოგადოებაში, მსგავსია ყველა იმ საზოგადოების მდგომარეობის, რომლებიც ცხოვრობენ დიდი ტექნოლოგიური გარდაქმნების პარალელურად. ტექნოლოგიები ნერგავენ მუშაობისა და გართობის ახალ მოდელებს, ისინი მოქმედებენ საზოგადოებრივ ურთიერთობებსა და ფასეულობების ჩამოყალიბებაზე. მას მერე, რაც ფიზიკური შრომა მზარდად არასაჭირო და არარაციონალური გახდა, რაც სამსახურები, ანაზღაურებადი თანამშრომლებით, „ავტომატიზმამდე“ დავიდა, არსებობისთვის ბრძოლის ტრადიციული მიდგომა მით უფრო უსაზრისო ხდება და საფუძვლის გარეშე მყოფი, არასაჭირო აუცილებლობად გარდაიქმნება. მაგრამ სამომავლო ალტერნატივა, სახელდობრ,   შრომის შესაძლო მოსპობა, აგრეთვე უსაზრისოა, უფრო სწორად, საშიში. და ჭეშმარიტად, თუ ვინმე ამ ალტერნატივას მიიჩნევს დაფუძნებული სისტემის განვითარებად და პროგრესად, მაშინ ცხოვრების შინაარსის გადანაცვლება თავისუფალ დროში, სავარაუდოდ მიიღებს კოშმარის ფორმას: სტაბილურად შეზღუდულ სივრცეში მყოფი მასიური თვითრეალიზაციის, გართობის, სპორტის, სახეს.

    ავტომატიზაციის პროცესიდან მომავალი შიშების საფრთხემ, უკვე იდეოლოგიის სახე მიიღო. ერთი მხრივ, ის ემსახურება ტექნიკურად მოძველებული და არასაჭირო სამუშაო ადგილებისა და სივრცეების კვლავწარმოებას, ხოლო, მეორე მხრივ, ის ამართლებს და ხელს უწყობს მენეჯერებისა და ორგანიზატორების განათლებასა და წვრთნას დასვენების პერიოდში და უნდა ითქვას, რომ ეს პროცესი მანიპულაციისა და კონტროლის ზრდასა და გახანგრძლივებას ემსახურება.

    არსებული სისტემისათვის შრომის გაქრობა და მოსპობა კი არა, არამედ გაუცხოებული შრომის გაქრობა, როგორც საზოგადოების კვლავწარმოების ბაზისია საფრთხის შემცველი. შესაძლოა მუშაობა არავისთვის აღარ იყოს სავალდებულო, მაგრამ მათ მოუწევთ მუშაობა განსხვავებული ცხოვრებისათვისა და ურთიერთობებისთვის და შესაძლოა მათ გაუჩნდეთ ახალი მიზნები და ღირებულებები, შესაძლოა მათ დაიწყონ ცხოვრება განსხვავებული მორალით, სწორედ ეს არის არსებული სისტემის განსაზღვრული უარყოფა, გათავისუფლების ალტერნატივა. მაგალითად, საზოგადოებისთვის საჭირო შრომა შეიძლება ორგანიზებულ იქნას ისეთი ღონისძიებებისთვის(ან ისეთი მიმართულებით), როგორიცაა ქალაქებისა და სოფლების აღდგენა, სამუშაო ლოკაციების სხვა ადგილებზე გადატანა (ისე, რომ ხალხმა კვლავ ისწავლოს სიარული), ისეთი დარგების  განვითარება, რომელნიც აწარმოებენ  ნაწარმს, რაც არ იქნება სწრაფად დაძველებადი, გამოყენებადი ნარჩენების არ მქონე და ცუდი ხარისხის. ასევე აუცილებელია, გარემოს დაქვემდებარება სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი მოთხოვნილებებისადმი. იმისათვის, რათა დარწმუნდე, რომ ამ შესაძლებლობს რეალობაში განხორციელება შესაძლებელია, დომინანტური ინტერესების მატარებლები ძალაუფლებას უნდა  ჩამოსცილდნენ, რომელნიც საზოგადოებაში, მთელი თავისი არსით, ებრძვიან იმ იდეის განვითარებას, რომელიც ხელს შეუწყობს კერძო კომპანიების შემცირებას, საბაზრო ეკონომიკის დასასრულს და სამხედრო მომზადების პოლიტიკიდან გადახვევას, ექსპანსიას და ჩარევას; სხვაგვარად რომ ვთქვათ : განვითარება, რომელიც მთლიანად შეცვლის გაბატონებულ ტენდენციას. ასეთი განვითარების ძალიან პატარა ალბათობა არსებობს. ამავდროულად, ტექნიკური პროგრესის ახალ და საშინლად ეფექტურ ხერხებთან ერთად, საზოგადოება ფსიქიკურადაც და მენტალურადაც წინააღმდეგია ამ ცვლილებისა: ისინი ილტვიან მტკივნეული და მოძველებული წესით ბრძოლისკენ, რათა გადარჩნენ.

