თარგმანი: გიორგი ღვინჯილია

ჯეიმს ქემერონის "ავატარი", მოგვითხრობს დახეიბრებული საზღვაო ქვეითის ისტორიას, რომელსაც დედამიწიდან შორეულ პლანეტაზე გაგზავნიან. გმირმა უნდა მოიპოვოს პლანეტის ცისფერკანიანი აბორიგენების ნდობა, რათა საკუთარ დამსაქმებელს პლანეტის ბუნებრივი სიმდიდრის მოპოვებაში დაეხმაროს. რთული ბიოლოგიური მანიპულაციების შედეგად, მთავარი გმირის გონება მოიპოვებს კონტროლს საკუთარ "ავატარზე", ახალგაზრდა აბორიგენის სხეულზე.

აბორიგენები სიღმისეულად სულიერები არიან და ცხოვრობენ ბუნებასთან ჰარმონიაში (შეუძლიათ შეუერთონ სხეულიდან გამომავალი კაბელი ცხენებს და ხეებს და ესაუბრონ მათ). როგორც მოსალოდნელი იყო, ქვეითს მშვენიერი ცისფერკანიანი პრინცესა შეუყვარდება, საბოლოო ბრძოლაში აბორიგენების მხარეს გადავა და ეხმარება მათ დამპყრობლების გაძევებასა და პლანეტის გადარჩენაში. ფილმის დასასრულს, გმირს საკუთარი სული დაზიანებული ადამიანის სხეულიდან ავატარში გადააქვს და ამგვარად ნამდვილ აბორიგენად იქცევა.

ფილმის სამგანზომილებიანი ჰიპერრეალობა, რომელშიც ერთდროულად არიან მსახიობები და ციფრული ანიმაციის გამოსახულებები, "ავატარს" ისეთ ფილმებს ამსგავსებს, როგორც - "ვის უნდოდა კურდღელი როჯერის დაღუპვა"(1988) ან "მატრიცა"(1999). ამ ფილმებში, გმირი იმყოფება ჩვენს უბრალო რეალობასა და წამოსახვით სამყაროს შორის - იქნება ეს კურდღელი როჯერის მულტიპლიკაციური რეალობა, მატრიცის ციფრული სამყარო, თუ ციფრული ტექნოლოგიებით ჩასწორებული აბორიგენების პლანეტა ავატარი. არ უნდა დაგვავიწყდეს ერთი რამ - მიუხედავად იმისა, რომ ჩანაფიქრის მიხედვით ავატარის მოვლენები ერთსა და იმავე "ნამდვილ" რეალობაში ხდება, ჩვენ საქმე - ქვეტექსტის სიმბოლური სტრუქტურის დონეზე - ორ რეალობასთან გვაქვს: ერთი მხრივ იმპერიალისტური კოლონიალიზმის უბრალო სამყარო და მეორე მხრივ ექსპლუატირებული აბორიგენების ფანტასტიკურ რეალობასთან, რომლებიც ბუნებათან მჭიდრო კავშირში ცხოვორობენ (ეს უკანასკნელი არ უნდა აგვერიოს ნამდვილად ექსპლუატირებული ადამიანების უბედურ რეალობასთან). ამგვარად, ფილმის დასასრული უნდა გავიგოთ, როგორც გმირის სასოწარკვეთილი გადაწყვეტილება, რომელიც მთლიანად გადადის ნამდვილი რეალობიდან ფანტასტიკურ სამყაროში, - რაც იგივეა, რომ ნეო ისევ ჩაფლულიყო მატრიცაში.

მაგრამ, ეს არ ნიშნავს, რომ ჩვენ უნდა უარვყოთ ავატარი, იმის გამო, რომ ვიღებთ ჩვენს უფრო "ავთენტურ" რეალობას. თუ ჩვენ გამოვრიცხავთ ფანტაზიას, ფანტაზმურ ჩარჩოს რეალობიდან, რეალობა დაკარგავს მთლიანობას და დაიშლება. თვითონ არჩევანი - "აირჩიე რეალობა, ან ფანტაზია" - მცდარია. თუ ჩვენ მართლაც გვინდა შევცვალოთ ჩვენი სოციალური რეალობა, ან თავი დავაღწიოთ მას , პირველ რიგში უნდა შევცვალოთ ჩვენი ფანტაზიები, რომლებიც გვეხმრებიან ამ რეალობასთან მორგებაში. რადგან ავატარის გმირი ამას არ აკეთებს, მისი სუბიექტური პოზიცია დაიყვანება იმაზე, რასაც ლაკანი, დე სადის კვალდაკვალ "le dupe de son fantasme"-ს [წარმოსახვის მოტყუებას] უწოდებს.

