“პატარა გოგო დამეკარგა, წითელპერანგა... 
(სა-ქართ-ვე-ლო! სა-ქართ-ვე-ლო!)”
ი. ჩარკვიანი

  საბჭოთა იმპერიის სამხრეთ ნანგრევებზე პოსტსაბჭოთა საქართველოს აღმოცენებამ, ორასწლიანი პაუზის შემდეგ, ქვეყანა ისტორიაში დაააბრუნა, რაც იმდენად დრამატული იყო, ჩემდათავად ამ პროცესს “ქართლის მეორედ მოქცევას” ვუწოდებდი... არასრულფასოვანი, რუსულ-იმპერიულ-ბოლშევიკურ-საბჭოური მოდერნიზაციის (უმეტესწილად _ ინდუსტრიალიზაციის) შემდეგ იწყება საქართველოს პოსტმოდერნიზაცია და, შესაბამისად, ქართულ კულტურაშიც კრძალვით, ნელ-ნელა პოსტმოდერნიზმი იწყებს შემოსვლას.

პოსტმოდერნიზმის “ვერაგი” მრავალსახეობა მის ამომწურავ ტიპოლოგიზაციას საკმაოდ ართულებს, მაგრამ არის რამდენიმე ძირეული მახასიათებელი, რომლითაც ეს კულტურულ-ისტორიული ფენომენი გამოირჩევა, რაც მისი კონცეპტუალური “მოხელთების” საშუალებას გვაძლევს. თავის მხრივ, ამ მახასიათებლების მეშვეობით, შესაძლებელი ხდება პოსტსაბჭოთა საქართველოში განვითარებული კულტურულ-ისტორიული პროცესების განჩხრეკა. 

პოსტმოდერნისტული კულტურის პორველი და უმთავრესი პრინციპი ე.წ. ორმაგი კოდირებაა. ორი განსხვავებული, შეუსაბამო ენობრივი კოდის (უფართოესი გაგებით), დისკურსის, სტილისტიკის თანხვედრა და შერწყმა. ეს ტერმინი ბრიტანელ არქიტექტორსა და ხელოვნებათმცოდნეს, ჩარლზ ჯენკსს ეკუთვნის, რომელიც აღნიშნავდა, პოსტმოდერნისტული არქიტექტურა კლასიკური ტრადიციისა და მოდერნისტული ავანგარდის შერწყმას ემყარებაო. ხელოვნებისა და კულტურის ამგვარ სამომავლო ტენდენციაზე ჯერ კიდევ ფილოსოფიური ჰერმენევტიკის მამა ჰანს-გეორგ გადამერი მიანიშნებდა. მომავალმა ხელოვნებამ უნდა შეძლოს და კლასიკა თანუწყოს ავანგარდსო. პოსტმოდერნიზმიც სწორედ ამ ორმაგი კოდირების ენაზე მეტყველებს, ერთდროულად კლასიკისა და ავანგარდის ენებზე; მაგრამ “ორმაგი კოდირება” შესაძლოა უფრო ფართოდაც გავიაზროთ და საერთოდ ნებისმიერი განსხვავებული ენობრივი კოდების შერწყმის სახით წარმოვიდგინოთ. მაგალითად, დეტექტივის შერწყმა მედიევისტიკასთან _ შუასაუკუნეების შემსწავლელ მეცნიერებასთან; ამგვარი შერწყმის შედეგია უმბერტო ეკოს რომანი “სახელი ვარდის” და ა.შ. საერთოდ, ყოველივე ეკლექტური, განსხვავებულთა აღრევაზე დამყარებული ხელოვნება, თავისი არსით, ორმაგი, სამმაგი, ოთხმაგი და ა.შ. “კოდირების” ნიმუში გახლავთ.