   ეს არის რეალური წინააღმდეგობრიობა, რომელსაც ინდივიდთა სოციალური სტრუქტურა, მენტალურ სტრუქტურამდე დაჰყავს. ის ააქტიურებს და ამძიმებს დესტრუქციულ ტენდენციებს, რომლებიც, მკაცრად სუბლიმირებულ რეჟიმში, ინდივიდთა ქცევებში,  სოციალურად გამოსადეგად გარდაიქმნებიან, როგორც პრივატულ, ისე პოლიტიკურ დონეზე. დესტრუქციული ენერგია, გარდაიქმნება სოციალურად გამოსადეგ აგრესიულ ენერგიად, ხოლო აგრესიული ქცევები, ეკომონიკურ, პოლიტიკურ და ტექნიკურ ძალაუფლებას ზრდისკენ უბიძგებენ. თანამედროვე  მეცნიერებასა და ეკონომიკურ არეალში, კონსტრუქციული და დესტრუქციული მიღწევების გავლენით, რომლებიც იღწვიან სიცოცხლისთვის და სიკვდილისთვის,  გამრავლება და მოკვლა მჭიდროდ დაუკავშირდა ერთმანეთს.  ატომური ენერგიის ექსპლოატაციის შემცირება, ნიშნავს მისი სამშვიდობო და მილიტარისტული პოტენციალების შეზღუდვასაც. სიცოცხლის დაცვა და გაუმჯობესება, მოგვევლინა მეცნიერთა მიერ შექმნილ პროდუქტად, რომელიც ზუსტად ამავე სიცოცხლის განადგურებას ემყარება. გამრავლების შეზღუდვა  ნიშნავს, სამუშაო ძალის შემცირებას, ასევე პოტენციური კლიენტისა და მომხმარებლის რაოდენობის შემცირებასაც. დესტრუქციული ენერგიის სოციალურად გამოსადეგ აგრესიულობაში გარდაქმნა, ფროიდის მიხედვით, ნორმალური და აუცილებელი პროცესია. ეს იმ დინამიკის ნაწილია, რომლის მიხედვითაც ლიბიდო, ეროტიკული ენერგია, განიცდის სუბლიმაციას და გარდაიქმნება სოციალურ სარგოდ. ორი საწინააღმდეგო იმპულსი ერთად იყრის თავს, ერთიანდებიან ორმაგ ტრანსფორმაციაში, ისინი ხდებიან ცივილიზაციის მენტალური და ორგანული წარმმართველები. მაგრამ არ აქვს მნიშვნელობა რამდენად ახლო და ეფექტურია მათი კავშირი, მათი შესაბამისი თვისებრიობა რჩება უცვლელი და საპირისპირო, აგრესია ააქტიურებს დესტრუქციას, რომელიც მიზნად ისახავს სიკვდილს, როცა ლიბიდო პირიქით, ცდილობს დაიცვას და შეინარჩუნოს სიცოცხლე. ამიტომ მანამ, სანამ დესტრუქცია იღწვის ეროსის მომსახურებისათვის, ის  იღწვის ცივილიზაციისათვის და ინდივიდებისათვისაც. თუ აგრესია გახდება იმაზე ძლიერი, ვიდრე მისი ეროტიკული კოლეგა, ტენდენცია შეიცვლება. მეტიც, ფროიდიანული კონცეფციის მიხედვით, დესტრუქციული ენერგია ვერ გაძლიერდება ეროტიკული ენერგიის შემცირების გარეშე: ბალანსი, ამ ორ პირველად იმპულსს შორის რაოდენობრივად ერთია. ინსტიქტური დინამიკა არის მექანიკური და ორ ანტაგონისტს შორის, ანაწილებს შესაძლებელ კვანტურ ენერგიას.

    მე მოკლედ მოვიხმე ფროიდის კონცეფცია, იმდენად, რამდენადაც ის საჭირო იქნება ამერიკის საზოგადოების სიღრმეებსა და ხასიათში გავრცელებული დაძაბულობების განსახილველად. ვვარაუდობ, რომ დაძაბულებები მომდინარეობს იმ ძირითადი წინააღმდეგობიდან, რომელიც გულისხმობს საზოგადოების იმ შესაძლებლობას, რომელსაც  ერთის მხრივ, შეუძლია თავისუფლების თვისობრივად ახალი ფორმების ჩამოყალიბება, რაც საფუძველს მოუშლის დამკვიდრებულ მდგომარეობას და მეორეს მხრივ იმ მდგომარეობას, რაც  ამ შესაძლებლობების რეპრესიულად გამოყენების საშუალებას მისცემს სისტემას. წინააღმდეგობა ავადებს და არის ამავდროულად ''მტკიცე'' და ''კონსერვირებული'' - ყოვლისმომცველ აგრესიაში, რომელიც ფართოდაა გავრცელებული საზოგადოებაში. მისი ყველაზე თვალსაჩინო მანიფესტაცია არის სამხედრო მობილიზაცია, რომელიც ინდივიდის მენტალურ ქცევაზე მოქმედებს, მაგრამ ძირითადი წინააღმდეგობრიობის კონტექსტის ფარგლებში, აგრესიულობა იკვებება ბევრი წყაროსაგან. დანარჩენი კი ასე გამოიყურება:

(1)                 წარმოებისა და მოხმარების დეჰუმანიზაციის პროცესი. ტექნიკური პროგრესი  პერსონალური ინიციატივის, მიდრეკილების, გემოვნების, საქონლისა და სერვისის უზრუნველყოფის საჭიროების შემცირების იდენტურია. ეს ტენდენცია ათავისუფლებს მაშინ, თუკი არსებული მეთოდები და რესურსები გამოიყენება ადამიანების ისეთი შრომისა და დასვენებისგან  გასათავისუფლებლად, რომელნიც ემსახურებიან არსებულ წესრიგს და გვევლინებიან რესურსების მფლანგველ, შემაფერხებელ და ტექნიკური თუ ინტელექტუალური თვალსაზრისით, დეჰუმანიზაციისკენ  მიმართულ პროცესებად.  ამგვარი ტენდენცია ხშირად ხდება მტრობის თავშესაფარი.