საინტერესო იქნებოდა წარმოგვედგინა ავატარის განსხვავებული სიუჟეტი, რომელშიც, რამდენიმე წლის (ან თუნდაც თვის) ნეტარების შემდეგ, მთავარი გმირს ნელნელა ეწყება უკმაყოფილების განცდა და ლპობის პროცესში მყოფი ადამიანების სამყაროს მონატრება. ამ უკმაყოფილების წყარო, არა მხოლოდ ის არის, რომ ნებისმიერი რეალობა, როგორი მშვენიერიც არ უნდა იყოს - ადრე თუ გვიან იმედებს გვიცრუებს. არამედ, ის, რომ გამოგონილი იდეალური რეალობა გვიცრუებს იმედებს, სწორედ საკუთარი იდეალურობის გამო: ეს იდეალურობა ნიშნავს იმას, რომ მასში არ არის ადგილი ჩვენთვის - მათთვის, ვინც მას წარმოიდგენს.

ავატარის უტოპია დამყარებულია, წყვილების წარმოების ჰოლივუდურ ფორმულაზე - პენსიაზე მყოფი თეთრკანიანი გმირი, შესაბამისი სექსუალური პარტნიორის საპოვნელად ველურებთან მიემგზავრება (გავიხსენოთ თუნდაც "ცეკვა მგლებთან"). ტიპიურ ჰოლივუდურ პროდუქტში, ყველაფერი – მრგვალი მაგიდის რაინდების ბედით დაწყებული და დედამიწის ამფეთქებელი მეტეორიტებით დამთავრებული, ოიდიპოსის ისტორიად იქცევა. ჰოლივუდური მიდგომის უაზრო აპოგეა, რომელშიც დიადი ისტორიული მოვლენები იქცევიან ფონად კაცის და ქალის სიყვარულისათვის, მიღწეულია უორენ ბიტის "წითლებში". ამ ფილმში ჰოლივუდი პოულობს ოქტომბრის რევოლუციის რეაბილიტირების საშუალებას, რომელიც შესაძლოა მეოცე საუკუნის ყველაზე ტრავმატული მოვლენა იყო. წყვილი ჯონ რიდი და ლუიზა ბრაიანტი განიცდან ღრმა ემოციურ კრიზისს. მათი სიყვარული ძლიერდება, როდესაც ლუიზა ხედავს ჯონს, რომელიც ტრიბუნიდან ვნებიან რევოლუციურ სიტყვებს კითხულობს. ამას, მათი სექსის სცენა მოსდევს, რომელიც რევოლუციის არქეტიპური ეპიზოდებით წყდება, გამოსახულებების ნაწილი ზედმეტად ზუსტად ებმის მათ სექსს. მაგალითად, როდესაც ჯონი იწყებს ლუიზას პენეტრირებას, კამერა ქუჩისკენ ტრიალდება, სადაც დემონსტრანტების ბნელი ბრბო ჩერდება და ალყას ურტყამს მოძრავ "ფალიკურ" ტრამვაის.... და ეს ყველაფერი "ინტერნაციონალის" ფონზე ხდება. როდესაც წყვილი აღწევს ორგაზმს, ეკრანზე თვით ლენინი ჩნდება, ის მიმართავს დელეგატებით გაჭედილ დარბაზს. ის უფრო მეტად ბრძენი, შორს მჭვრეტელი მასწავლებელია, რომელიც აკურთხებს წყვილის სასიყვარულო ინიციაციას, ვიდრე რევოლუციის ცივსისხლიანი მეთაური. საბოლოო ჯამში ჰოლივუდის მორალი მარტივია: იყოს ოქტომბრის რევოლუციაც კი, თუ ის შეყვარებულების შეერთებას ემსახურება.

