თარგმანი: დავით გალაშვილი

მჯერა, რომ მარქსიც კი, ძალიან შემოსაზღვრული იყო პროგრესის განგრძობითობის ცნებით, ასევე მისი იდეა სოციალიზმის შესახებ, ჯერ არ განხორციელებულა, შესაძლოა კაპიტალიზმის უარყოფის ის განსაზღვრულობა, რომელიც ნავარაუდები იყო, აღარც გამოვლინდეს. ასე რომ, დღეს უტოპიის დასასრულის კონცეპტი, სულ მცირე, სოციალიზმის განმარტების ახლიდან განხილვასა და გადახედვას საჭიროებს. ამგვარი განხილვა და დისკუსია უნდა დაეფუძნოს საკითხს იმის შესახებ, ეკუთვნის თუ არა სოციალიზმის განმსაზღვრელი მარქსისტული თეორიის გადამწყვეტი და საკვანძო ელემენტები, უკვე მოძველებული, ადრეული განვითარების სტადიის  საწარმოო ძალებს. ეს მოძველებულობა ყველაზე ნათლად გამოხატულია, ჩემი აზრით, თავისუფლებისა და საჭიროების სხვადასხვაობაში, სადაც თავისუფლება შეცნობილი და არსებულია, მხოლოდ საჭიროების შემდგომ.  ეს დაყოფა გულისხმობს, რომ  საჭიროება და აუცილებლობა რჩება გაუცხოებული შრომის  განსაზღვრებაშიც, რაც იმას ნიშნავს, რომ, როგორც მარქსი ამბობს, ერთადერთი, რაც შეიძლება მოხდეს, ეს არის შრომის მოწყობა მაქსიმალურად რაციონალურად და შემცირებულად. თუმცა ამგვარი შრომა საჭიროების ფარგლებში რჩება, რაც ამ პროცესს არანებაყოფლობითსა და არათავისუფლად აქცევს. მჯერა, რომ ზოგიერთი ახალი შესაძლებლობა, რომელიც, თავის მხრივ, თავისუფალი და არათავისუფალი საზოგადოებების თვისობრივი განმასხვავებელია, საჭიროებების არეალში, თავისუფლების ცნების გამოჩენას  ემსახურება, არამარტო შრომის პროცესისას, არამედ მის მიღმაც. თუ ამ სპეკულაციური იდეის პროვოკაციული ფორმით ჩამოყალიბება გვსურს, თვალი უნდა გავუსწოროთ იმ ალბათობასაც, რომ შესაძლოა სოციალიზმმა გზა განაგრძოს მეცნიერებიდან უტოპიისკენ და არა უტოპიიდან მეცნიერებისაკენ.

უტოპია არის ისტორიული კონცეპტი. ის ხაზს უსვამს იმგვარი სოციალური ცვლილების პროექტებს, რომლებიც შეუძლებლად მიიჩნევა. შეუძლებელი რომელი მიზეზების გამო? ჩვეულებრივ, უტოპიის განხილვისას, ახალი სოციალური   პროექტის განხორციელების შეუძლებლობის პრობლემა არსებობს მაშინ, როდესაც სუბიექტური და ობიექტური ფაქტორები მოცემული სოციალური სიტუაციისა, გარდაქმნების გზაზეა-როცა სოციალური სიტუაცია მოუმწიფებელია. კომუნისტური პროექტები საფრანგეთის რევოლუციის განმავლობაში და  სოციალიზმი ყველაზე მაღალგანვითარებულ კაპიტალისტურ ქვეყნებში, წარმოადგენენ იმ სუბიექტური და ობიექტური ფაქტორების სავარაუდო ან რეალურ არარსებობას, რომლებიც საზოგადოებრივ გარდაქმნას, შეუძლებლად მოისაზრებენ.

სოციალური გარდაქმნის პერსპექტივას შეუძლებლად კიდევ იმიტომ მიიჩნევენ, რომ ის ეწინააღმდეგება გარკვეულ ფუძემდებლურ კანონებს, ბიოლოგიურ და ფიზიკურ კანონზომიერებებს. მაგალითად, ისეთი პროექტი, როგორიცაა უკვე ყავლგასული იდეა სამუდამო ახალგაზრდობისა, ან სავარაუდო ოქროს ხანის დაბრუნების მცდელობა. მჯერა, რომ უტოპიას მხოლოდ ნახსენები მნიშვნელობით ვიყენებთ, უტოპიაში მოვიაზრებთ მხოლოდ იმას, რაც ბუნების კანონებს ეწინააღმდეგება. მკაცრი მნიშვნელობით, უტოპია მხოლოდ ბუნების კანონების გარდაქმნის მცდელობაა, ეს მცდელობა ისტორიულობის მიღმაა, მაგრამ ისტორიულობის უგულებელყოფაც, ისტორიულ ლიმიტებშია მოქცეული.

მეორე ჯგუფის პროექტებისთვის, რომელთა შეუძლებლობა ხსენებული სუბიექტური და ობიექტური ფაქტორების არ არსებობის  მიუხედავად მაინც აქტუალურია, საუკეთესო შემთხვევაში, შესაძლოა აღინიშნოს, განისაზღვროს, როგორც დროებით შეუძლებლობად.  ამგვარი პროექტების შეუძლებლობის კარლ მანჰაიმისეული კრიტერიუმები, მარტივი მიზეზის გამო არაადაკვატურია, თუნდაც დავიწყოთ იმით, რომ შეუძლებლობა თავის თავს, მხოლოდ ფაქტობრივი ხდომილების შემდეგ ამჟღავნებს. გასაკვირი სულაც არაა, რომ სოციალური გარდაქმნების პროექტები შეუძლებლად განისაზღვრება იმის გამო, რომ ისინი ისტორიულ პროცესში რეალიზებულა. ასევე არსებობს მეორე არგუმენტიც იმისა, თუ რატომ არის შეუძლებლობის ნახსენები  განსაზღვრება არაადეკვატური. ხშირად, კარგ შემთხვევებშიც კი, რევოლუციური პროექტის განხორციელებისას, მას წინ ეღობება კონტრტენდენციები, კონტრძალები, რომლებიც აფერხებს გარდაქმნის მიმდინარეობას და ის სწორედ ამ რევოლუციური პროცესისას დაიძლევა. ამ მიზეზით, საეჭვოა, რომ სპეციფიკური სუბიექტური და ობიექტური მიზეზების არარსებობა, ქმნიდეს რადიკალური ტრანსფორმაციის შემძლეობის მიმართ  წინააღმდეგობას. მინდა შევეხო საკითხს, რომელიც განსაკუთრებულია და რომელზეც ყველაზე მეტად უნდა ვკონცენტრირდეთ, ის ფაქტი, რომ  მაღალგანვითარებულ კაპიტალისტურ ქვეყნებში რევოლუციური კლასი არ არსებობს, არ ნიშნავს იმას, რომ მარქსიზმი უტოპიაა. რევოლუციის სოციალური აგენტები, ორთოდოქსი მარქსისტები, ფორმირდებიან მხოლოდ თავიანთი თავის გარდაქმნის პროცესში და ვერავინ დამისახელებს მზა რევოლუციურ ძალას, რომელიც წინააღმდეგობის მოძრაობის დასაწყისში უკვე ჩამოყალიბებული სახით არსებობდა. მაგრამ, ჩემი აზრით, არსებობს ერთი ვალიდური კრიტერიუმი შესაძლო რეალიზაციისათვის, სახელდობრ, როდესაც მატერიალური და ინტელექტუალური გარდამქმნელი ძალები თავმოყრილია, მიუხედავად იმისა, რომ მათი რაციონალური გამოყენების უფლებას არსებული მწარმოებელ ძალთა ორგანიზაციები  არ ანებებენ მოწინააღდეგეებს.  ამ თვალსაზრისით, მე მჯერა, რომ ჩვენ დღეს შეგვიძლია ღიად ვისაუბროთ უტოპიის დასასრულზე.

ყველა მატერიალური და ინტელექტუალური ძალა, რომელიც საჭიროა თავისუფალი საზოგადოების იდეის განსახორციელებლად, ჩვენ ხელთაა. მაგრამ ეს ძალები არ გამოიყენება იმ მიზნით, რომ მოხდეს ტოტალური მობილიზება არსებული საზოგადოების წინააღმდეგ, თავისივე თავის გასათავისუფლებლად. მიუხედავად ამისა, ეს ვითარება სულაც არ ქმნის განცდას, რომ რადიკალური ტრანსფორმაციის იდეა უტოპიაა.