იმავე ორმაგ კოდირებას გულისხმობს კიდევ ერთი პოსტმოდერნისტული ტენდენცია _ გამონაგონისა და ნამდვილის, ილუზორულისა და რეალურის ონტოლოგიური აღრევა. პოსტმოდერნიზმი სიმულაციის ხელოვნებაა, იგი არც არასოდეს არსებულ “ორიგინალთა” აბსოლუტურად “იდენტურ” ასლებს, ე.წ. სიმულაკრუმებს ქმნის. სიმულაკრუმი ესაა ისეთი “აღმნიშვნელი,” რომლის უკანაც არ დგას “აღსანიშნი,” მაგრამ სიმულაკრუმი მოგაჩვენებს, რომ ასეთი “აღსანიშნი” არსებობს. მაგალითად, ლიტერატურა სიმულაციური თარგმანის სახეს იძენს, ანუ ვითომც არსებული ტექსტების ინტერპრეტაციასა და გადმოენებას ისახავს მიზნად. ამგვარ სიმულაკრუმებს ქმნიან ნაბოკოვი და იტალო კალვინო, ბორხესზე და მისთანა მისტიფიკატორებზე რომ აღარაფერი ვთქვა (თუმცა, ესეგვარი ილეთი არ ახალია: სერვანტესის “დონ კიხოტეც” ხომ სიდ-აჰმედ ბენ ინჰალის არაბული “პირველწყაროდანაა გადმოღებული,” ან სულაც ჩვენი შოთასეული “ესე ამბავი სპარსული, ქართულად ნათარგმანები...”) სახვით ხელოვნებაში იმავე სიმულაციებით თამაშობს ენდი უორჰოლი, იმ თავისი ე.წ. ჰიპერრეალიზმით - რეალურზე უფრო “რეალურის” შექმნას რომ გულისხმობს. სარკე გახლავთ პოსტმოდერნიზმის მთავარი სამოქმედო იარაღი, ოღონდაც, ეს სარკე გარე სამყაროზე კი არაა მომართული, როგორც ეს სახელოვნებო რეალიზმშია მიღებული, არამედ სხვა სარკეებზეა მიმართული, სარკედან სარკეში არეკლილი რეალობის “დასაჭერად”. ამგვარ სარკეთა დიდოსტატი რენე მაგრიტია, მხატვრობის ნაბოკოვი.

  რეალურისა და ილუზორულის სიმულაციური აღრევით მრავალი პოსტმოდერნისტი მწერალი ოპერირებს (კურტ ვონეგუტი, ჯონ ფაულზი, ჯონ ბართი): ავტორი შეაღწევს თავისი ნაწარმოების სამყაროში და იქაურ პერსონაჟებს “ეკონტაქტება.” ამას კინემატოგრაფშიც ვხვდებით, ვთქვათ ფელინის, ან ვუდი ალენის ფილმებში. 

  კიდევ ერთი მახასიათებელი პოსტმოდერნიზმისა არის ფრანგი ფილოსოფოსის, ჟაკ დერიდას მიერ მიმოქცევაში შემოგდებული მეთოდი _ დეკონსტრუქცია. სუფრულ-ქართულ ენაზე ეს ტერმინი მე ვთარგმნე, როგორც “დაშლა-არმოშლა,” ხოლო, საკუთრივ, ფილოსოფიური და ზოგად-კულტუროლოგიური გაგებით, იგი შემდეგში მდგომარეობს: ჩვეულებრივ, ყოველი სტრუქტურა ემყარება ცენტრალურ ელემენტებს და ასევე შეიცავს მეორად მარგინალურ ელემენტებს. დეკონსტრუქციის მეშვეობით ამგვარი ქვეწყობა - ცენტრალური/მარგინალური ირღვევა, სტრუქტურის ჩამოყალიბების თვალსაზრისით ცენტრალური და მარგინალური ერთმანეთს უტოლდებიან და ერთმანეთს ანაცვლებენ, რასაც სტრუქტურის მთელს აგებულებაში ახალი დინამიკა და მოქნილობა შეაქვს. ასე მაგალითად: ტრადიციული მსოფლმხედველობა იერარქიულ სტრუქტურებს ქმნიდა, რომლის ელემენტები ერთმანეთისადმი დაქვემდებარებული იყო. სისტემის ცენტრს წარმოადგენდა მამაკაცური საწყისი, ფალოსი, რომელიც ჭეშმარიტებას განასიტყვებდა - ლოგოსს, ლოგიკას; ხოლო ქალური საწყისი - ვაგინალური ასოცირდებოდა ალოგიკურობასთან, ირაციონალურთან, ჭეშმარიტების არქონასთან და მამაკაცურისადმი იყო დაქვემდებარებული. დეკონსტრუქცია ამგვარ ქვეწყობას ხსნის და თანწყობად აქცევს. ქალური საწყისის, ირაციონალურის, არაცნობიერის ემანსიპაციას ახდენს. თუ ტრადიციულ ცნობიერებაში ზეპირი სიტყვა, როგორც ფალოსთან და ლოგოსთან ასოცირებული, პირველადია, ხოლო წერა - მეორადი (დამხმარე ფუნქციისა), დეკონსტრუქცია წერის ფენომენს გაცილებით უფრო ფართოდ იაზრებს, როგორც სხვადასხვაობის, განსხვავებულობის შექმნის პირობას. ფალო-ლოგოცენტრიზმი ტოტალიზების, ძალაუფლების მსოფლმხედველობაა, რომელსაც დეკონსტრუქცია სხვადასხვაობის დემოკრატიულობით უპირისპირდება. ეგო, მეობა, სუბიექტი არ არის თვითკმარი, თავის თავში დაფუძნებული, უპირობო სტრუქტურა, არამედ “სხვასთან” დიალოგში, “სხვისადმი” დამოკიდებულებაში ყალიბდება. იგივე ითქმის უმრავლესობისა და უმცირესობის ტრადიციულ ქვეწყობაზე. დეკონსტრუქცია მას თანწყობად გარდაქმნის. პოსტმოდერნისტულ ლიტერატურაში დეკონსტრუქციის მრავალი საინტერესო მაგალითია: ტომ სტოპარდის პიესა “როზენკრანცი და გილდენსტერნი დაიხოცნენ”, სადაც შექსპირის “ჰამლეტის” ცენტრში ამ ტრაგედიის მეორადი პერსონაჟები ექცევიან; ჯულიან ბარნსის რომანი “მსოფლიოს ისტორია 10-ნახევარ თავად,” სადაც აღწერილია წარღვნა და ნოეს კიდობანი იქ შეპარული ჭიაღუების თვალთახედვით, და ა.შ. პოსტმოდერნისტული ხელოვნების უმთავრესი პრინციპი _ პაროდირება _ დეკონსტრუქციის სახესხვაობაა: კლასიკური ტრადიის, ტექსტების, სტერეოტიპების, მითოლოგიური სახეების ხელახალი წაკითხვა, ინტერპრეტაცია მათთან პაროდიული თამაშის, მათი დაშლის, მორღვევის მეშვეობით. 