(2)                 ხალხმრავლობის, ხმაურისა და აშკარაობის კონდიციები, მასობრივი საზოგადოებისთვისაა დამახასიათებელი. როგორც რენე დუბომ თქვა, „სიმშვიდის, პირადი სივრცის, დამოუკიდებლობის, შემოქმედებისა და მცირე ღია სივრცის“ საჭიროება, არ წარმოადგენს ფუფუნებას, მაგრამ ის რეალური ბიოლოგიური ბაზისების შემადგენელია. მათი ნაკლებობა ზიანს აყენებს ინსტიქტურ სტრუქტურას. ფროიდმა ეროსის „ასოციალურ“ თვისებას, ხაზი გაუსვა, მასობრივმა საზოგადოებამ კი, სოციალიზაციის გადამეტებულ ხარისხს მიაღწია, რომელზეც ინდივიდები რეაგირებენ ყველა სახის ფრუსტრაციით, აგრესიით, და შიშებით, რომლებიც მალე ნამდვილ ნევროზად გარდაიქმნება.

  საზოგადოების აგრესიულობის ყველაზე თვალსაჩნო გამოვლინებად, მილიტარიზაცია მიმაჩნია. ეს მობილიზაცია სცილდება ცოცხალი ძალის ფაქტობრივ მონახაზს და სამხედრო ინდუსტრიის მშენებლობას: ის არის ნამდვილად ტოტალიტარული ასპექტი, რომელიც მედიაში ყოველდღიურად ჩნდება და კვებავს „სახალხო აზრს“. სამეტყველო ენისა და იმიჯების გაუხეშება, მკვლელობების ილუსტრირება, იმ არაადამიანური მოპყრობის ჩვენება, რომელიც ნეოკოლონიალიზმის მსხვერპლთ მიაყენეს, ხდება საყოველთაოდ გავრცელებული, ხანდახან იუმორისტული ელფერის მქონე რამ, რომელიც ინტეგრირებს საფეხბურთო შეჯიბრებებთან, უბედურ შემთხვევებთან, სხვადასხვა რეკლამასთან და ამინდის პროგნოზთან. ეს უკვე აღარ არის, ნაციონალურ ინტერესებში არსებული,  მკვლელობის კლასიკური ჰეროიზება, არამედ  ის დაიყვანება უფრო ბუნებრივ მოვლენებსა და გაუთვალისწინებელ  შემთხვევებზე, რომლებიც ყოველდღიურად ხდება.

   შედეგი არის ომის მიმართ ფსიქოლოგიური შემგუებლობა, რომელიც იმ ხალხის მიერ არის მართული, ვინც დაცულია ომის აქტუალობისაგან. ამ ადამიანებისათვის მკვლელობის მასშტაბები და სტატისტიკები ისეთივე ადვილად მისაღები და ფამილარულია, როგორც თუნდაც უმუშევრობის, ან ბიზნესის განვითარების დონე. ხალხი შეეგუა ახალი ცხოვრების გარემოაბას, რომელიც გულისხმობს ძალადობას, რისკებს, ვიეტნამის ომის მსხვერპლს და ეს ისეთივე მარტივად დასწავლადი გახდა მათთვის, როგორსაც წარმოადგენს სხვა ყოველდღიური რისკები, მაგალითად, სიგარეტის კვმალის ზიანი, გამონაბოლქვის ან გადატვირთული მოძრაობის უკეთურება. ფოტოებზე, რომლებიც ყოველდღიურ საგაზეთო სტატიებში გვხვდება და რომლებიც, როგორც წესი, ნათელ ფერებშია წარმოდგენილი, ნაჩვენებია პატიმრების რიგები, რომლებიც დასაკითხად მიჰყავთ, პატარა ბავშვები, რომლებიც დახეტიალობენ სამხედრო მანქანების მტვერში, დასახიჩრებული ქალები. ეს თითქოს არაფერი ახალია(„ასეთი რამეები ხდება ომში“), მაგრამ აქ არის გარემოება, რომელიც დაგვანახვებს განსხვავებას: ამ ფოტოების ყოველდღიურ პროგრამებში გამოჩენა, კომერციული, სპორტული, ადგილობრივი პოლიტიკის სიახლეებთან ერთად. პარალელურად კი, ძალაუფლების წყაროს  მხრიდან  ძალადობა, სულ უფრო და უფრო ნორმალიზდება და ეს გამოიხატება სხვადასხვა სამხედრო დანადგარებისა და ტექნიკის გავრცელებაში.