სიღარიბისა და მიუსაფრობის აღმოფხვრა, ჩემი თვალსაზრისით, შესაძლებელია, იმავეს ვფიქრობ  გაუცხოებისა და „ჭარბი რეპრესიის“ აღმოფხვრაზეც. ბურჟუაზიულ ეკონომიკებშიც კი, ცოტაა იმ მეცნიერთა და მკვლევართა რაოდენობა, რომლებიც უარყოფენ, რომ შიმშილისა და გაჭირვების აღმოფხვრა, დღევანდელი რესურსებითა და საწარმოო ძალების საშუალებით შეუძლებელია, ასევე ვერ უარყოფენ იმ ფაქტს, რომ არსებული პოლიტიკა გლობალური რეპრესიული სოციუმის ნაყოფია. მიუხედავად ამისა, ვთანხმდებით, რომ ჩვენთვის საკმარისად ნათელი არ არის ტექნიკური შესაძლებლობების გავლენა სიღარიბისა და გაჭირვების აღმოფხვრის პროცესში. საქმე ისაა, რომ ეს ისტორიული შესაძლებლობები ნაგულისხმები უნდა იყოს ისეთ ფორმებში, რომლებიც წყვეტის მიმანიშნებლები უფრო არიან, ვიდრე წინარე ისტორიულობის გაგრძელებისა, შესაძლებლობები ამ ისტორიულობის უარმყოფელნი უნდა იყვნენ და არა მათი პოზიტიური გამგრძელებლის შემადგენელნი. ისინი მიანიშნებენ ადამიანის მატერიალური ბაზისის ეგზისტენციალური განზომილების გათავისუფლებაზე, საჭიროებების გარდაქმნაზე.

საქმე ეხება ახალი თეორიის შექმნას ადამიანის შესახებ, არა მხოლოდ თეორიას, არამედ  არსებობის ახალ ფორმას. გენეზისი და განვითარება სასიცოცხლო საჭიროებებისა თავისუფლებისთვის და თავისუფლების სასიცოცხლო საჭიროებებისთვის, თავისუფლებისთვის, რომელიც აღარ დაემყარება და შემოიზღუდება დამცრობილობით, არც გაუცხოებული შრომის საჭიროებით.  ახალი ადამიანური საჭიროებების თვისებრივი განვითარება, მოჩანს ბიოლოგიურ საჭიროებად. განვითარებული კაპიტალისტური ქვეყნების მანიპულირებადი მოსახლეობის უდიდესი ნაწილისთვის, თავისუფლება აუცილებლობა არ არის და ალბათ არც იქნება სასიცოცხლო საჭიროება. ამ სასიცოცხლო საჭიროების გასწვრივ, ადამიანის შესახებ ახალი თეორია გულისხმობს ახალი მორალის წარმოშობას, როგორც მემკვიდრეს და უარმყოფელს ქრისტიანულ-იუდეური მორალისა, რომელიც დასავლური ცივილიზაციის ისტორიისათვის ნამდვილად დამახასიათებელი იყო. ეს არის ზუსტი გაგრძელება იმ საჭიროებების ხაზისა, რომელიც განვითარდა და ჩამოყალიბდა რეპრესიულ საზოგადოებაში, რომელიც ისევ და ისევ თავისთავის კვლავწარმოებით არის დაკავებული. ინდივიდები აკვლავწარმოებენ რეპრესიულ საზოგადოებას საჭიროებებში, რომლებიც რევოლუციური პროცესის დროსაც არსებობენ.  იდეა გულისხმობს, რომ ადამიანურ საჭიროებებს აქვთ ისტორიული ხასიათი. ყველა ადამიანური საჭიროება, სექსუალურის ჩათვლით, ცხოველთა სამყაროს საფუძველშია. ისინი ისტორიულად განსაზღვრული და მუტაციურია. ამ საჭიროებების განგრძობითობიდან მოწყდომა, რომელიც თავის თავშივეა რეპრესიულობის მატარებელი და თვისობრივი განსხვავებისკენ მიმართება, არ არის მხოლოდ გამოგონება, არამედ საწარმოო ძალის თანდაყოლილი განვითარებაა. ამ განვითარებამ მიაღწია იმ წერტილს, რომელიც ახალ სასიცოცხლო საჭიროებებს ითხოვს, რათა გაასამართლოს თავისივე შესაძლებლობები.

საწარმოო ძალის რომელი ტენდენციები გარდაქმნის რაოდენობრივ შესაძლებლობას თვისებრივად? უპირველესად, დომინაციის ტექნიფიკაცია, ძირს უთხრის დომინაციის დაფუძნებას. ფიზიკური შრომის პროგრესული შემცირება წარმოების პროცესში და ამ ფიზიკური ძალის ჩანაცვლება მენტალური შრომით, სოციალურად საჭირო შრომას იმ კლასით აკონცენტრირებს, რომელსაც შეადგენენ მეცნიერები, ტექნოკრატები, ინჟინრები და ა.შ. ეს მომენტი შესაძლოა გაუცხოებული შრომისგან გათავისუფლებადაც გვენიშნოს. რა თქმა უნდა, საკითხი ეხება მხოლოდ ტენდენციებს, მაგრამ ტენდენციებს, რომლებიც დაფუძნდნენ და არსებობას განაგრძობენ კაპიტალისტურ საზოგადოებაში. თუ კაპიტალისტებს არ გამოუვათ ამ ახალი საწარმოო ძალების შესაძლებლობების ექსპლოატაცია, შრომის პროდუქტიულობა დაეცემა მოგების საჭირო დონეზე ქვემოთ. და თუ კაპიტალისტები ყურადღებას აქცევენ ამ მდგომარეობას და მიუხედავად ამისა აგრძელებენ ავტომატიზაციას, მაშინ ეს პროცესი მათ შინაგან საზღვრებთან მოდის წინააღმდეგობაში: ჭარბი ღირებულების წყაროები გარდაქმნის მომენტში მყოფი საზოგადოების შესანარჩუნებლად, შემცირდება.

„კაპიტალში“ მარქსმა აჩვენა, რომ სოციალურად საჭირო შრომის სრული ავტომატიზაცია, შეუთავსებელია კაპიტალიზმის შენარჩუნების პროცესთან. ავტომატიზაცია მხოლოდ გასაღები სიტყვაა იმ ტენდენციისა, რომელშიც ფიზიკური შრომა, გაუცხოებული შრომა უკან იხევს წარმოების მატერიალური პროცესიდან. ეს ტენდენცია, რომელიც თავისუფალია კაპიტალისტების ბორკილებისგან, წინ უნდა გაუძღვეს საწარმოო ძალების კრეატიულ ექსპერიმენტებს. სიღარიბის აღმოფხვრასთან ერთად, ეს ტენდენცია ნიშნავს, რომ ადამიანური და არაადამიანური ბუნების შესაძლებლობებთან თამაში, შესაძლოა სოციალური შრომის შინაარსი გახდეს. პროდუქტიული წარმოდგენა შესაძლოა გახდეს კონკრეტული სტრუქტურის მქონე საწარმოო ძალა, რომელიც თავისუფლად გამოკვეთს შესაძლებლობებს, თავისუფალი ადამიანური ყოფიერებისთვის, მატერიალურ საწარმოო ძალებთან შესაბამისობაში. იმისათვის, რათა ეს ტექნიკური შესაძლებლობები რეპრესიისთვის ხელსაყრელ პირობებად არ გარდაიქმნას, იმისათვის, რომ მათ შეასრულონ გამათავისუფლებლის როლი, ისინი მხარდაჭერილი და მართული უნდა იყვნენ გამათავისუფლებელი საჭიროებებისგან.

როდესაც არანაირი სასიცოცხლო აუცილებლობა არ არსებობს გაუცხოებული შრომის აღმოსაფხვრელად, როცა, პირიქით, არსებობს აუცილებლობა იმისა, რომ  განაგრძო და გააჭიანურო შენი შრომა, თუნდაც ის სოციალურად არასაჭირო იყოს, როცა სასიცოცხლოდ აუცილებელი მხიარულება და ბედნიერება გამქრალია, როცა გადასარჩენად გესაჭიროება გამოიმუშავო რაღაც მიზერული, როდესაც სიცოცხლისთვის აუცილებელი საჭიროებები არ არსებობს, ან ისინი გასაქანს არ აძლევენ რეპრესირებულ ნაწილს, მოსალოდნელია, რომ ახალი ტექნიკური შესაძლებლობები გამოიყენონ ისევ დომინაციისათვის.

ჩვენ უკვე ვიცით, თუ რა კონტრიბუციას უწევს კიბერნეტიკა და კომპიუტერები ადამიანის არსებობის ტოტალურ კონტროლს. ახალი საჭიროებები არის ძველის განსაზღვრული უარყოფა, მათი პირველი გამოჩენა ემსახურებოდა იმ საჭიროებების და ღირებულებების უარყოფას, რომლებზეც დგას დღევანდელი დომინაციური სისტემა. მაგალითად, არსებობისათვის ბრძოლის საჭიროების უარყოფა( ეს უკანასკნელი სავარაუდოდ აუცილებელი რამაა და საუბრები და ილუზიები არსებობისათვის ბრძოლის გაქრობაზე, ეწინააღმდეგება ბუნებრივ და სოციალურ მდგომარეობებს, რომელიც ადამიანის ყოფიერების განმსაზღვრელია), ასევე უარყოფა სასიცოცხლოდ აუცილებელი საჭიროებისა, უარყოფა წარმომადგენლობის და შეჯიბრებითობის პრინციპისა, უარყოფა არარაციონალური, დამანგრეველი წარმოებისა, რომელიც მჭიდროდ დაკავშირებულია დესტრუქციასთან და უარყოფა სასიცოცხლოდ აუცილებელი ცბიერი რეპრესიული ინსტიქტებისა. ეს აუცილებლობები განგდებული უნდა იყოს სასიცოცხლოდ აუცილებელი ბიოოლოგიური საჭიროებებიდან, რათა მივაღწიოთ მშვიდობას, რომელიც დღეს უმრავლესობისათვის არც ისე პირველხარისხოვანია, რათა მოვიპოვოთ სიმშვიდე, ბედნიერება. ეს ყველაფერი არამარტო ინდივიდებისათვის აუცილებელი მაფორმირებელი პირობაა, არამედ განკუთვნილია სოციალური საწარმოო ძალისათვის.