  პაროდირება კულტურის კარნავალიზაციის ერთ-ერთი უმთავრესი პრინციპია, რომელიც პოსტმოდერნიზმმა ლამისაა აღმსარებლობის დონემდე აიყვანა. კარნავალი და კარნავალიზაცია ევროპული კულტურის თანმდევი ფენომენია, შუასაუკუნეებიდან მოყოლებული, რაზეც ჯერ კიდევ მიხაილ ბახტინი წერდა. მაგრამ აქ უნდა განვასხვავოთ პოსტმოდერნისტული და შუასაუკუნოვანი კარნავალიზაცია: შუასაუკუნოვანი კარნავალი სიცოცხლის განახლების არქაული რიტუალიდან მომდინარეობდა, ხოლო პოსტმოდერნისტული კარნავალი მხოლოდღა ნიღბების თამაშია, სადაც პაროდირება თვითმიზნადაა ქცეული. პოსტმოდერნისტული კარნავალიზაცია ისევე ახდენს ტრადიციულად დადგენილი ღირებულებების, ნორმების აყირავებას, დაშლას და მორღვევას, როგორც ეს შუასაუკუნოვან საკარნავალო ქმედებებში ხდებოდა: “ბრიყვების მეფის კურთხევა,” “ვირის დღე” და ა.შ. მაგრამ შუასაუკუნოვანი კარნავალური დესტრუქცია საზოგადოების სასიცოცხლო ძალების განახლების, აღორძინების სიმბოლურ-თამაშისეული გამოხატულება იყო, ხოლო პოსტმოდერნისტული ნიღბების და პაროდიული თამაშის მიღმა მსოფლმხედველობრივი რელატივიზმის სახეს თუ დაინახავ მხოლოდ, ირონიულად და გულმიუდრეკად მომღიმარს. ცხადია, კარნავალური დეკონსტრუქციაც გულისხმობს თავისებურ “განახლებას”, თუნდაც მოძველებული სტერეოტიპებისა და კლიშეების მორღვევის სახით. მეტიც, ჟან-ფრანსუა ლიოტარი კანტის ამაღლებულის პოსტმოდერნისტული ინტერპრეტაციით განასხვავებს ამ კულტურული ეპოქისათვის დამახასიათებელ ორ ტენდენციას _ წარსულისადმი ნოსტალგიას, წარსულში დაბრუნების ტენდენციას (აქედან _ კლასიკის პაროდიული გადაკითხვა) და, მეორე მხრივ, უსასრულო განახლებისკენ სწრაფვას.

ორმაგი კოდირება, სიმულაცია, დეკონსტრუქცია, კარნავალიზაცია _ ეს პოსტმოდერნისტული პრინციპები ართმანეთს ავსებენ და ერთმანეთში გარდამავლობენ. მათი მრავალნაირი მოდიფიკაცია არსებობს, რომელთაგან ზოგიერთს გზადაგზა მოვიხსენიებ.


* * *

პოსტმოდერნიზმის ნიშნები ჯერ კიდევ საბჭოთა პერიოდის საქართველოში ვლინდება, ხელოვნების ისეთ “ჩვენებურ”_ ვიზუალურ-ესთეტიკურ დარგებში, როგორიცაა თეატრი, კინო, სახვითი ხელოვნება. ჯერ მიხეილ თუმანიშვილის “ჭინჭრაქა” იყო, მერე რობერტ სტურუას საეტაპო სპექტაკლები _ “ხანუმა,” “ყვარყვარე,” “კავკასიური,” “რიჩარდ III” და სხვა. სტურუამ ისეთი პოსტმოდერნი შემოაგდო ქართულ თეატრში, რომ რუსებიც დააშტერა და ევროპელებიც. მრავალენოვანი “ხანუმა” ორმაგი კოდირების ისეთივე მაგალითია, როგორც “რიჩარდ III,” სადაც ტრაგედიის და ფარსის ენობრივი კოდებია სინთეზირებული, კლასიკის პაროდიული ადაპტაციით; “კავკასიურის” უაღრესად კარნავალური ესთეტიკა, და ა.შ.