   დღეს ჩამოყალიბებული ენა, მკაცრად დისკრიმინაციულია: სიძულვილის, წყენის, წილისწამების შემცველი სპეციფიკური ლექსიკა, მიმართულია აგრესიული პოლიტიკის წინააღმდეგ მოქმედი ოპოზიციისაკენ. ეს მოდელი მუდმივად განმეორებადია. ამგვარად, როდესაც სტუდენტები ომის წინააღდეგ დემონსტრაციებს მართავენ, ეს არის „აგრესიულობა“, რომელიც „სექსუალური თავისუფლების დამცველთაგან“, „პირდაუბანელი ლაწირაკებისაგან“ და „ხულიგნებისგან“ არის პროვოცირებული, რომლებიც ყოველდღე ქუჩაში „წანწალებენ“, ხოლო კონტრაქციის მონაწილენი კი, მოქალაქეთაგან შედგებიან. ვიეტნამში, ამერიკულ „სტრატეგიულ ოპერაციებს“, უპირისპირდება „ტიპური კომუნისტური დანაშაულებრივი ძალმომრეობა“. წითლებმა დაგეგმეს „ფარული შეტევები“(თითქოს ამერიკელები, წინასწარ აცხადებენ შეტევის დროს), ვიეტკონგელებმა შეუტიეს ამერიკულ ბანაკს „შუაღამის პერიოდში“ და მოკლეს ამერიკელი ბიჭი(თითქოს, ამერიკელები ვიეტნამელებს მხოლოდ მზის შუქზე უტევენ, არ აწუხებენ მტერს ძილის დროს და არ კლავენ ვიეტნამელ ბიჭებს). კომუნისტების მასობრივ ხოცვას ინდონეზიაში, „შთამბეჭდავი“ უწოდეს, შეუდარებლად დიდი სიკვდილიანობა, რომლითაც მეორე მხარე იტანჯება, პატივისა და ღირსების საქმეა. ჩინელებისათვის, ამერიკელი სამხედროების აღმოსავლეთ აზიაში არსებობა, საფრთხეა მათი „იდეოლოგიისათვის“, როდესაც ცენტრლურ და სამხრეთ ამერიკაში, ჩინური  არმიის სავარაუდო არსებობა, არამარტო იდელოგიური, არამედ პირდაპირი და რეალური საფრთხე იქნება შტატებისათვის.

   ოპოზიციის იდენტიფიკაციისათვის, დამძიმებული სამეტყველო ენა, ორუელის რეცეპტის მიხედვით აგრძელებს არსებობას: მტრის მიერ ნათქვამი სიტყვა მშვიდობა, ნიშნავს ომს, თავდაცვა-შეტევას, ხოლო „მართალი“ მხარის მიერ წარმოებული ესკალაცია, განეიტრალებას გულისხმობს, დაბომბვებისათვის ინტენსიური მზადება კი, მშვიდობის განმაპირობებელია. ამგვარ დისკრიმინაციულ ტენდენციაში, ენა კონსტრუირდება იმგვარად, რომ მტერი აპრიორი ეშმაკია მთელი თავისი არსით, მისი ყველა ქმედებითა და ინტენციით.

     აგრესიულობის ასეთი დოზა, ვერ აიხსნება კომუნისტური საფრთხის დიდი მასშტაბებით: სავარაუდო მტრის იმიჯი, არის გაზვიადებული და სცილდება ყოველგვარი რეალობის ფარგლებს. საქმე უფრო იმაშია, რომ სისტემის სტაბილურობასა და ზრდას, უპირისპირდება თავისივე ირაციონალიზმი, ის ვიწრო ბაზისი, რომლითაც ის ვითარდება და დეჰუმანიზაციის პროცესი, რომელიც გამანადგურებელი და პარაზიტული მოთხოვნილებებითაა განმსაჭვალული. დაუნდობელი ომი, თავის მხრივ, ამ ირაციონალიზმის გამოხატულებაა და ამგვარად, ის სისტემის არსია. რაც შეიძლებოდა, რომ მხოლოდ უმნიშვნელო შემთხვევად, ან საგარეო პოლიტიკაში გარკვეულ უთანხმოებად მიგვეღო, გადაიზარდა  წარმოების შეჯიბრებითობასა და პრესტიჟის დაცვაში. მილიარდობით დოლარი, რომელიც ომის წარმოებისათვის იხარჯება, წარმოადგენს პოლიტიკურ და ეკონომიკურ სტიმულს. ეს არის ერთ-ერთი გზა, რომლითაც შთაინთქმება ჭარბი პროდუქცია და ნარჩუნდება სტატუს-კვო. ვიეტნამში დამარცხება, შესაძლოა კარგი სიგნალი იყოს სხვა გამათავისუფლებელი ომებისათვის, რათა აჯანყდნენ სახლთან ახლოს, ან სახლში.