საწარმოო ძალის ფორმისათვის, ეს ახალი სასიცოცხლო აუცილებლობა ტექნიკური რეორგანიზაციის შესაძლებლობას შექმნის, მჯერა, რომ ახალი ადამიანური ურთიერთობების დაფუძნება, შესაძლებელი იქნება მხოლოდ რეორგანიზებულ სამყაროში. როდესაც ვსაუბრობ ტექნიკურ რეორგანიზაციაზე, ხაზს ვუსვამ კაპიტალისტურ ქვეყნებს, რომლებიც საკმაოდ განვითარებულნი არიან და სადაც რესტრუქტურალიზაცია ნიშნავს კაპიტალისტების ინდუსტრიული ტერორისა და კომერციალიზაციის აღმოფხვრას, დიდი ქალაქების გარდაქმნას და იმ ბუნების აღდგენას, რომელიც კაპიტალისტებმა საშინელი გზებით გაანადგურეს ინდუსტრიალიზაციის პროცესში. იმედი მაქვს, ჩემი საუბარი კაპიტალისტების საშინელი ქმდებების შესახებ ინდუსტრიალიზაციის პროცესში, თქვენში არ იწვევს იმ ასოციაციას, თითქოს მე ტექნიკური რეგრესის მომხრე ვარ. პირიქით, მჯერა, რომ ტექნოლოგიების გამათავისუფლებელი ძალა, იქამდე არ იქნება ხილული, სანამ კაპიტალისტური წარმოების წესი არ გაქრება.

თავისუფლების ხარისხს, რომელიც მე უკვე ვახსენე, ჩემი აზრით, უკანასკნელ განხილვებში სოციალიზმის შესახებ, სათანადო ყურადღება არ ეთმობა. მემარცხენეებისთვისაც კი, ცნება სოციალიზმი მეტწილად განიხილება საწარმოო ძალების განვითარების ჩარჩოებში, შრომის პროდუქტიულობის ზრდაში, იმ სივრცეში, რომელიც არამხოლოდ ამართლებდა ასეთ მიდგომას, არამედ ავითარებდა მეცნიერულ სოციალიზმს, თუმცა დღეს ერთი რამ იმსახურებს მცირე ყურადღებას. ახლა ჩვენ, ყოველგვარი მორიდების გარეშე, რამდენადაც სასაცილო შეიძლება იყოს ეს,  უნდა ვცადოთ  და განვსაზღვროთ თვისობრივი განსხვავება სოციალისტურ, თავისუფალ და არსებულ საზოგადოებას შორის. და ზუსტადაც, თუ ჩვენ ველით კონცეპტს, რომელიც გვაჩვენებს თვისებრივ განსხვავებას სოციალისტურ საზოგადოებაში, ესთეტიკურ-ეროტიკული ზმანება, სპონტანურად  ამომიტივტივდება გონებაში, ცნება ესთეტიკური, თავისი ორიგინალური განმარტებით, სახელდობრ, როგორც გრძნობების აღქმისა და ადამიანური ცხოვრების კონკრეტული განზომილების ფორმა. ამ კუთხით, ცნებობრივი პროექტები, აახლოებს ტექნოლოგიასა და ხელოვნებას, მუშაობასა და თამაშს. შემთხვევითი არაა, რომ ფურიეს შრომები, ისევ მთავარი ინსპირაციებია ავანგარდისტული მემარცხენე ინტელიგენციისათვის. მარქსმა და ენგელსმაც კი, აღიარეს, რომ ფურიე ერთადერთია, ვინც თვისებრივად განასხვავა თავისუფალი და არათავისუფალი საზოგადოებები. ფურიე არ შეუშინდა იმაზე საუბარს, რაც პრინციპში მარქსმაც ვერ გაბედა, რომ შესაძლოა დაფუძნდეს საზოგადოება, რომელშიც მუშაობა გადაიქცევა თამაშად, საზოგადოება, რომელშიც სოციალურად საჭირო შრომა შერწყმული იქნება ჰარმონიასთან.

დასკვნისთვის მსურს ერთი დაკვირვების გაზიარება. როგორც უკვე აღვნიშნე, თუკი კრიტიკული თეორია, რომელიც ვალში რჩება მარქსთან (ან რომელიც ვალდებულია მარქსის თეორიის წინაშე), არ დასჯერდება მხოლოდ არსებული მდგომარეობის გაუმჯობესებას, ის ვალდებული იქნება შეითავსოს თავისუფლების უზარმაზარი შესაძლებლობები, რომლებიც აქ მხოლოდ ზოგადად მიმოვიხილეთ, ეს იქნება ხარისხობრივი სხვაობების სკანდალი. მარქსიზმმა უნდა გარისკოს და განსაზღვროს თავისუფლება იმ გაგებით, რომელიც ადამიანებს გააცნობიერებინებს იმ ფაქტს, რომ ამ სახის თავისუფლება ჯერ არ არსებობს. ზუსტად იმიტომ, რომ ე.წ უტოპიური შესაძლებლობანი არ არიან უტოპიურნი, ისინი უფრო განსაზღვრული სოციო-ისტორიული პოტენციალის უარყოფანი არიან, ასევე გვჭირდება ხელშესახები და პრაგმატული ოპონირება, რათა ჩვენც და სხვებმაც გავიაზროთ ნახსენები შესაძლებლობები და ის ფაქტორები, რომლებიც ხელს უშლიან მათ განხორციელებას. მსგავსი წინააღმდეგობა მოითხოვს ყოველგვარი ილუზიისგან და დიფიტიზმისგან [1] გათავისუფლებას, რამეთუ ამგვარი შიში, საკუთარი არსით, თავისუფლებას, არსებული წყობის შესანარჩუნებლად, ართმევს არსებობის საშუალებას.

უტოპიის დასასრული- კითხვები და პასუხები

შეკითხვა: რამდენად პოზიტიურ წერტილად მოგაჩნიათ ინგლისური პოპ-მოძრაობების ესთეტიკურ-ეროტიკული ცხოვრების გზა?

მარკუზე: ალბათ იცით, რომ იმ საკითხებიდან, რომლებსაც შევეხე, პრაქტიკულად ორი რამ არის აღსანიშნავი. მე ვვარაუდობდი, რომ დღესდღეობით სტუდენტურ მოძრაობებს თვითონვე შეუძლიათ რევოლუციის მოხდენა. ასევე ვფიქრობდი იმას, რომ ე.წ ჰიპები ამერიკაში, რომლებსაც თქვენ „გამლერებს“ ეძახით, ახალი რევოლუციური კლასია. ამ თეზისების მტკიცებისგან შორს ვარ. რასაც მე ვცდილობდი, იყო უბრალოდ იმ ანარქიული და სპონტანური ტენდენციების ჩვენება, რომელიც მიმდინარეობს საზოგადოებაში, რომლებიც, თავის მხრივ, რეპრესიული საზოგადოების დომინანტური აუცილებლობებისგან წყვეტის მაცნეები არიან. ის ჯგუფები, რომლებიც თქვენ ახსენეთ არ ხასიათდებიან სისტემასთან ინტეგრაციით, თუმცა ისინი, როგორც ცალკეული ფენომენები, არ ითვლებიან რევოლუციურ ძალად, მაგრამ თუ ამგვარი ჯგუფები ერთმანეთთან შემხებლობაში იქნებიან და გაერთიანდებიან, ობიექტურად უფრო ძლიერ წინააღმდეგობის კერას შექმნიან.

შეკითხვა: თქვენ თქვით, რომ რევოლუციური გარდაქმნისთვის აუცილებელი მატერიალური და ინტელექტუალური რესურსები უკვე არსებობს. თუმცა თქვენს ლექციაში, საუბრობდით ძალებზე „უტოპიისათვის“ და არა გარდაქმნისთვის აუცილებელ საჭიროებებზე, შესაბამისად დასმული კითხვისთვის ნამდვილად არ გაგიციათ პასუხი.