კინემატოგრაფშიც არანაკლებ საინტერესო პროცესებია _ გია დანელიას საკულტო ფილმები: “არ დაიდარდო” და “ქინძაძა;” ეს ფილმები ორმაგი კოდირების და კარნავალიზაციის უნიკალური ნიმუშებია. “არ დაიდარდო” ქართული ეთნოფსიქოლოგიის და რუსული ენის კონტრასტულ შერწყმაზეა აგებული და სევდიანი კარნავალის სურათს ქმნის (მისი ქართულენოვანი ვერსია არაფრად ვარგოდა); “ქინძაძა” _ კომიკური ანტიუტოპიაა და ასევე ორი განსხვავებული ენობრივი კოდის შერწყმა გახლავთ. პოსტმოდერნისტული ესთეტიკით მუშაობენ ელდერ შენგელაია _ “არაჩვეულებრივი გამოფენა,” “შერეკილები,” “ცისფერი მთები;” რეზო ესაძე _ “წკიპურტები;” ირაკლი კვირიკაძე _ “ქალაქი ანარა,” ეს ფილმი ღვინისადმი ქართველების მითოლოგიზებული დამოკიდებულების უკიდურესად პაროდიული და კარნავალიზებული დეკონსტრუქციაა. ოთარ იოსელიანის შედევრი _ “პასტორალი” ქალაქისა და სოფლის ენების ორმაგი კოდირების ნიმუშია, ისევე როგორც მისი გვიანდელი (“ფრანგული”) ფილმები, კიდევ უფრო მეტი კარნავალურობით რომაა გაჯერებული. ასევე პოსტმოდერნისტულია რეზო გაბრიაძის კინემატოგრაფული პროზაც და თეატრიც _ ლირიზმის და დეკონსტრუქციის თვითმყოფადი ნაზავი.

რაც შეეხება ფერწერას, ამ საქმეში ქართველები ყოველთვის კარგად გრძნობდნენ თავს. საკუთრივ პოსტმოდერნისტული ესთეტიკის გათავისების კუთხით კი მე გამოვაცალკევებდი ირაკლი ფარჯიანს. მისი ტილოები კლასიკის ავანგარდისტული წაკითხვაც არის (ვთქვათ, ვერმეერისა) და ორმაგი კოდირებაც, განსაკუთრებით, მისი შესანიშნავი პორტრეტები, სადაც იგი პერსონის ხასიათისა და მისივე ალტერ-ეგოს ორმაგ კოდირებას ახდენს. აქვე მოვიხსენიებდი ავთო ვარაზის კოლაჟებს, სხვადასხვა მატერიის გამომსახველობითი საშუალებების შერევით შექმნილს; საერთოდ, კოლაჟი ყველაზე გავრცელებული ფორმაა პოსტმოდერნისტულ ხელოვნებაში, რაიც რამდენიმე გამომსახველობითი კოდის შერწყმას გულისხმობს.

იმდროინდელი ქართული მწერლობა ძირითადად ტრადიციულ ხაზს განაგრძობს, მაგრამ პოსტმოდერნის ელემენტები აქაც გვხვდება. პოსტმოდერნისტული პროზის უმთავრესი მახასიათებელია “თვითრეფლექსურობა” ანუ ლიტერატურა ახდენს საკუთარი თავის თემატიზაციას, ანუ, როგორც უკვე ერთგან ვწერდი: “ამბის თხრობისას მწერალი თხრობის ამბავსაც ამბობს.” ამას მეტაპროზა ეწოდება და ესეც ორმაგი კოდირების პრინციპზეა აგებული _ მეტა-ენის (თეორიის ენის) და ენა-ობიექტის (თხრობის ენის) ორმაგი კოდირებისა. ამისი საინტერესო მაგალითია გურამ დოჩანაშვილის “ვატერ(ლო)პოლო,” ხოლო პოეზიის ფორმატში _ ბესიკ ხარანაულის ტექსტები. განსაკუთრებულ ყურადღებას იმსახურებს მთარგმნელობითი პროცესი. ქართულ ლიტერატურაში კარნავალური და პაროდიულ-დოკონსტრუქციული სტილისტიკის შემოტანის თვალსაზრისით უაღრესად მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა შემდეგმა თარგმანებმა: ჯეიმზ ჯოისის “ულისე” (ნიკო ყიასაშვილისა), ფრანსუა რაბლეს “გარგანტუა და პანტაგრუელი” (გურამ გოგიაშვილისა) და ფრანსუა ვიიონის პოეზია (დავით წერედიანისა), ენტონი ბერჯესის “მექანიკური ფორთოხალი” (გია ჭუმბურიძისა). 70-იან და 80-იან წლებში მოქმედებდა “მხატვრული თარგმანის კოლეგია” და ეს დაწესებულება თავისებური ალტერნატიული ინსტიტუცია იყო, სხვა ოფიციალურ სალიტერატურო ორგანიზაციებთან შედარებით. ამასთან ერთად, “პერესტროიკის” და რუსული ლიტერატურული ჟურნალების მეშვეობით ჩვენში შემოდის სამი უმთავრესი პოსტმოდერნისტული რომანი: უმბერტო ეკოს “სახელი ვარდის”, პატრიკ ზიუსკინდის “ნელსურნელება” (“პარფიუმერი”) და მილორად პავიჩის “ხაზარული ლექსიკონი.”