    რა თქმა უნდა, აგრესიულობის სოციალური მიზნით გამოყენება მიეკუთვნება ცივილიზაციის ისტორიულ სტრუქტურას და ის წარმოადგენდა პროგრესის მძლავ წარმმართველს. თუმცა აქაც არსებობს ეტაპი, რომელშიც რაოდენობრიობა გარდაიქმნება თვისებრიობად და ორ ძირითად ინსტიქტს შორის ნორმალურ ბალანსს, ძირს უთხრის დესტრუქციის სასარგებლოდ. ავტომატიზაციის პროცესში, ადამიანურ შრომის ძალაზე მოთხოვნის ვარდნა, უპირისპირდება კაპიტალისტური წარმოების გზებს(ისევე, როგორც ყველა სხვა გზას, რომელიც ექსპლუატაციაზე გადის). სისტემა საპასუხოდ ზრდის საქონლის წარმოებას და ქმნის მომსახურების სფეროებს, რომლებიც, თავის მხრივ, არ ზრდიან მოხმარებას, მაგრამ ისინი გამოიყენება სამუშაო ძალის ასათვისებლად, რათა გაგრძელდეს არსებული ეკონომიკური და პოლიტიკური ინსტიტუციების კვლავწარმოება. იმდენად, რამდენადაც ეს სამსახურები არასაჭირო და ზემდეტია, ისინი აუცილებელია იმისათვის, რათა საზოგადოების გარკვეულმა ნაწილმა ელემენტარული საჭიროებები გამოიმუშავოს, ამის პარალელურად კი, იმედგაცრუება ფესვს იდგამს საზოგადოებაში, რაც აგრესიული იმპულსების გააქტიურების განმაპირობებელია. როდესაც რომელიმე საზოგადოება ხდება აგრესიული, მისი წევრების მენტალური სტრუქტურა, ეგუება ამ ვითარებას: ინდივიდი,  ხდება უფრო მეტად აგრესიული და ამასთან ერთად უფრო მორჩილიც,  საზოგადოება მას  წარმოაჩენს ისე, რომ თითქოს ამავე სოციუმის გავლენა და ძალაუფლება, აკმაყოფილებს ამ პიროვნების ღრმა(ამავე დროს რეპრესირებულ) ინსტიქტურ საჭიროებებს. და ეს ინსტიქტური საჭიროებები, საზოგადოების წარმომადგენლებში ჰპოვებენ თავის ლიბიდურ ასახვას. ამერიკის შეერთებული შტატების სენატის შეიარაღების კომიტეტის თავმჯდომარე, ჯორჯიის შტატის სენატორი რასელი, ამ ფაქტით შეშფოთდა. გთავაზობთ მის სიტყვებს:

     დესტრუქციისათვის მზადება ადამიანებს აიძულებს იყვნენ უფრო მფლანგველნი, ვიდრე ისინი იქნებოდნენ იმ შემთხვევაში, თუ დასახავდნენ კონსტრუქციულ მიზნებს. არ ვიცი, რატომ ხდება ასე. მაგრამ ჩემი გამოცდილებით, რომელიც სენატში ყოფნის თითქმის 30 წლის განმავლობაში დამიგროვდა, არსებობს რაღაც, რაც ეხება იარაღის შეძენას, რომლითაც კლავ, ანგრევ, ანადგურებ ქალაქებს და რომელიც ადამიანს აიძულებს არ ითვალოს დანახარჯი ისე, როგორც ამას აკეთებს სახლის შეძენის, ან ჯანმრთელობის დაზღვევის დროს.

     მე მიკამათია საკითხზე, თუ როგორაა შესაძლებელი, რომ დღევანდელ სპეციფიკურ საზოგადოებაში გავრცელებული აგრესია, შედარებული ან შეფასებული იყოს ისტორიულობიდან, ნაცვლად იმისა, რომ ის ახლიდან შეფასდეს და ფორმულირდეს. ახლა მე მსურს, რომ ფოკუსირება მოვახდინო განსხვავებულ ასპექტებზე, იმ სპეციფიკურ ფორმებზე, რომელშიც დღეს აგრესია გამოთავისუფლებული და დაკმაყოფილებულია.