მარკუზე: ამ კითხვაზე საპასუხოდ, მეორე ლექციის ჩატარებაა საჭირო. აი, რამდენიმე შენიშვნა, იმ შემთხვევაში თუ მე უმეტეს ყურადღებას დავუთმობდი აუცილებლობისა და ხარისხობრივი განსხვავების ცნებას, რომლებსაც ბევრი საერთო აქვთ ტრანსფორმაციის პრობლემასთან: ერთ-ერთი მთავარი ფაქტორი, რომელიც ხელს უშლის ტრანსფორმაციას(ეს საკითხი მრავალი წლის განმავლობაში იყო დღის წესრიგში), არის გარდაქმნისთვის აუცილებელი საჭიროებების არ არსებობა, ან მათი რეპრესია, ისინი (საჭიროებები) საზოგადოებრივი ჯგუფებისთვის, რომლებმაც უნდა განახორციელონ ეს ტრანსფორმაცია, უნდა წარმოადგენდნენ თვისობრივად გამმიჯნავ ფაქტორებს. თუ მარქსმა პროლეტარიატში რევოლუციური კლასი დაინახა, და, რა თქმა უნდა, ასეც იყო, მან ეს უპირველესად იმის გამო მოახერხა, რომ პროლეტარიატი გათავისუფლებული იყო კაპიტალისტური საზოგადოების რეპრესიული საჭიროებებისგან იმიტომ, რომ თავისუფლებისათვის საჭირო ელემენტები თვითონ პროლეტარიატის შიგნით ყალიბდებოდა და ისინი ძველი დომინანტური აუცილებლობებით არ იყო შეხუთული. დღესდღეობით განვითარებულ კაპიტალისტურ ქვეყნებში ასეთ ვითარებას ვეღარ შევხვდებით. არსებული მუშათა კლასი გვერდს ვერ უვლის შემოთავაზებულ საჭიროებებს. ეს ერთ-ერთი სერიოზული ფაქტია, რომელსაც უნდა შევურიგდეთ. სანამ ასეთ მოცემულობაში გვიწევს ყოფნა, ყოველგვარი განხილვის გარეშე შემიძლია მოგცეთ გარანტია,  დღეს არავინაა იმგვარ პოზიციაში, რომ გასცეს მზა რეცეპტები და მიგვითითოს: „თქვენ გყავთ თქვენი რევოლუციური ძალები, ეს არის მათი სიძლიერე, ესა და ეს უნდა გაკეთდეს.“

    მე შემიძლია მხოლოდ იმაზე მითითება, თუ რომელ ძალებს აქვთ იმის პოტენციალი, რომ სისტემის რადიკალური გარდაქმნები განახორციელონ. დღეს არსებული კლასიკური წინააღმდეგობები, რომლებიც კაპიტალიზმის შიგნით არსებობს, არასოდეს ყოფილა ასეთი მწვავე სახით წარმოდგენილი. განსაკუთრებით დიდი უფსკრული იკვეთება ორ პოლუსს შორის, რომელთაგან ერთს აქვს საწარმოო ძალების განვითარება და წინსვლა, ასევე სოციალური სიმდიდრე, ხოლო მეორე მხარეს- ამ საწარმოო ძალის დამანგრეველი და რეპრესიული შედეგები, ვითარების ასე უსაზღვროდ გამწვავებას აქამდე ადგილი არ ჰქონია. სიტუაციას გლობალური კონტექსტიდან თუ შევხედავთ, კაპიტალიზმს უპირისპირდება ანტიკაპიტალისტური ძალები, რომლებიც, მსოფლიოს ნებისმიერ წერტილში, ღია კონფრონტაციასაც აღარ ერიდებიან. ასევე მოწინავე ქვეყნებშიც არსებობენ კაპიტალიზმისათვის ნეგატიური ძალები, ამერიკასა და ევროპაში, და მე აღარ მოვერიდები, რომ ამ ნეგატიური ძალების შემადგენლებად გამოვაცხადო  ინტელექტუალები, განსაკუთრებით სტუდენტები.

    ის ფაქტი, რომ სტუდენტებს რადიკალური ცვლილებები არაერთხელ დაუწყიათ, ნათელი უნდა იყოს ყველა იმ ადამიანისთვის, ვისაც მცირე ისტორიული ცოდნა მაინც აქვს. ასეთი შემთხვევები არამხოლოდ ევროპაში, არამედ მსოფლიოს სხვა ნაწილებშიც მომხდარა. სტუდენტთა როლი, როგორც ინტელიგენციის, რომლებიც აკომპლექტებენ არსებულ საზოგადოებას ლიდერებითა და აღმასრულებლებით, წარსულთან შედარებით, დღეს განუზომლად მნიშვნელოვანია. გარდა ამისა, არსებობს მორალურ-სექსუალური მეამბოხეობა, რომელიც უპირისპირდება დომინაციურ მორალს და ეს ფაქტორი უნდა მივიჩნიოთ ერთ-ერთ მნიშვნელოვან შემადგენლად, სისტემასთან დეზინტეგრაციის პროცესში, რომელსაც საკმაოდ დიდი რეაქცია მოჰყვა, განსაკუთრებით შტატებში. საბოლოოდ, ალბათ, ევროპაში ჩვენ უნდა დავამატოთ რაღაც ნაწილები მუშათა კლასს, რომლებიც სისტემასთან ინტეგრაციის მსხვერპლნი ჯერ არ გამხდარან. ისინი ტენდენციური გარდამქმნელი ძალები არიან და  მათი რეალური შანსების, სიძლიერის შესაფასებლად ჩვენ ახალი და ხანგრძლივი დისკუსია დაგვჭირდება.

შეკითხვა: ჩემი შეკითხვა მიმართულია ახალი ანთროპოლოგიის როლისკენ, ასევე იმ ბიოლოგიური საჭიროებებისკენ, რომელიც საჭიროებათა სტრუქტურაში თვისობრივად ახალი რამაა და რომლის თქვენეული ინტერპრეტაცია ისტორიულად ცვლადია. რითი განსხვავდება ის რევოლუციური სოციალიზმის თეორიისგან? მარქსი თავის გვიანდელ ნაწერებში ფიქრობდა, რომ თავისუფლება ამოიფრქვევა საჭიროებების ბაზისზე დაყრდნობით, მაგრამ ეს ალბათ ნიშნავს, რომ თავისუფალ ადამიანთა სოციუმი დამყარდება მხოლოდ გარკვეულ ჩარჩოებს შიგნით და არა აბსტრაგირებულ ბუნებრივ ისტორიულობაში, ან აუცილებლობის სფეროს მიღმა. თქვენს ახალ კონცეპტში, რომელიც ახალ ბიოლოგიურ საჭიროებებს ეხება, როგორიცაა სასიცოცხლო საჭიროება თავისუფლებისთვის, ბედნიერებისთვის, ხომ არ გულისხმობთ ადამიანის ფსიქოლოგიური სტრუქტურის თვისობრივ გარდაქმნას, რომელიც მისი ბუნებრივი ისტორიიდან მომდინარეობს? გჯერათ, რომ დღეს ეს არის თვისობრივი შესაძლებლობა?

მარკუზე: თუ თქვენ გულისხმობთ იმას, რომ  კაცობრიობის ბუნებრივ ისტორიაში ცვლილებებისას, საჭიროებები, რომლებიც მე ვახსენე, როგორც ახალი, შეძლებს გამოჩენას, მე ვიტყოდი დიახ. ადამიანური ბუნება და მისი საჭიროებებზე დაჟინებულობა... მარქსმა იცოდა, რომ ამგვარი ადამიანური ბუნება ისტორიულად განსაზღვრული ბუნებაა და ის ისტორიულად ვითარდება. რა თქმა უნდა, ადამიანის ბუნებრივი ისტორია გაგრძელდება. ადამიანისა და ბუნების ურთიერთმიმართება სრულიად შეიცვალა და საჭიროებათა განზომილება გახდება სხვა სახის, როცა გაუცხოებული შრომა გაქრება და მას ჩაანაცვლებს სრულყოფილი ტექნოლოგიები, ასევე დიდი ნაწილი სოციალურად აუცილებელი შრომისა, გახდება მხოლოდ ტექნოლოგიური ექსპერიმენტი. საჭიროებათა განზომილება ფაქტობრივად შეიცვლება და ჩვენ ალბათ ვიხილავთ თავისუფალი ადამიანის ყოფას, რომელიც მარქსისთვის და ენგელსისთვის უკავშირდებოდა შრომის მიღმა არსებულ სფეროს. ამგვარი გარდაქმნა, თავის მხრივ, განავითარებს შრომის სფეროსაც.

შეკითხვა: თუ თავისუფლებისთვისა და ბედნიერებისთვის მისაღწევი სასიცოცხლო საჭიროებები ბიოლოგიურ საჭიროებებად გარდაიქმნება, მაშინ როგორ მატერიალიზდებიან ისინი?