მოკლედ, თუ თავის დროზე (1920-იან 30-იან წლებში) შედგა სრულფასოვანი ქართული სახელოვნებო მოდერნიზმი, ასევე, 1960-იან 70-იან წლებში ქართველებმა პოსტმოდერნიზმსაც აუღეს ალღო, მაგრამ წინ ბევრად მეტი გველოდა, და არა მხოლოდ ხელოვნებაში... თუმცა, ჯერ საბჭოთა საქართველოს “დაშლა-არმოშლა” უნდა მომხდარიყო.


* * *

თუ ოდესმე დიდი საქართველო არსებობდა “ორ ზღვას შუა,” საბჭოთა საქართველომ “ორ ცხრას შუა” იარსება: 1956 წლის 9 მარტიდან, 1989 წლის 9 აპრილამდე. სტალინის მმართველობის პერიოდში “ხალხების საბჭოური ძმობა” იმდენად ტოტალური იყო, რომ მისი შემადგენელი რესპუბლიკების ინდივიდუალური სახე სრულიად ნიველირებული გახლდათ: ჩრდილოკავკასიელი მეცხვარე რუს მეღორე ქალს ეტრფოდა და პირიქით, მოკლედ, ეროვნებათა სრული სიმბიოზი სუფევდა... მხოლოდ ნაციონალიზმი ახდენს ამ ერების ინდივიდუალიზაციას და საქართველო ერთ-ერთი პირველია ამ მხრივ. 1956 წლის მარტის ამბებით იწყება “საბჭოთა ქართული” ნაციონალიზმი და, შესაბამისად, “საბჭოთა საქართველო,” როგორც ასეთი. იგივე პროცესები თანდათან სხვა რესპუბლიკებსაც მოედება. ეს იყო ნარცისისტულ-ინფანტილური ნაციონალიზმი, განსხვავებით იმისგან, რაც ქართველმა “თერგდალეულებმა,” სომეხმა “დაშნაკებმა,” თუ აზერბაიჯანლემა “მუსავატისტებმა” შექმნეს. “რაც კარგები ვართ, ქართველები ვართ!” _ ეს გზავნილი მოდიოდა არა მარტო ქართული სუფრიდან, არამედ საგანმანათლებლო პროგრამებიდან, სამეცნიერო სფეროებიდან და სახელოვნებო წრეებიდანაც, ზემოჩამოთვლილი გამონაკლისების გარდა. ცხოვრებაც, შესაბამისად, ლაღი და საამური იყო. მთელი ერი ერთი დიდი ქალწულებრივი აპკით შეისუდრა, მთაწმინდაზე დადგმული “ქართვლის დედის” თასით ღვინოს შთანთქავდა და იმ “დედისავე” ხმალს იქნევდა, წარსული დამპყრობლების მოსაგერიებლად...