ამ შემთხვევაში "ავატარი" კიდევ უფრო ძველმოდურია ვიდრე "ტიტანიკი", ქემერონის წინა ბლოკბასტერი. ჩავუფიქრდეთ: "ტიტანიკი" - ფილმი ხომალდის კატასტროფის შესახებ, რომელიც შეეჯახა აისბერგს? ყურადღებით უნდა დავაკვირდეთ კატასტროფის სცენას: შეჯახება ხდება, მაშინ როდესაც ახალგაზრდა შეყვარებულები (ლეონარდო დი კაპრიოს და ქეით უინსლეთის შესრულებით), საკუთარი სიყვარულის სექსით გამყარების შემდეგ, ბრუნდებიან გემბანზე. კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია, რომ გემბანზე ქეითი ეუბნება საყვარელს, რომ შემდეგი დილით გემი ნიუ-იორკში ჩავა, ისინი ერთად გაიქცევიან და მდიდრებთან ერთად სიცრუესა და გარყვნილებაში ცხოვრებას, შეყვარებულთან ერთად გაჭირვებაში ყოფნას ამჯობინებს. ამ მომენტში გემი აისბერგს ეჯახება, იმისათვის რომ აღუდგეს იმას, რაც ნამდვილი კატასტროფა იქნებოდა, ანუ შეყვარებულების ერთად ცხოვრება ნიუ-იორკში. დარწმუნებით შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ ყოველდღიური ყოფა დაანგრევდა მათ გრძნობებს. ამგვარად, კატასტროფა ხდება იმისთვის, რომ გადაარჩინოს მათი სიყვარული, შეინარჩუნოს მთავარი ილუზია: "ეს, რომ არ მომხდარიყო ისინი "დიდხანს და ბედნიერად" იცხოვრებდნენ..." შემდეგ გასაღებს დი კაპრიოს ბოლო სცენა გვაძლევს. ის გაყინულ წყალში ნელნელა კვდება, ხოლო უინსლეტი განიერ ხის პანელზე უსაფრთხოდ ტივტივებს. შეყვარებულის დაკარგვის გაცნობიერების მომენტში, ის ყვირის: "მე არასოდეს გაგიშვებ!" - და იმავე მომენტში ხელს უშვებს ლეოს. რატომ? იმიტომ, რომ ლეომ საკუთარი საქმე გააკეთა. სასიყვარულო ისტორიის მიღმა "ტიტანიკი" სხვა ისტორიას ყვება - იდენტობის კრიზისის მქონე, მაღალი კლასების წარმომადგენელი განებივრებული გოგოს შესახებ: ის დაბნეულია, არ იცის რა უქნას საკუთარ თავს. დი კაპრიო გვევლინება არა მხოლოდ მისი საყვარლის, არამედ "გამქრალი შუამავლის" როლში, რომლის ამოცანაც - უინსლეტისთვის საკუთარი თავისა და ცხოვრების მიზნის პოვნაში დახმარებაა, მისი ხატის შექმნა (ლეო პირდაპირი მნიშვნელობით ხატავს მის პორტრეტს). საკუთარი როლის შესრულების შემდეგ, ის ქრება. სწორედ ამიტომ, მისი ბოლო სიტყვები ატლანტიკის გაყინულ წყლებში ჩაძირვამდე - არა მიმავალი შეყვარებულის, არამედ მქადაგებლის ბოლო სიტყვებია, რომელიც ეუბნება გოგოს, როგორ იცხოვროს ამის შემდეგ, როგორ იყოს სამართლიანი და ერთგული საკუთარი თავის მიმართ.

ჩვენ არ უნდა მოგვატყუოს კამერონის ზედაპირულმა "ჰოლივუდურმა მარქსიზმმა" (უპირატესობის მინიჭებამ დაბალი კლასებისთვის და მდიდრების ოპორტუნიზმის, კარიკატურულმა და უხეშმა გამოსახვამ). გაჭირვებულების მიმართ სიმპატიის მიღმა ღრმად რეაქციული მითი იმალება, რომელიც პირველად კიპლინგმა გაშალა "მამაც კაპიტნებში", ამბავში ახალგაზრდა მდიდარი ბიჭის შესახებ, რომელიც განიცდის კრიზისს და საკუთარ სიცოცხლისუნარიანობას გაჭირვებულების მჩქეფარე ცხოვრებასთან მოკლე ინტიმური კავშირით აღადგენს. საბოლოო ჯამში გაჭირვებულების მიმართ, ამ თანაგრძნობის მიღმა, მათი ვამპირული ექსპლუატაციის იდეა იმალება. თუმცა დღევანდელი ჰოლივუდი, როგორც ჩანს, უფრო და უფრო შორდება ამ ფორმულას. დენ ბრაუნის "ანგელოზების და დემონების" მიხედვით გადაღებული ფილმი, სავარაუდოდ პირველი შემთხვევაა ჰოლივუდური ადაპტაციების ისტორიაში, როდესაც, წიგნში გმირები კავდებიან სექსით, ხოლო ფილმში სექსი არ არის - ეს ტენდენცია მკვეთრ კონტრასტშია ძველ ტრადიციასთან, როდესაც სექსუალური სცენა არის ფილმში, რომელიც ემყარება ისეთ ნოველას, სადაც სექსი არ არის. ამ უარის თქმას არაფერი აქვს საერთო თავისუფლებასთან; უფრო დიდი ალბათობით, საქმე ბადიუს მიერ, მის წიგნში – "Éloge de l'amour "– აღწერილ ფენომენთან გვაქვს: დღეს, ჩვენს პრაგმატულად ნარცისულ დროში, თვითონ შეყვარების ცნება, ვნებიანი მიჯაჭვულობა სექსუალურ პარტნიორთან, უფრო და უფრო მეტად ითვლება მოძველებულად და სახიფათოდ.