მარკუზე: „მატერიალურად კონვერტირებადში“ გულისხმობთ იმას, თუ როგორი ეფექტი ექნებათ მათ სოციალურ და თუნდაც ფსიქოლოგიურ სტრუქტურაზე? ისინი მუშაობენ დამამშვიდებელი გარემოს კონსტრუქციის მეშვეობით. მე ვცდილობდი მიმეთითებინა ამაზე, როცა კაპიტალისტური ინდუსტრიალიზაციის ტერორის ლიკვიდაციაზე ვსაუბრობდი. ვგულისხმობ გარემოს, რომელიც ახალ საჭიროებებს, დამამშვიდებელი ხასიათის მეშვეობით, მოამარაგებს სივრცით, რომელშიც ისინი მატერიალიზდებიან, ასევე ფსიქოლოგიურად გადასხვაფერდებიან ბუნებრივი ისტორიის განგრძობითი ცვლილებების მეშვეობით, სახელდობრ იმ მახასიათებლების რედუქციის ფონზე, რომლებიც თავიანთ მანიფესტაციას საშინელი გზით ცდილობენ: სიუხეშით, სისასტიკით, ცრუ ჰეროიზმით, შეჯიბრებითობით. რა თქმა უნდა, მე ვსაუბრობ ფსიქოლოგიურ ფენომენზე.

შეკითხვა: არსებობს რაიმე სახის კავშირი გარკვეული ანარქისტული სტრატეგიის რეაბილიტაციასა და უზარმაზარ ექსტრა-ეკონომიკურ ძალადობასთან ? რომელიც დღესდღეობით ინტერნაციონალიზაციის მეშვეობით იქცა დაუყოვნებელ ეკონომიკურ ძალაუფლებად, ვგულისხმობ იმას, რომ მანიპულაციის აგენტებმა კარგად იციან, თუ როგორ უნდა შეითვისონ დომინაციის ბიუროკრატიული და მმართველობითი მექანიზმები.

მარკუზე: მაგრამ ეს არ არის ძალადობის ინტერნაციონალიზება. თუ კაპიტალიზმში რაიმე ნათელია, ეს არის წმინდა გარეგანი ძალადობა, „კარგი“ ძველი ყაიდის ძალადობა, რომელიც ისეთი ძლიერია ჯერ რომ არ ყოფილა. მიუხედავად ამისა, ვერ ვხედავ ინტერნაციონალიზებას. ჩვენ არ უნდა შევჩერდეთ იმ ფაქტზე, რომ მანიპულაციური ტენდენციები ძალადობრივი არაა. ვერავინ მაიძულებს ტელევიზორის წინ საათობით ჯდომას, ვერავინ მაიძულებს ვიკითხო იდიოტური გაზეთები.

შეკითხვა: ვერ დაგეთანხმებით იმიტომ, რომ ინტერნაციონალიზება ზუსტადაც ნიშნავს მოჩვენებითი, ილუზორული თავისუფლების შესაძლებლობის არსებობას, ინტერნაციონალიზება ეკონომიკაში კლასიკური კაპიტალიზმისთვის ნიშნავს იმას, რომ პოლიტიკური და მორალური სტრუქტურები შეძლებს გათავისუფლებას.

მარკუზე: ჩემთვის ეს მხოლოდ კონცეპტის ფართოდ გაჭიმვაა. ძალადობა, რჩება ძალადობად და თუ სისტემა ტელევიზიის საშუალებით თავისუფლების ილუზორულ ეფექტს ქმნის, მე გამოვრთავ მას, მაშინ როდესაც მსურს. ეს არ არის ძალადობის განზომილება. თუ თქვენ ამას ამტკიცებთ, მაშინ თქვენ ბინდავთ ჩვენი საზოგადოების ერთ-ერთ გადამწყვეტ ფაქტორს, სახელდობრ ვგულისხმობ განსხვავებას ტერორსა და ტოტალიტარულ დემოკრატიას შორის, რომელიც მუშაობს არა ტერორის არამედ ინტერნაციონალიზაციით, თავისივე კოორდინაციის მექანიზმებით და ის არ არის ძალადობრივი. ძალადობა არის ის, როდესაც კლუბში მყოფი მავანი თავში ურტყამს ვიღაცას, ან ემუქრება მას. ძალადობა არ არის ის ფაქტი, რომ მე ტელე-შოუებში ვმონაწილეობ ან გამოსახულება იცვლება სხვადასხვა გზით.

შეკითხვა: არსებობს რაიმე ტიპის კავშირი ახალ ისტორიულად და ბიოლოგიურად განსხვავებულ საჭიროებების სტრუქტურასა და იმ რეაბილიტირებულ ჯგუფებს შორის, რომლებიც მარქსმა და ენგელსმა, წვრილ ბურჟუაზიულ მორალთან კავშირის გამო, გამოაცხადეს, როგორც déclassé[2]?

მარკუზე: ჩვენ უნდა განვასხვავოთ ეს déclassé ჯგუფები. როგორც ვხედავ, დღეს არც ლუმპენპროლეტარიატი და არც წვრილი ბურჟუა არ არის რადიკალური, ისინი იმად დარჩნენ, რაც ადრე იყვნენ. მათგან განსხვავებით, ინტელიგენციის როლი შეცვლილია.

შეკითხვა: არ ფიქრობთ, რომ ეს déclassé ჯგუფი, სწორედ სტუდენტებისგან შედგება?

მარკუზე: არა.

შეკითხვა: საწარმოო ძალების სიმწიფის გათვალისწინებით, შესაძლებელი, ან ვალიდურია ისევ აუცილებლეობაზე, ობიექტურ კანონსა ან საზოგადოების განვითარების ტენდენციებზე საუბარი? არ გადაფასდა და შეიცვალა სუბიექტურობის როლი, რომელიც ალბათ ანარქიზმის ლეგიტიმაციის გამაახლებელია?

მარკუზე:  სუბიექტური ფაქტორების ახლიდან შეფასებასა და განსაზღვრას, მოცემულ სიტუაციაში, მივიჩნევ ერთ-ერთ გადამწყვეტ საჭიროებად. რაც უფრო მეტად ვუსვამთ ხაზს იმას, რომ თავისუფალი საზოგადოებისთვის საჭირო  მატერიალური, ტექნიკური და მეცნიერული საწარმოო ძალები უკვე ძალაში მყოფობენ, იმდენადვე ვართ გამოწვეულნი, შესაძლებლობათა ცნობიერების გათავისუფლებაში.  ცნობიერების ინდოტქრინაცია, რომელიც ამგვარი შესაძლებლობების წინააღმდეგაა მიმართული, დამახასიათებელი სუბიექტური ფაქტორია დღევანდელი საზოგადოებისათვის. ცნობიერების განვითარებას და მის განვითარებაზე გაწეულ სამუშაოს, მატერიალიზმის(რევოლუციური მატერიალიზმის) ერთ-ერთ მთავარ ამოცანად მივიჩნევ. და თუ მე ამ გზით მივუდექი საჭიროებებსა და სურვილებს, ეს შეიძლება მივიჩნიოთ თქვენ მიერ ნახსენებ სუბიექტურ ფაქტორად.

    ერთ-ერთი ამოცანა იმაში მდგომარეობს, რომ გავათავისუფლოთ იმ ტიპის ადამიანი, რომელსაც სურს რევოლუცია, რომლისთვისაც საჭიროა რევოლუცია, რადგან მის გარეშე ის დაიღუპება. ეს არის სუბიექტური ფაქტორი, რომელიც დღეს მეტია ვიდრე სუბიექტური ფაქტორი. სხვა მრხრივ, ბუნებრივად ობიექტური ფაქტორი(და ეს გამონაკლისი შემთვევაა, როცა მსურს მცირე კორექტირება გავაკეთო), ორგანიზებაა. ესტაბილიშმენტის ტოტალური მობილიზება შესაძლებლობების წინააღმდეგ, ისეთი ძლიერი და ეფექტურია, როგორც არასდროს. ერთი მხრივ, ჩვენ შევძელით და პირველ ეტაპზე ვიპოვეთ ცნობიერების გამათავისუფლებელი საჭიროება, თუმცა მეორე მხრივ, ძალაუფლების იმგვარი კონცენტრაცია დაგვიპირისპირდა, რომ მის წინააღმდეგ თავისუფალი ცნობიერებაც კი, სასაცილო და უძლურია. ორ ფრონტზე ბრძოლა დღეს ისეთი მწვავეა, როგორც არასდროს. ერთი მხრივ, ცნობიერების გათავისუფლება აცულიებელია, ხოლო მეორე მხრივ საჭიროა ვიგრძნოთ ნებისმიერი რყევა, რომელიც არსებული საზოგადოების უაღრესად დიდი ძალაუფლების კონცენტრაციის მქონე სტრუქტურაში შესაძლოა გაჩნდეს. ამერიკის შეერთებულ შტატებში, შესაძლებელია, რომ შედარებით უფრო თავისუფალი ცნობიერება გქონდეს იმიტომ, რომ მას უბრალოდ არანაირი ეფექტი არ აქვს.