საბჭოთა საქართველოს “დეკონსტრუქცია” იწყება 9 აპრილის ტრაგედიით და სრულდება სამოქალაქო ომით, საიდანაც პოსტ-საბჭოთა საქართველო იშვა.
9 აპრილის ამბები კოსმოგონიურ აქტს გაუტოლდა: შუმერულ მითოლოგიაში სამყაროს შესაქმე ქალის, თიამათის განწვალებით ხდება. აპრილის იმ ღამესაც ძირითადად ქალები დაიხოცნენ, თითქოსდა ახალი დროის დაწყებას მათი მსხვერპლი ესაჭიროებოდა. ამ შოკში ჩამგდებ ტრაგიზმს წინ უსწრებდა იერარქიის დეკონსტრუქციული მოშლა: კათოლიკოს-პატრიარქის მარგინალიზაცია და “მამაო ჩვენოს” წამოწყება ერთ-ერთი ნაციონალისტი ლიდერის მიერ. ამას მოჰყვა სამი უსინათლო მომღერლის მიერ ნათქვამი “დაუკარით...” და რეალურ სამხედრო-სადამსჯელო ოპერაციას ქართველებმა ბრძოლის ესთეტიკური სურათი დაუპირისპირეს, ანუ ფიქციურის და რეალურის ონტოლოგიური გატოლება მოხდა. ინტელექტუალური ელიტის გვერდით იბრძოდნენ მუშებიც, გლეხებიც და ლიუმპენებიც _ ეს საბჭოური “იერარქიაც” მოიშალა. მაგრამ შემდგომში, სამწუხაროდ, პროცესები ისე განვითარდა, რომ რეალობის ესთეტიკურმა სურათმა რეალობის ობიექტური აღქმა გადაფარა: ინფანტილიზმისა და ნარცისიზმის გადალახვის ნაცვლად ქართული ნაციონალიზმი კიდევ უფრო მეტად გაიჟღინთა ამ ტენდენციებით: “საქართველოს გლობალური უპატრონობის” განცდამ ხალხი ფრუსტრაციაში ჩააგდო. მეტიც, ეროვნული დამოუკიდებლობისკენ მიმართულმა პოლიტიკურმა პროცესებმა ისტერიული სახე მიიღო: ისტორიაში ჩვენი დაბრუნება ისტერიული ნაციონალიზმის აღზევებით დაიწყო. ამასთან ერთად იწყება ჩვენი ოდესღაც კომფორტული საბჭოური ყოფა-ცხოვრებისა და, საერთოდ, კულტურის მიტინგური კარნავალიზაცია _ ჩვენ გადავედით პერმანენტული საჯარო აქციებისა და საპროტესტო თავყრილობების მოდუსში. პატრიოტული ლირიკისა და ლოცვების კოლექტიური სკანდირება, ცეკვა-თამაში, სიმღერა, მტრებისა და მოღალატეების ლანძღვა-გინება (რაც დალოცვისა და კურთხევის კარნავალური აყირავებაა), დროშები, ჩოხოსნები, მეხატულების და ხატისკაცების პროცესიები... მეხსიერებაში შემორჩენილ ამ სურათებს ზედ ედება პოსტმოდერნისტული სიმულაცია, თავისი სიმულაკრუმებით: მესიანისტური პერსონების, ერის მამების, ერის კაცების, კაი ყმების ხატ-სახეთა კონსტრუირება კოლექტიურ წარმოსახვაში და სინამდვილეზე მორგება, გაცოცხლება: პოლიტიკურ-კარნავალური ჰიპერრეალიზმი. იმ ამბების შესახებ ერთ ადრეულ მოთხრობაში ვწერდი (“პაროდოსი”), ამჯერად კი ერთ კარგ პოეტს დავუთმობ სიტყვას _ ზვიად რატიანს, რომელიც ოცი წლის რეტროსპექტიული გადასახედიდან ასე იხსენებს, რაც ხდებოდა მაშინ:

“შენ ეს თვალები ოცი წლის წინ უნდა გენახა _
ანთებულები სიამაყით, შავ-მეწამული
დროშების ქარში, ბნელ ქუჩებში, როდესაც ქშენით
ხმის ჩახლეჩამდე გავყვიროდით, ენა, მამული,
სარწმუნოება...
შავლეგ, შენი... სულ შენი, შენი
შენი ბრალია ყველაფერი! ჩვენს ცას, მხიარულს,
შენ წააფარე შენი შავი ჩოხის კალთები
და გაგვახედე უფსკრულისკენ _ სამოთხეაო;
ჩვენ ვიწამეთ და გვიხაროდა, როგორ ვმრავლდებით,
როგორ ვიჩოქებთ სველ ასფალტზე, როგორ ვსისინებთ,
დარწმუნებულნი, რომ ვლოცულობთ...”
(“ნეგატივი. 20 წლის შემდეგ”)

ასე მივედით სამოქალაქო ომამდე, რომელსაც “ქართველთა უნებლიე თვითდეკონსტრუქცია” შეიძლება ვუწოდოთ. უშუალოდ ფიზიკურ შეხლა-შემოხლას და სამხედრო დაპირისპირებას წინ უძღოდა თავისებური ტექტონური ძვრები ქართულ კოლექტიურ ცნობიერებაში. საბჭოურ-ქართული პოლიტიკური, სოციალური და კულტურული იერარქიული სისტემა აყირავებას განიცდის: მარგინალური, რეპრესირებული ელემენტები წინ მოიწევენ, ყოველივე ორაზროვანი და წინააღმდეგობრივი კიდევ უფრო მძაფრდება. ეს რამოდენიმე დონეზე გამოვლინდა.