    იმ კონცეპტებს, რომელიც ტრადიციულ ფორმას, ახლისაგან მიჯნავს, მე ვუწოდებ ტექნოლოგიურ აგრესიასა და კმაყოფილებას. ეს ფენომენები სწრაფად უნდა აღიწეროს: აგრესიის აქტი, ხორციელდება მაღალი ხარისხის ავტომატიზირებული მექანიზმით, რომელსაც ბევრად მეტი ძალა აქვს, ვიდრე ადამიანს, რომელსაც ეს მექანიზმი  მოძრაობაში მოჰყავს და განსაზღვრავს მის მიზანსა და დანიშნულებას. ყველაზე ექსტრემალურ და არაორდინალურ შემთხვევაში ეს მექანიზმი არის სარაკეტო დანადგარი, ხოლო ჩვეულებრივ შემთხვევაში, ის ავტომობილის სახით გვევლინება. ეს ნიშნავს იმას, რომ მექანიზმს ააქტიურებს მექანიკური, ელექტრონული, ან ატომური და არა ადამიანის ინსტიქტური ენერგია. აგრესია არის ენერგიის მიმართება და გადატანა სუბიექტიდან ობიექტზე, ან ის,  ობიექტითაა „გაშუალედებული“ და სამიზნე განადგურებულია არა პერსონის, არამედ უფრო რაღაც საგნის მიერ. ეს ცვლილება, რომელიც უკავშირდება ადამიანისა და მატერიალური ენერგიის, ფიზიკური და მენტალური აგრესიის ურთიერთმიმართებას (ადამიანი გახდა სუბიექტი და აგრესიის აგენტი, არა მისი ფიზიკური შესაძლებლობების, არამედ მისი მენტალური მიმართებების გამო) ასევე მოქმედებს მენტალურ დინამიკაზე. მე წარვადგენ ჰიპოთეზას, რომელიც პროცესების შინაგან ლოგიკას მიემართება: დესტრუქციის გამოისობით, ადამიანის ინსტიქტური კმაყოფილება სულ უფრო მეტად არის ფრუსტრირებული, შეზღუდული და „სუპერ-სუბლიმირებული.“ ამგვარი ფრუსტრაციები იღწვიან განმეორებისა და ესკალაციისათვის: ზრდიან და აფართოებენ ძალმომრეობის საზღვრებს. პარალელურად, პერსონალური პასუხისმგებლობა, შეგნება და დანაშაულის გრძნობა სუსტდება, ან უფრო ზუსტად, ის ინაცვლებს აქტუალური კონტექსტიდან, რომელშიც არსებობდა აგრესია და ფუძნდება მეტნაკლებად უწყინარ კონტექსტში( უზნეობაში, სექსუალურ არაადეკვატურობაში და ა.შ.). ამ რეაქციაშიც, დანაშაულის გრძნობის გავლენა შედარებით სუსტდება და სიძულვილი, უკმაყოფილება ასევე გადანაცვლებულია რეალური პასუხისმგებლობის სუბიექტიდან(მთავრობა) ანონიმურ მავანზე: ფიზიკურად და მორალურად აქტიური პერსონა კი არ სჩადის ამას, არამედ რაღაც მანქანა. მანქანა: ეს ტერმინი მიემართება ადამინებისაგან შემდგარ აპარატს, რომელიც შესაძლოა ჩანაცვლდეს მექანიკური აპარატით: ბიუროკრატია, ადმინისტრაცია, პარტია ან ორგანიზაცია, პასუხისმგებელი აგენტები არიან. მე, როგორც ინდივიდუალური პერსონა, ვიყავი მხოლოდ ინსტრუმენტი. და ინსტრუმენტი არ შეიძლება, მორალური გაგებით, პასუხისმგებელი იყოს ან მას შეაწუხოს დანაშაულის გრძნობამ. ამ მხრივ, კიდევ ერთი ბარიერი აგრესიის წინააღმდეგ, რომელიც ცივილიზაციამ გამოავლინა ხანგრძლივ და ძალადობრივ პროცესში, მოხსნილია. და თანამედროვე კაპიტალიზმის ექსპანსია ჩაება საბედისწერო ფიზიკურ დიალექტიკაში, რომელიც ეკონომიკური და პოლიტიკური დინამიკის მამოძრავებელია: რაც უფრო მძლავრი ხდება აგრესია, მით უფრო ნაკლებად შეესაბამება და აკმაყოფილებს პირველად იმპულსებს, ის უფრო მეტად მიილტვის განმეორებადობისა და ესკალაციისაკენ.

   თქმა არ უნდა, რომ აგრესიის ინსტრუმენტები და მათი გამოყენების ფორმები ისეთივე ხანდაზმულია, როგორც თვითონ ცივილიზაცია, მაგრამ არსებობს გადამწყვეტი განსხვავება ტექნოლოგიურ აგრესიასა და უფრო პრიმიტიულ ფორმებს შორის. ეს უკანასკნელი არ იყო მხოლოდ თვისებრივად სხვანაირი აგრესია: ის საჭიროებდა სხეულის მაღალი ხარისხის აქტივიზებასა და ჩართულობას, ვიდრე ამას მოითხოვს აგრესიის ავტომატიზირებული და ნახევრად ავტომატიზირებული მეთოდები. დანა, „ბლაგვი საგანი“, თუნდაც რევოლვერი ინდივიდის „ნაწილები“ არიან, ისინი ადამიანს უქმნიან განცდას, რომ უფრო ახლოს არიან მიზანთან. ყველაზე მნიშვნელოვანი ის არის, რომ, მათი გამოყენება, გარდა თავდაცვის შემთხვევისა, კრიმინალად ითვლება და ამგვარი ფაქტი დასჯადია. ტექნოლოგიური აგრესია კი, პირიქით, არ ითვლება დანაშაულად. ჭარბი სიჩქარით ავტომობილისა და კატერის მართვას არ უწოდებენ მკვლელობას, თუნდაც ის იყოს მკვლელობა.

       ტექნოლოგიური აგრესია აღვივებს იმ მენტალურ დინამიკას, რომელიც ამძიმებს დესტრუქციული, ანტიეროტიკული, პურიტანული კომპლექსის ტენდენციებს. აგრესიის ახალი მოდელი, რომელიც ასევე დამანგრეველია, გამორიცხავს ისეთ ფიზიკურ და მენტალურ ძალისხმევას, როგორსაც ველით ამგვარი პროცესებისას. მკვლელი რჩება "სუფთა", როგორც ფიზიკურად, ისე მენტალურად. მისი სასიკვდილო მუშაობის "სიწმინდე", იღებს დამატებით ნებართვას, როცა საქმე ეხება ეროვნულ "მტერსა" და ეროვნულ ინტერესს.