შეკითხვა: ახალი საჭიროებები, რომლებიც თქვენ გარდაქმნისთვის აუცილებელ მოტივად დაასახელეთ, რა ხარისხით იქნებიან პრივილეგირებულნი მეტროპოლიებში? რა ხარისხით გარდაქმნიან ისინი იმ საზოგადოებას, რომლებიც უკვე ტექნიკურად და ეკონომიკურად განვითარებულ ქვეყნებში ცხოვრობენ? გაითვალისწინეთ ეს საჭიროებები ღარიბი ქვეყნების, კუბისა და ჩინეთის რევოლუციისას?

მარკუზე: ახალი საჭიროებების ტენდენციებს ვხედავ საზოგადოების ორივე პოლუსზე, განვითარებულ სექტორში და ასევე მესამე მსოფლიოში მიმდინარე გამათავისუფლებელი ბრძოლების პროცესებში. და ფაქტობრივად ჩვენ ვხედავთ იმ ფენომენს, რომელიც მარქსის თოერიაში ნათლადაა გამოხატული, სახელდობრ ვგულისხმობ იმას, რომ  ვინც კაპიტალიზმის საეჭვო კეთილდღეობისგან „თავისუფალია“, სწორედ ის ავითარებს იმ საჭიროებებს, რომელმაც შესაძლოა თავისუფალი საზოგადოების შექმნას შეუწყოს ხელი.  მაგალითისთვის, თავისუფლებისთვის მებრძოლ ვიეტნამელებს არ უნდა სჭირდებოდეთ თავსმოხვეული მშვიდობა, მათ უკვე აქვთ ის. მათ  ესაჭიროებათ თავიანთი სიცოცხლის დაცვა აგრესიისგან. ამ ეტაპზე ეს საჭიროებები, რეალურად აუცილებელნი არიან. საზოგადოების მეორე პოლუსზე, განვითარებულ მხარეს, ჩვენ ვხვდებით უმცირესობებს, რომლებსაც ძალუძთ დაბადონ ახალი შესაძებლობები, ან თუ ისინი ამას ვერ მოახერხებენ, მათ სჭირდებათ, რაღაც, რათა ფსიქოლოგიურად არ განადგურდნენ. ამ შემთხვევაში,  მე უნდა მივუბრუნდე ჰიპების მოძრაობას და ვფიქრობ საკმაოდ საინტერესო ფენომენებს გადავაწყდებით, სახელდობრ იმ ფაქტს, რომ საზოგადოების ეს ნაწილი, უარს ამბობს „მოწინავე ფენის“ ცხოვრებისეულ ღონისძიებებში მონაწილეობაზე. ეს ნიშნავს საჭიროებების თვისობრივ ცვლილებას. უკეთესი ტელევიზორის, მანქანისა და სხვადასხვა სახის კომფორტის მოთხოვნის საჭიროება, უარყოფილია. საზოგადოების ორივე პოლუსზე დაახლოებით ეს განწყობაა: „ჩვენ არ გვინდა გქვონდეს რაიმე საერთო ამ მძღნერთან.“

შეკითხვა: თუ თვისობრივად განსხვავებული საზოგადოების ობიექტური ბაზისი აწმყოა, მაშინ რატომ ვხვდებით ამდენ ხაზგასმას აწმყოსა და მომავლის აბსოლუტურ წყვეტაზე? არ ფიქრობთ, რომ ეს გადასვლა გაშუალედებური უნდა იყოს, ან თქვენი აზრით, აბსოლუტური წყვეტის იდეა ხომ არ ეწინააღმდეგება უფსკრულის ამოვსების კონკრეტულ მცდელობებს?

მარკუზე: თავის დასაცავად ვიტყვი, რომ, მე არ ვემხრობოდი წყვეტას. უფრო სწორად, სიტუაციიდან გამომდინარე, მე ახალი თავისუფალი საზოგადოების დეფინიციას, არსებულის განსაზღვრული უარყოფის საფუძველზე ვიაზრებ. მაგრამ არავის შეუძლია ადგეს და ასეთი განსაზღვრული უარყოფა, ისე გაიგოს, როგორც ძველი ღვინოს ახალ ბოთლში გადასხმა და მეტი არაფერი. ამიტომაც გავუსვი  ხაზი წყვეტას, კლასიკური მარქსიზმის გაგებით და მე ვერ ვხედავ ვერანაირ შეუსაბამობას. დისკუსიას ვისურვებდი სახელდობრ იმაზე, თუ როგორ უნდა მოხდეს წყვეტა, ან როგორ უნდა წარმოიშვას ახალი გამათავისუფლებელი საჭიროებები ამის შემდეგ. თქვენ შეგიძლიათ თქვათ და მეც ხშირად ვეუბნები ამას ჩემს თავს, თუ ეს ყველაფერი მართალია, მაშინ როგორ შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ ამ კონცეპტების წარმოშობა ადამიანთა ყოფიერებაში აქ და ახლა, იმ შემთხვევაში, თუ მთელი საზოგადოება ეწინააღმდეგება ახალი საჭიროებების გაჩენას. ეს არის საკითხი, რომელსაც თვალი უნდა გავუსწოროთ. ამავე დროს ეს საკითხი შედგება კითხვისგან,  ხომ არ იქნება ახალი საჭიროებების განვითარება გააზრებული, როგორც არსებულის რადიკალური გარდაქმნა, ან ახალი საჭიროებების დასაფუძნებლად, დიქტატურა ხომ არ იქნება აუცილებელი, რომელიც აპრიორი განსხვავებული სახისაა მარქსისტულ პროლეტარიატის დიქტატურასთან. მე დიქტატურაში ვგულისხმობ კონტრადმინისტრაციას, რომელიც ესტაბილიშმენტის ადმინისტრაციის მხრიდან ჩადენილ საშინელებებს აღმოფხვრის. ეს ის საკითხებია, რომლებიც მე ყველაზე მეტად მაფიქრებს და რომელიც სერიოზულ დისკუსიას საჭიროებს.

შეკითხვა: გვერდზე გადავდოთ სისტემის  მიწისქვეშა სუბკულტურებით გამოთიშვის არჩევანი, როგორაა შესაძლებელი „ერეტიკულ“ აქტივიზმში ჩართვა, მაგალითისთვის, ერეტიკულმა მედიცინამ შესაძლოა მშრომელებს მუშაობისგან გამოფიტული ენერგია ვერ აღუდგინოს, მაგრამ მიახვედროს, რომ მათი ავადობის მიზეზი სწორედ მათივე სამუშაოა და მიეხმაროს მათ იმის გააზრებაში, თუ როგორაა შესაძლებელი თვისობრივად განსხვავებულ სამუშაო პროცესში ჩართვა.

მარკუზე: პრობლემაზე, თუ როგორ და რანაირად უნდა განვითარდეს სისტემის შიგნით გარკვეული ელემენტები, რომლებსაც თქვენ  ერეტიკული უწოდეთ, მე შემდეგი რამის თქმა შემიძლია: დღევანდელ ესტაბილიშმენტში ჯერ კიდევ არსებობს უფსკრულები და ხვრელები, რომელშიც ამ ერეტიკულ ელემენტებს შეუძლიათ გარჯა ყოველგვარი უაზრო მსხვერპლის გარეშე, მათ შეუძლიათ რაღაცის გამოწვევა. ეს შესაძლებელია. ფროიდმა ნათლად მიაგნო პრობლემას, როდესაც მან თქვა, რომ ფსიქოანალიზს შეეძლო ყველა თავისი პაციენტი რევოლუციონერად ექცია. მაგრამ, სამწუხაროდ, ეს არ მუშაობს, მისთვის, ვინც სტატუს-კვოს ჩარჩოს შიგნით მოქმედებს. ფსიქოანალიზს უწევს შეურიგდეს მდგომარეობას და განუდგეს ექსტრა-მედიცინის შესაძლებლობებს. მიუხედავად ამისა, დღესაც არიან ისეთი ფსიქოანალიტიკოსები, რომლებიც ცდილობენ დარჩნენ იმ რადიკალური ელემენტების ერთგულნი, რომელიც ფსიქოანალიზს ახასიათებს. ასე, მაგალითად, იურისპრუდენციაში არსებობს გარკვეული რიცხვი იმ ადვოკატებისა, რომელნიც მოქედებენ „ერეტიკულად“, ანუ სახელმწიფო მანქანის წინააღმდეგ და იცავენ იმ ბრალდებულებს, რომელნიც ელიტებმა გარიყეს.

     არსებულ საზოგადოებაში ღია ხვრელები ჯერ კიდევ არსებობს და ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ამოცანა, მათი სრულად გამოყენებაა.

შეკითვა: არსებობს კონფლიქტი სენსიტიურობასა და იმ სახეობის საჭიროებებს შორის, რომელიც ვიეტკონგელთა შიგნით წარმოიშვა? ხომ არ არის ისინი შეუთავსებელნი, და თუ უწევს ვინმეს მათ შორის არჩევანის გაკეთება?

მარკუზე: პირველი ტენდენცია მიუთითებს ადამიანის ახალ მენტალურ გამოსახულებაზე, რომელიც განფენილია მესამე მსოფლიოს ბრძოლის მიმართ სოლიდარობაში, რაც მოწინავე ინდუსტრიულ საზოგადოებაში წარმოშობის პროცესშია, როგორც ახალი საჭიროება, ხოლო მესამე მსოფლიოს ქვეყნებში ის უკვე არსებობს, არა როგორც საჭიროება, არამედ სპონტანური რეაქცია იმის წინააღმდეგ, რაც ხდება.