ტრადიციულად ქართული საზოგადოება (საბჭოურ-ქართულიც) პატერნალისტური და პატრიარქალური იყო _ მამა, მამაკაცი და მამაკაცური საწყისი სოციალურ და კულტურულ ღირებულებათა სისტემის ღერძად მოიაზრებოდა, რასაც კულტუროლოგიაში ფალო-ლოგო-ცენტრიზმი ეწოდება. მაგრამ, 1991-93 წლების სამოქალაქო ომამდე და ომის დროსაც, ქართულ კოლექტიურ ცნობიერებაში მატრიარქალურმა პლასტებმა ამოხეთქა _ “მატრიარ-ქალურმა” (სიც!). ღიად თუ ფარულად, პოლიტიკურ პროცესებს ქალები მართავდნენ; სწორედ მათგან მოდიოდა მიტინგების ძირითადი ემოციური მუხტი. აქაც ევრიპიდეს “ბაკხი ქალები” მახსენდება: დიონისე მოევლინა ქალაქ თებეს, მაგრამ თებემ არ ცნო იგი, რის გამოც დიონისემ იქაურ ქალებს “სიგიჟე” შეჰყარა, რამაც თებე დააქცია. დიდი ისტორიული ცვლილებების მიღმაც ქალი იმალება ხოლმე. შეიძლება ითქვას, რომ ზემოხსენებული ისტერიული ნაციონალიზმის ჩამოყალიბებასაც ამ მატრიარქალურმა მენტალურმა “ძვრებმა” შეუწყო ხელი. თვით ზვიად გამსახურდიაც, როგორც პოლიტიკური ლიდერი, არ იყო პატერნალისტური პერსონა და, ამდენად, არც დიდქტატორი გახლდათ, რადგან დიქტატორები უპირველეს ყოვლისა “მამის არქეტიპიდან” ახდენენ თავის პოზიციონირებას. გამსახურდიას “მესიას” ადარებდნენ, ხოლო მესია “ძეა” და არა “მამა” _ კვდომადი და აღდგომადი ღვთაებაა და არა “შვილების მჭამელი ქრონოსი”; იგი “ნეფე-მზეჭაბუკია”, რომელსაც დედასამშობლო ჯერ გულში იხუტებს და მერე ახრჩობს და ა.შ.

ქრისტიანობა, სოციო-კულტურული თვალსაზრისით, პატერნალისტურ-პატრიარქალური რელიგიაა, ხოლო წარმართობა, მისი შედარებით არქაული ბუნების გამო, უფრო სიღრმისეულ, პირვანდელ _ მატრიარქალურ შრეებშია გამჯდარი. საბჭოთა საქართველო ათეისტური საზოგადოება იყო, მეტიც, ათეიზმამდელ პერიოდში იგი საკმაოდ შეიცავდა წარმართულ ელემენტებს, “პაგანიზებული” იყო, განსაკუთრებით მთიან რეგიონებში. მაგრამ ქრისტიანობა უძველეს კულტურულ ერად თავის წარმოდგენის ერთ-ერთი მთავარი ნიშანი გახლდათ და, საერთოდ, ქართველთა ეთნიკური იდენტობისა. სამოქალაქო ომის შემამზადებელ მენტალურ ძვრებში, მენტალობის მატრიარქალიზაციისას, მოხდა წარმართული ელემენტის აღზევება საკუთრივ ქრისტიანულ-რელიგიურზე. ეს ვლინდებოდა როგორც საჯარო გამოსვლების კერპთაყვანისცემლურ რიტორიკაში, ისე ეკლესიისადმი დამოკიდებულებაში: “როგორ ვსისინებთ, დარწმუნებულნი, რომ ვლოცულობთ...” აღსანიშნავია, რომ იმდროინდელი ქართული ნაციონალიზმი არ იყო რელიგიური, არამედ წმინდად ეთნოცენტრისტული.

ამ ტენდენციებმა წარმოშვა ის მთავარი და საბედისწერო ოპოზიციური წყვილი სამოქალაქო ომისა: ქალაქი სოფლის წინააღმდეგ, დეკლასირებული კოლმეურნეები ქუჩური გაგების ინტელიგენციის წინააღმდეგ. “თბილისფსელებო გაეთრიეთ აქედან!” _ ხელისუფლების მხარდამჭერთა აქციაზე აფრიალებული ეს პლაკატი დამამახსოვრდა. დაინგრა “ბრძენი და მუყაითი ქართველი გლეხის” წარმოსახვითი კლიშეც და “ინტელიგენტი ქალაქელი კაცის” კლიშეც (სხვათა შორის, ჯაბა იოსელიანის ფიგურა, რომელიც თავის თავში აერთიანებდა მწერალ-პროფესორს და კრიმინალურ ავტორიტეტს, ორმაგი კოდირების შესანიშნავი ნიმუშია). “სუნიანები” და “უსუნოები” _ ასე იწოდებოდნენ ქართველი გველფები და გიბელინები: “ღველფები” და “გიმელინები”... ეს ბრძოლა “სოფელმაც” წააგო და “ქალაქმაც” და _ სრულიად საქართველომაც, რადგან ამ ომს მოჰყვა ჯერ სამაჩაბლოს, მერე კი აფხაზეთის დაკარგვა და საქართველოს გეოპოლიტიკური დეკონსტრუქცია. “ჩვენ დავღუპეთ საქართველო, ჩვენი გულწრფელი და საზეპირო სიყვარულით” (ზ. რატიანი), რადგან პატრიოტული ლიტერატურის, პოეზიის ფიქციური სამყარო ონტოლოგიურად გაუტოლდა და შეერწყა რეალურს. პოლიტიკა, მითოლოგია და ესთეტიკა ისე გადაიხლართა, რომ ინდივიდუალური შემოქმედებისთვის ადგილიც აღარ დარჩა. ყოველივე ერთ რამე კოლექტიურ პერფორმანსს დაემსგავსა _ ხმაურითა და მძვინვარებით აღსავსე პერფორმანსს...