   ჟურნალში "Les Temps Modernes" გამოქვეყნებული ანონიმური ლიდ სტატია(1966 იანვარი), უკავშირდება ვიეტნამში მიმდინარე ომსა და შტატებში არსებულ პურიტანულ ტრადიციებს. მტრის ხატი კი, საკმაოდ უხეშ და მძიმე ფორმებშია დახატული: უწმინდური ჯუნგლები მისი ბუნებრივი მახასიათებელია, პირველყოფილი და არაცივილიზებული ქმედება მისი ბუნებრივი სტილია. აქედან გამომდინარე, მათი თავშესაფრების დაწვა, ბუნებრივი საფარის განდაგურება და მათი საკვების მარაგის მოწამვლა არა მხოლოდ სტრატეგიაა, არამედ მორალური საკითხიცაა: გადამდები ჭუჭყის მოშორება, პოლიტიკური ჰიგიენისა და სამართლიანობის აღდგენა. სინდისის მასობრივი წმენდა ყველა რაციონალური შემადგენლიდან, იწვევს საღი აზრის უკანასკნელი ამბოხის ატროფიას, რომელიც სიგიჟის წინააღმდეგაა მიმართული. შესაბამისად "მორალისტები", ყველანაირი წნეხის გარეშე აფარებენ ხელს დანაშაულს. ამგვარად, შესაძლოა ვინმე გამოვიდეს და სახალხოდ თქვას, რომ ეს პროცესი "უდიდესი პერფორმანსია ჩვენი ერის ისტორიაში", ჭეშმარიტად დიდი ისტორიული მიღწევაა ყველაზე დაჩაგრული, ღარიბი და სუსტი ქვეყნების დესტრუქცია, უძლიერესი, უმდიდრესი და ყველაზე განვითარებული ქვეყნის მიერ.

    დანაშაულის გრძნობისა და პასუხისმგებლობის შემცირებამ, უძლეველი ტექნიკური და პოლიტიკური აპარატის მიერ მათმა შთანთქვამ, იმ ღირებულებების გაუფასურებასაც შეუწყო ხელი, რომელიც ჯერ კიდევ აკავებდა აგრეასიას. სანამ საზოგადოების მილიტარიზაცია ამ ტენდენციის ყველაზე აშკარა და დესტრუქციულ მანიფესტაციად რჩება, მისი გავლენა კულტურულ განზომილებაზე არ შემცირდება. ამ ტრენდის ყველაზე დიდ შემადგენლად, სიმართლის ღირებულებასთან დიზენტიგრაცია შეიძლება მივიჩნიოთ. მედია სიმართლის ტირაჟირების ვალდებულებისაგან დისტანცირდება, თანაც საკმაოდ სპეციფიკური გზით. მთავარი მიგნება არ არის ის, რომ მედია იტყუება, ისინი სიმართლესა და ნახევრად სიმართლეს ერთმანეთში ურევენ, კომენტარები და შეფასებები, ფაქტობრივი ხდომილებები, აბსოლუტურად სარედაქციო პოლიტიკის გავლითაა მიწოდებული. რედაქციისათვის არასასიამოვნო სიმართლე(და რამდენი მნიშვნელოვანი, გადამწყვეტი ფაქტია მათთვის არასასიამოვნო) იმალება ხაზებს შორის, ან ჰარმონიულად ერევა უაზრობას, გასართობ და ე.წ საზოგადოებისათვის საინტერესო ამბებს. მომხმარებელიც ადვილად იხრება ამ სიმართლისაკენ, იმ შმეთხვევაშიც კი, თუ მან სიმართლე იცის. ამჟამად სიმართლის აუცილებლობა გაურკვეველია და არიდებადია, აკრძალულია ან აღკვეთილია. სიმართლის გაუფასურება მხოლოდ იმ კონტექსტში იძენს დიდ მნიშვნელობას, როცა აგრესიის დემოკრატიული ფორმა აქტიურდება. სიმართლე არის მკაცრი ღირებულება, როდესაც ის ემსახურება ადამიანის სიცოცხლის დაცვას, როგორც ადამიანის ბუნებასთან, თავის სისუსტეებთან და დესტრუქციოლობასთან ბრძოლის წინამძღოლი. ამ ფუნქციით, სიმართლე სუბლიმირებული სასიოცოცხლო ინსტიქტებისათვის, ეროსისათვის, ჭეშმარიტი მნიშვნელობაა, ის ცდილობს ადამიანი გახადოს პასუხისმგებლიანი და ავტონომიური, ცდილობს სიცოცხლის გათავისუფლებას შეფარული და რეპრესიული ძალებისაგან. და რადგან სიმართლეს გამათავისუფლებელი და დამცველი ფუნქცია აქვს, მისი გაუფასურება, დესტრუქციასთან ბრძოლის პროცესში, კიდევ ერთი ბარიერის მოშლაა.