შეკითხვა: მეჩვენება, რომ საჭირობები, რომლებიც სოციალური რევოლუციური მოძრაობების მიერაა განსაზღვრული, მოძველებულია. ინდსუტრიალიზაციას სჭირდება დისციპლინა. ამ ყველაფრის ესთეტიკურ ეროსთან გაერთიანება ფუფუნება ხომ არ არის?

მარკუზე: თავისუფლების აუცილებლობა არ არის ფუფუნება, რომელსაც მხოლოდ  მეტროპოლიები თუ შეწვდებიან. თავისუფლების აუცილებლობა, რომელიც სპონტანურად ჩნდება სოციალურ რევოლუციაში, როგორც ძველი საჭიროება, კაპიტალისტურ სამყაროში ჩახშობილია. ისეთ საზოგადოებაში, რომელშიც ჩვენ ვცხოვრობთ და რომელმაც მშვიდობის გარკვეულ წერტილს მიაღწია, რევოლუციის სურვილი, პირველ რიგში, სიგიჟესთან ასოცირდება. ამჟამად ჩვენ ის გვაქვს რაც გვსურს. მაგრამ მიზანი ის არის, რომ ეს სურვილი გარდაიქმნას და ჩვენ მეტად აღარ გვინდოდეს ის მდგომარეობა რაც ახლა გვაქვს. შესაბამისად ამოცანა მეტროპოლიებსა და ვიეტნამში  განსხვავებულია, თუმცა მათი დაკავშირება შესაძლებელი.

შეკითხვა: თეზისი იმის შესახებ, რომ ტექნიფიკაციის დომინაცია ძირს უთხრის სისტემის დომინაციას, ხომ არ ნიშნავს იმას, რომ ბიუროკრატია და სახელმწიფო აპარატი თვითონვე უწყობენ თავის თავს პროვოკაციებს და რომ ისინი პერმანენტულად პროვოცირებულნი უნდა იყვნენ, როგორც სასწავლო პროცესი, ბიუროკრატიაში მიმდინარე წინააღმდეგობებისა და უგრძნობლობის გასაგებად? ან ხომ არ ნიშნავს ეს იმას, რომ ჩვენ არ უნდა მოვახდინოთ მათი პროვოცირება ფაშისტური ტერორის საფრთხის გამო, რომელმაც შესაძლოა ყველა ცვლილების პოტენცია ძირშივე ჩაკლას?

მარკუზე: ტექნიფიკაცია, რა თქმა უნდა, არ ნიშნავს არსებული წყობის დასასრულს, ან მის აუცილებელ თვითგანადგურებას. დომინაციის ტექნიფიკაცია ნიშნავს იმას, რომ თუკი ჩვენ ტექნოლოგიურ პროცესებს რაციონალურად ვუყურებთ, საბოლოო ჯამში დავინახავთ იმას, თუ რაოდენ შეუთავსებელნი არიან ისინი არსებულ კაპიტალისტურ ინსტიტუტებთან. სხვა სიტყვებით, დომინაცია, რომელიც ემყარება ექსპლოატაციისა და გაუცხოებული შრომის საჭიროებას, კარგავს ამ ბაზისს. თუ ფიზიკური შრომის ექსპლოატაცია, წარმოების პროცესში, აღარ იქნება საჭირო, დომინაციის ამგვარი მდგომარეობა ვეღარ შენარჩუნდება.

შეკითხვა: თქვენ ამბობთ, რომ შრომა სრულად გაუქმდება, ან ის აღარ იქნება მტანჯველი?

მარკუზე: მე ვყოყმანობდი თუ რომელი ტერმინი მეხმარა, შრომის გაუქმება, თუ გაუცხოებული შრომის გაუქმება, რადგან ყოველდღიურ გამოყენებაში, შრომა და გაუცხოებული შრომა თითქმის იდენტური გახდა. ეს ამ ამბივალენტურობის გამართლებაა. მჯერა, რომ შრომა ვერ გაუქმდება. საპირისპიროს მტკიცება ნიშნავს იმის უარყოფას, რასაც მარქსი ადამიანსა და ბუნებას შორის მეტაბოლურ გაცვლას ეძახდა. კონტროლი, ბუნების ტრანსფორმაცია და არსებობის მოდიფიკაცია შრომის მეშვეობით გარდაუვალია, მაგრამ ამ უტოპიურ ჰიპოთეზაში შრომა განსხვავებულია იმ შრომისგან, რომელიც ჩვენთვისაა ცნობილი და შრომისა და თამაშის დაახლოების იდეა, შესაძლებლისგან არც ისე შორს დგას.

შეკითხვა:  ხომ არ ხორციელდება რევოლუცია მაშინ,  როდესაც ჩაგრულს ყოველგვარი ჰუმანური ელემენტისგან დაცლილი სიძულვილით სძულს მჩაგვრელი? არის თუ არა ამგვარი მატერიალიზაცია ის, რაც შეიძლება მხოლოდ რევოლუციის მსვლელობაში ან მის შემდეგ გაუქმდეს?

მარკუზე: ნამდვილად საშიში კითხვაა. ერთი მხრივ, მჯერა იტყვიან, რომ ექსპლუატაციისა და ჩაგვრის სიძულვილი თვითონვეა ადამიანური ელემენტი. მეორე მხრივ, ისიც უეჭველია, რომ რევოლუციის პროცესში წარმოიშობა ზიზღი, რომლის გარეშეც რევოლუცია და გათავისუფლება შეუძლებელია. იმაზე საშინელი არაფერია, როცა იმ სამყაროში, რომელშიც სიძულვილი ინსტიტუციონალიზებულია, ქადაგებენ: „არ გძულდეს მოწინააღმდეგე.“ ბუნებრივია, რომ რევოლუციის პროცესში ეს სიძულვილი შესაძლოა გარდაიქმნას სისასტიკეში, სიუხეშესა და ტერორში. ამ ორს შორის საზღვრები საშინლად და ექსტრაორდინალურად ცვალებადია. მე მხოლოდ იმის თქმა შემიძლია, რომ ჩვენი სამუშაო ზუსტად ამ პროცესის პრევენციას ემსახურება, უნდა ვაჩვენოთ, რომ სისასტიკე და სიუხეშე რეპრესიული სისტემის აუცილებელი შემადგენელია და გამათავისუფლებელ ბრძოლას არ სჭირდება სიძულვილის გარდაქმნა სისასტიკეში. მავანს შეუძლია დაარტყას ოპონენტს, შეუძლია დაამარცხოს ის, ყოველგვარი კიდურებისა და ყურების დაჭრის გარეშე, ყოველგვარი წამების გარეშე.

შეკითხვა: მეჩვენება, რომ თქვენ გაქვთ იმგვარი ჰარმონიული საზოგადოების იდეალი, რომელშიც არ არსებობს პლურალიზმი და ტოლერანტობა.  ვინ განსაზღვრავს საყოველთაო სიკეთეებს   ამგვარ საზოგადოებაში? აქ არანაირი ანტაგონიზმი არ გვხვდება? ეს იდეა არის არარეალური და თუ ტოლერანტიზმიც არ იარსებებს ანტაგონიზმის აღმოსაფხვრელად, მაშინ ეს იქნება არადემოკრატიული საზოგადოება, რომელსაც დასჭირდება დიქტატორი.

მარკუზე: ტოლერანტიზმის გარეშე თავისუფალი საზოგადოება წარმოუდგენელია, თავისუფალ საზოგადოებას არც სჭირდება ტოლერანტიზმი, რადგან ის თავისუფალია, ასე, რომ შემწყნარებლობა არ უნდა გახდეს ინსტიტუციონალიზებული, არც მისი ქადაგებაა საჭირო. კონფლიქტების გარეშე წარმოდგენილი საზოგადოება უტოპიური ხასიათისაა, მაგრამ იმგვარი სოციუმის იდეა, რომელშიც არსებობს კონფლიქტები, მაგრამ ისინი ჩაგვრისა და სისასტიკის გარეშე გვარდება, არ არის უტოპიური. დემოკრატიის კონცეპტთან კავშირში, ეს, რა თქმა უნდა, სერიოზული საკითხია. თუ ერთ წინადადებაში მომიწევს იმის თქმა, რისი შემოთავაზებაც შემიძლია პასუხად, ეს არის ის, რომ ამ მომენტისთვის, ჩემზე მეტად დემოკრატი, არავინ შეიძლება იყოს. ჩემი პროტესტი უბრალოდ შეეხება იმას, რომ არსებულ საზოგადოებაში, რომელიც თავის თავს დემოკრატიულად აცხადებს, სინამდვილეში არ არსებობს დემოკრატია. არსებობს მხოლოდ დემოკრატიის ლიმიტირებული, ილუზორული ფორმა, რომელიც იწვევს უთანასწორობას. დიქტატურის პრობლემაზე იმის თქმა შემიძლია, რომ მე განვიზრახე საკითხის დასმა, სახელდობრ, მე არ შემიძლია წარმოდგენა  იმისა, თუ როგორ უნდა შებრუნდეს ტოტალური ინდოქტრინაციისა და კოორდინაციის სახელმწიფო საპირისპირო ევოლუციურ გზაზე. გარდაუვლად მეჩვენება გარკვეული ინტერვენციები და ისიც, რომ ჩაგვრა უნდა ჩაიხშოს.