ავატარის ეს სამი შტრიხი - მოსიყვარულე წყვილების შექმნის ძველი ფორმულის ერთგულება; ფანტაზიის სრული რწმენა; ძველისძველი კლიშეს ნაივური მიღება – როდესაც თეთრი მამაკაცი ქორწინდება აბორიგენების პრინცესაზე და ხდება მისი ტომის ბელადი - იდეოლოგიური კუთხით აქცევს მას საკმაოდ კონსერვატიულ და ძველმოდურ ფილმად. ტექნიკური ბრწყინვალება ემსახურება იმ კონსერვატიზმის შენიღბვას, რომელზეც აშენებულია ფილმი. ადვილად შესამჩნევია, რომ პოლიტკორექტული თემების უკან (პატიოსანი თეთრი ბიჭი გადადის ეკოლოგიურად სწორი აბორიგენების მხარეს, ოკუპანტი-იმპერიალისტების სამხედრო საწარმოო კომპლექსის წინააღმდეგ), დაუნდომელი რასისტული მოტივების მთელი რიგი იმალება: პარალიზებული აუტსაიდერი დედამიწიდან, აღმოჩნდება საკმარისად კარგი ბიჭი, იმისათვის, რომ მიიღოს ადგილობრივი ლამაზმანი-პრინცესას ხელი და დაეხმაროს მის ხალხს გადამწყვეტი ბრძოლის მოგებაში. ფილმი გვასწავლის, რომ აბორიგენებს მხოლოდ ერთი არჩევანი აქვთ: ადამიანები ან გადაარჩენენ მათ, ან გაანადგურებენ. სხვა სიტყვებით, მათ შეუძლიათ აირჩიონ - იმპერიალისტური რეალობის უბედური მსხვერპლის როლი, ან მათთვის გამოყოფილი როლი თეთრი ადამიანის ფანტაზიაში.

ხოლო, სანამ ფილმი მთელი მსოფლიოს მასშტაბით ფულს აკეთებს(შემოსავალმა მიაღწია ერთ მილიარდს ეკრანზე გამოსვლიდან სამ კვირაზე ნაკლებ დროში), ხდება რაღაც, რაც უცნაურად იმეორებს მის სიუჟეტს. მთები ინდური შტატი ორისსის სამხრეთით, რომლებიც კონდხის ტომის წევრებით არის დასახლებული, მიყიდეს სამთომომპოვებელ კომპანიებს, რომლებიც ბორცვებში არსებული ბოქსიტის უზარმაზარი მარაგის დამუშავებას გეგმავენ(საბადო როგორც მინიმუმ ოთხ ტრილიონ დოლარად ფასდება). რეაქცია ამ პროექტზე მაოისტების(ნაქსალიტების) შეიარაღებული წინააღმდეგობა გამოდგა.