  აგრესიის მიერ ადამიანის მთავარი სასიცოცხლო ინსტიქტების ხელყოფა, მის ესთეტიკურ ღირებულებებსაც აუფასურებს. "ეროსსა და ცივილიზაციაში" მე ვცადე მეჩვენებინა ამ განზომილებაში არსებული ეროტიკული კომპონენტები. უფუნქციო, ნიშნავს იმას, რომ ის არ არის მიმართული რეპრესიულ საზოგადოებაში ფუნქციონირებისაკენ, ესთეტიკური ღირებულებები კი, საზოგადოებაში, ეროსის მძლავრ მცველებად გვევლინებოდნენ. ბუნება არის ამ განზომილების ნაწილი. ეროსი იღწვის, მრავალფეროვანი ფორმებით, თავისი მგრძნობელობის დაკმაყოფილებისათვის, მისი ბუნებრივი გარემოს დაფუძნებისათვის. მაგრამ მხოლოდ დაცულ სამყაროში, სამყაროში, რომელიც დაცულია ყოველდღიური საქმისაგან, ხმაურისაგან, ხალხმრავლობისაგან, უაზრობისაგან, მხოლოდ ამგვარადაა შესაძლებელი იმ ბიოლოგიური საჭიროების დაკმაყოფილება, რომელსაც ბედნიერებას ვუწოდებთ. აგრესიულმა ბიზნეს პრაქტიკებმა მოიცვა „დაცული სამყაროს“ სივრცეები და ამით ის არამარტო შეურაცხყოფს მშვენიერებას, არამედ ბიოლოგიური საჭიროებების რეპრესირებასაც ახდენს.

  როგორც კი ჩვენ ვეთანხმებით იმ ჰიპოთეზის განხილვას, რომლის თანახმადაც, განვითარებული ინდუსტრიული საზოგადოების გადაჭარბებული აგრესია  გამოიხატება, მეტადრე, არასაეჭვო და "ნორმალურ" ქცევებში: ჩვენ შეგვიძლია ის დავინახოთ ასევე იმ გარემოშიც კი, რომელიც მოწყვეტილია აგრესიის ჩვეული გამოვლინებებისგან: მაგალითად, რეკლამირების და ინფორმაციის გავრცელების სტილში, რომელსაც მასმედია იყენებს. მახასიათებელი არის უწყვეტობა: ერთი და იგივე რეკლამა, ერთი და იმავე ტექსტით ან სურათით, უწყვეტად მაუწყებლობს; დამკვეთისა და ინფორმაციის გამავრცელებლების მიერ "ჩამოსხმული" ერთი და იგივე ფრაზები თუ კლიშეები, ერთი და იგივე გადაცემები და პლატფორმები, რომლებშიც პოლიტიკოსები  უწყვეტად ქადაგებენ.  ფროიდი სიკვდილის ინსტიქტის კონცეპტს მიუბრუნდა „განმეორებადობის იძულების“ ანალიზისას: ის მის ასოცირებას ინერციის, დაძაბულობის არ არსებობის, საშოსთან დაბრუნების სრულყოფილ მდგომარეობასთან ახდენდა. ჰიტლერმა კარგად იცოდა განმეორებადობის ექსტრემალური ფუნქციის შესახებ: უდიდესი ტყუილი, თუ ის ხშირად იქნება განმეორებული, გადაიქცევა სიმართლედ. სხვა შემთხვევაშიც, მუდმივი რეჟიმით განმეორებადობა, ატყვევებს მსმენელს და მისი შედეგი დესტრუქციულია: ეს პროცესი ანადგურებს მენტალურ ავტონომიას, აზროვნების თავისუფლებას, პასუხისმგებლობის გრძნობას. არსებული საზოგადოება, განმეორებადობის ოსტატი, გარდაიქმნება თავისი წევრების უზარმაზარ საშოდ. რა თქმა უნდა, ამ გზის ინერცია და მისი დაძაბულობაზე რედუცირება, არც ისე დამაკმაყოფილებელი სუბლიმაციაა: ის ინსტიქტურ ნირვანას არ მიუძღვის კმაყოფილებისაკენ. თუმცა ის კარგად ამცირებს ცნობიერების სტრესს, ტკივილსა და დაძაბულობას, რომელიც ავტონომიური მენტალური აქტივობის თანმხლებია.

   ეს არის უაღრესად სპეკულაციური ჰიპოთეზა, აგრესიის საბედისწერო მახასიათებლებზე.  აგრესია(უმეტეს შემთხვევაში) სოციალურად გამოსადეგი დესტრუქციაა და ჯერ კიდევ საბედისწერო, მისი თვითმოძრავი თვისებისა და ინტენციის გამო. ასევე ის საკმაოდ რთულად ექვემდებარება სუბლიმაციას. თუ ფროიდის თეორია მართებულია და დესტრუქციული იმპულსები მიილტვიან ადამიანის ცხოვრების დამახინჯებისაკენ, მაშინ ჩვენ ჭეშმარიტად მოგვიწევს საუბარი სუიციდალურ ტენდენციებზე, თანაც სოციალური მასშტაბით და შესაძლოა ნაციონალურმა და ინტერნაციონალურმა ტოტალურმა დესტრუქციულმა „თამაშებმა“, მყარად მოიკიდონ ფეხი ჩვენს ინსტიქტურ საწყისებსა და სტრუქტურებში.