შეკითხვა: მეჩვენება, რომ თქვენი დღევანდელი საუბრის მთავარი თეზისი გულისხმობს  იმას, რომ საზოგადოების ტრანსფორმაციას, წინ უნდა უძღოდეს საჭიროებების ტრანსფორმაცია. ეს ჩემთვის იმას ნიშნავს, რომ შეცვლილი საჭიროებები გაჩნდება მაშინ, როდესაც არსებული საჭიროებების ძალაში მყოფობის მექანიზმებს, ძირს გამოვუთხრით. მეჩვენება, რომ თქვენი აქცენტი გადანაცვლდა რევოლუციიდან განმანათლებლობისაკენ.

მარკუზე: თქვენ განსაზღვრეთ ის, რაც, სამწუხაროდ, ყველაზე დიდ სირთულეს წარმოადგენს ამ საკითხში. თქვენი მიმართება ეხება იმას, რომ ახალი რევოლუციური საჭიროებების განვითარებისთვის, ძველის წარმოების მექანიზმებია მოსასპობი.  მექანიზმების გასაუქმებლად, პირველ რიგში, ამ პროცესის საჭიროება უნდა იდგეს. ეს არის წრე, რომელშიც ვიმყოფებით და მე არ ვიცი, თუ როგორ უნდა დავაღწიოთ თავი ამ მდგომარეობას.

შეკითხვა: როგორ უნდა განვასხვავოთ ყალბი და გენიალური უტოპიები? მაგალითად შესაძლოა დომინაციის აღმოფხვრა ვერ მოხერხდეს საზოგადოების უმწიფრობის გამო, ან იმიტომ, რომ ის ასე ვთქვათ ბიოლოგიურად შეუძლებელია? თუ ვინმეს ამ უკანასკნელი მიზეზის სჯერა, როგორ დაუმტკიცებთ, რომ ის ცდება?

მარკუზე: თუ ნათელი იქნება ის ფაქტი, რომ დომინაციის აღმოფხვრა ბიოლოგიურად შეუძლებელია, მაშინ ვიტყვი, რომ დომინაციის აღმოფხვრა არის უტოპია. მარქსის  და ასევე იქამდე არსებულ თეორიებში, რაციონალური მმართველობა და დომინაცია განსხვავდებიან ერთმანეთისგან. მაგალითად, თვითმფრინავის პილოტის მმართველობა, რაციონალურია. შეუძლებელია წარმოვიდგინოთ მომენტი, როცა მგზავრები ეუბნებიან პილოტს, თუ რა უნდა გააკეთოს მან სამართავად. მოძრაობის მარეგულირებელი პოლიციელის ტიპი, განსხვავებული სახის რაციონალური მმართველობაა. ამგვარი მმართველობების არსებობა, ალბათ ბიოლოგიური საჭიროებაა,  მაგრამ პოლიტიკური დომინაცია, დომინაცია, რომელიც ექსპლოატაციასა და ჩაგვრას ემყარება, იმავე სახის არ არის.

შეკითხვა: დღევანდელი ინდუსტრიისა და ბიუროკრატიის მოწინავე სექტორებში(მეცნიერებაში), უკვე არსებობს გაუცხოებული ფორმა თამაშისა და მუშაობის ინტეგრაციის, მაგალითად სტრატეგიული თამაშების დაგეგმვა, თამაშის თეორია და სამეცნიერო ფანტაზიის გამოყენება. როგორ აფასებ, გარდაიქმნება ამ შესაძლებლობის აქტივობა ძალაუფლებრივი სტრუქტურის უარყოფად, როგორც ამას სერჟ მალეტი ვარაუდობს?

მარკუზე: ჩემი შენიშვნა, მალეტის ტექნიკური ევოლუციის კონცეფციაზე ზუსტად ის არის, რომ მეცნიერთა ეს წრე, ყველაზე მაღალ ანაზღაურებადია და ისინი ბევრ სარგებელს იღებენ სისტემისგან. იმის მისაღწევად რაც თქვენ თქვით, მხოლოდ ცნობიერების ცვლილება არ კმარა, მთელი ვითარებაა შესაცვლელი. ჩემი მეორე შენიშნვნა ეხება იმას, რომ ეს ჯგუფი განიხილება იზოლირებულ რევოლუციურ ძალად, რომლებიც მოახდენენ ტექნოკრატულ რევოლუციას, ეს არის მოწინავე კაპიტალიზმის გარდაქმნა სახელმწიფო ტექნოკრატულ კაპიტალიზმში, ეს სულაც არ არის ის, რასაც მე თავისუფალ საზოგადოებაში ვგულისხმობ.

შეკითხვა: ადამიანის ახალ თეორიასთან დაკავშირებით: როგორ გარდაიქმნება სიმშვიდის, თავისუფლებისა და ბედნიერების საჭიროება კონკრეტულ ბიოლოგიურ, სხულებრივ საჭიროებაში?

მარკუზე: ვფიქრობ, რომ მშვიდობის საჭიროება, როგორც ვიტალური აუცილებლობა, არ საჭიროებს მატერიალურ განსხეულებას, რადგან ამ კუთხით, ის უკვე არის მატერიალური საჭიროება. მაგალითად, მშვიდობის საჭიროება გამოხატულია მაშინ, როდესაც სამხედრო სავალდებულო გაწვევისთვის ვერ ხერხდება ხალხის მობილიზება.

შეკითხვა: დავუბრუნდეთ თვისობრივი წყვეტის პრობლემას. ეს უკანასკნელი, მეჩვენება, რომ განიზრახავს კრიზისს და ერთი მათგანი, ჭეშმარიტად არსებობს. რა შეგვიძლია ვთქვათ მაშინ, როცა ეს კრიზისი პროგრესირებს წყვეტის მიმართულებით, ან ეს კრიზისი, წყვეტაში ხომ არ გარდაიქმნება? როგორ უნდა შეძლოს იმ უმცირესობამ, ვისაც გაცნობიერებული აქვს სოციალური ჩარევის შესაძლებლობა, უტოპიის ჩახშობისა და დაბლოკვის პრევენცია?

მარკუზე: მე კრიზისის ექსპანსიას გარკვეულ სიმბოლურ ფაქტებში ვხედავ, ფაქტებში, რომლებიც რაღაცნაირად წარმოადგენენ შემომაბრუნებელ წერტილებს სისტემის განვითარებაში. ასე, მაგალითად, ვიეტნამის ომის იძულებით დასრულება, წარმოადგენს მნიშვნელოვან ექსპანსიას არსებული საზოგადოების კრიზისისა.

შეკითხვა: მინდა ყურადღება გავამახვილო ადამიანის შესახებ ახალ თეორიაზე. ამ თეორიამ თავისი მომხრეები გაიჩინა მესამე მსოფლიოში, სახელდობრ ფანონი, რომელიც ამბობს, „ მიზანი, ტოტალური ადამიანის დაფუძნებაა დედამიწაზე“ და ერნესტო გევარა, რომელმაც განაცხადა, „ჩვენ ვქმნით ადამიანს 21-ე საუკუნისათვის.“ მინდა გკითხოთ, რამდენად უკავშირდება, თქვენი თეორია ახალი ადამიანის შესახებ,  ამ ორ განცხადებას?

მარკუზე: მე ვერ ვრისკავდი ამის თქმას, მაგრამ რახან თქვენვე ახსენეთ და მგონი თქვენ იცით ამის შესახებ რაღაც,  ახლა შემიძლია განვაცხადო, რომ მჯერა ფაქტის, რომელიც აქამდე არ მიხსენებია, რომ მესამე მსოფლიოს ზოგიერთ გამათავისუფლებელ ბრძოლაში, ახალი ადამიანის შესახებ თეორიის გარკვეული ელემენტები გამოჩნდება. მე ფანონისა და გევარას ხსენებაზე მეტად, ვაპირებ ერთ საკითხზე საუბარს, რომელიც ჩრდილოეთ ვიეტნამის შესახებ დაწერილ სტატიაში წავიკითხე. ამ მოხსენებამ დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა ჩემზე, მას შემდეგ, რაც განუკურნებელი რომანტიკოსი გავხდი. ეს იყო დეტალური მოხსენება, რომელშიც, სხვა საკითხებთან ერთად, აღწერილია პარკი ჰანოიში, სადაც სკამები მხოლოდ ორი ადამიანისთვისაა განკუთვნილი, რათა სხვა ადამიანმა სკამზე მსხდომთა შეწუხება ვერ შეძლოს.