როი არუნდჰატი საკუთარ სტატიაში "ბატონი ჩიდამბარამას ომი" წერს : „ მაოისტების პარტიზანული არმია თითქმის მთლიანად ტომების უკიდურესად გაჭირვებული წარმომადგენლებისგან შედგება, რომლებიც საკვების ისეთ ქრონიკულ უკმარისობაში ცხოვრობენ, რომ ცოტა უკლიათ საჰარას უდაბნოს სამხრეთით მდებარე აფრიკულ ქვეყნების მოშიმშილე მდგომარეობამდე. ეს ის ხალხია, რომლებსაც ინდოეთის მიერ მოპოვებული ე.წ. დამოუკიდებლობის სამოცი წლის თავზეც არ აქვთ წვდომა განათლებაზე, სამედიცინო მომსახურებაზე და სამართლებრივ დახმარებაზე. ეს ის ხალხია, რომლებსაც ათწლეულების განმავლობაში დაუნდობელ ექსპლუატაციას უწევენ, მათ უსასრულოდ ატყუებენ წვრილი ბიზნესმენები და მევახშეები, მათ ქალებს აუპატიურებენ პოლიციელები და სატყეო დაცვის სამსახური, რომლებიც ამას საკუთარ კანონიერ უფლებად მიიჩნევენ. ამ ხალხის დაბრუნება, საკუთარი ღირსების მაგვარ გრძნობასთან, მხოლოდ მათთან მცხოვრები მაოისტი კადრების გამო მოხდა, რომლებიც ათწლეულების განმავლობაში ცხოვრობდნენ, იბრძოდნენ და მუშაობდნენ ამ ადამიანების გვერდით. თუ ტომებმა აიღეს იარაღი, ამის მიზეზი მთავრობაა, რომელმაც მათ არაფერი მისცა, უგულებელყოფის და ძალადობის გარდა, და ეხლა უნდა წაართვას უკანასკნელი რაც დარჩათ - მიწა. ამ ხალხს ჯერა: თუ არ იბრძოლებენ საკუთარი მიწისთვის, მათ გაანადგურებენ. მშიერი ადამიანების არმია, დაძონძილ ტანსაცმელში, რომელის ჯარისკაცების დიდ ნაწილს არასოდეს უნახავს მატარებელი, ავტობუსი ან თუნდაც პატარა ქალაქი, ისინი მხოლოდ გადარჩენისთვის იბრძვიან. „ ინდოეთის პრემიერ-მინისტრმა დაახასიათა ეს ამბოხი, როგორც "ქვეყნის უსაფრთოების ყველაზე დიდი შიდა საფრთხე". მასობრივი ინფორმაციის მსხვილი საშუალებები, რომლებმაც წარმოადგინეს ეს მოვლენა, როგორც ტერორისტული წინააღმდეგობა პროგრესის წინააღმდეგ, აჭრელებული არიან "წითელი ტერორის" ისტორიებით, რომლებმაც ჩაანაცვლეს სტატიები "ისლამურ ტერორიზმზე". გასაკვირი არ არის, რომ ინდური სახელმწიფო პასუხობს მასირებული სამხედრო ოპერაციით "მაოისტური რაზმების" წინააღმდეგ ცენტრალური ინდოეთის ჯუნგლებში. სიმართელეა, რომ ორივე მხარე მიმართავს დაუნდობელ ძალადობას ამ არაადმიანურ ომში და მაოისტების "სახალხო მართლმსაჯულება" ძალიან მკაცრია. თუმცა, როგორი მიუღებელიც არ უნდა იყოს ეს ძალადობა ჩვენი ლიბერალური მზერისთვის, ჩვენ არ გვაქვს მისი გაკიცხვის უფლება - რატომ? იმიტომ, რომ მათი სიტუაცია ზუსტად იმეორებს ჰეგელის ბრბოს იდეას: მეამბოხეები ინდოეთში - არიან მოშიმშილე ტომები, რომლებსაც უარი უთხრეს მინიმალურად ღირსეულ ცხოვრებაზე.

რა შუაშია აქ ქემერონის ფილმი? არც არაფერში: ორისში არ არიან კეთილშობილი პრინცესები, რომლებიც ელოდებიან, როდის მოვა მათი მკრთალი ფერის რაინდი, "დაკერავს" მათ და დაეხმარება მათ ხალხს. იქ მხოლოდ მაოისტები არიან, რომლებიც ბრძოლისკენ უბიძგებენ მოშიმშილე გლეხებს. ფილმი ტიპიურ იდეოლოგიურ გაორებას გვაგრძნობინებს: სიმპათია იდეალიზირებული აბორიგენების მიმართ და მათი რეალური ბრძოლის უარყოფა. ადამიანები, რომლებიც სიამოვნებას იღებენ ფილმისგან და აღმერთებენ აბორიგენ მეამბოხეებს, დიდი ალბათობით ზურგს შეაქცევენ ნაქსალიტებს, როგორც მკვლელ ტერორისტებს. ასე, რომ იქნებ ნამდვილი ავატარი - არის თვითონ "ავატარი", ფილმი, რომელიც ანაცვლებს რეალობას.