ამგვარი პოსტმოდერნისტული ნიშნებით დაიწყო პოსტსაბჭოთა საქართველო.


* * *
საქართველო ჯერ ისევ სამოქალაქო თვითგვემის მდგომარეობაში იმყოფებოდა, როდესაც მას გარე სამყარო მოადგა, როგორც “აბსოლუტური სხვა”, რომელთანაც მანამდე მხოლოდ კონტრაბანდულ-კულტურული კავშირი ჰქონდა. ქვეყანას გლობალურ კონტექსტში თავისი ალაგი უნდა მოეძებნა. იწყება შევარდნაძის ხანა.

გამსახურდიასგან განსხვავებით შევარდნაძე პატერნალისტური პოლიტიკური იერის ლიდერი იყო, თუმცა არც იგი გახლდათ დიქტატორი, ანუ “მამა,” არამედ “ბაბუ” (აი, ბათუმელი “პატარა ბაბუ” კი სწორედაც “მამა” იყო, ანუ დიქტატორი). შევარდნაძე პოლიტიკური პოსტმოდერნიზმის ყაიდაზე გაიჩარხა იმ წლებში, რაც სსრკ საგარეო საქმეთა მინისტრად იდგა. არა მხოლოდ იმიტომ, რომ მისი პოლიტიკური მენტალიტეტი შეუთავსებელთა შერიგებას ახდენდა, ანუ ორმაგ კოდირებას _ საბჭოურ-კომუნისტური ხელმძღვანელისა, ერთი მხრივ, და პლურალისტული (ამ სიტყვის გამოთქმაც კი მიჭირსო, აკი თავადვე აღიარა), დემოკრატიული სახელმწიფოს მეთაურისა, მეორე მხრივ. ლენინი, ტროცკი, სტალინი, ჰიტლერი, მუსოლინი, მაო, ფიდელ კასტრო _ პოლიტიკური მოდერნისტები იყვნენ, ისინი ცდილობდნენ სამყარო საკუთარი პოლიტიკური ხედვების ტოტალურ სურათში მოექციათ, მარტივად რომ ვთქვათ: შავი და თეთრი; ან კეთილი ან ბოროტი; ან ყველაფერი, ან არაფერი; არსებობს ბრძოლა და ისტორიულ ძალთა პერმანენტული დაპირისპირება. ამათგან განსხვავებით, გორბაჩოვი, მამა ბუში, კლინტონი, ჯეიმზ ბეიკერი, ჰენშერი, შევარდნაძე და ა.შ. _ პოსტმოდერნისტები იყვნენ, მოქნილი და პრაგმატიკოსი ხალხი, დიალოგისადმი უფრო გახსნილი, ვიდრე მონოლოგური მოდერნისტები; პოლიტიკურ რეალიებს ფრაგმენტულად იაზრებდნენ, მანამდე არსებული გლობალური წესრიგი დაანგრიეს და ნანგრევებიდან “ახალი წესრიგის” აგება დაიწყეს და ასე “კალატოზობდნენ”...

საქართველოში დაბრუნებულმა შევარდნაძემ სცადა, ბერლინის კედლის დანგრევის შედეგად მორჩენილი “აგურებით” (ანუ თავისი საერთაშორისო კონტაქტების გამოყენებით) ამოევსო ის უფსკრული, რომელიც შავლეგმა სამოთხედ დაგვისახა. საქართველო კაპიტალიზმის და დემოკრატიზაციის გზას დაადგა, კარს გლობალიზაცია მოგვადგა. თუმცა, ეს პროცესი წლებზე გაიჭიმა: “აღმართ-დაღმართ მივდიოდით ჩვენ ნელა...” დემოკრატიზმის მხოლოდ სამწლიანი გამოცდილება გვქონდა _ 1918-21 წლებისა, თანაც ამ გამოცდილების მატარებელი ხალხის ნაწილი ან დახოცეს, ან ქვეყნიდან განდევნეს. რაც შეეხება კაპიტალიზმს _ ბახვა ფულავას პირველ ნაბიჯს ამ გზაზე ვეღარ მოჰყვა მეორე და მესამე, _ ბოლშევიკებმა სხვა გზას გაგვიყენეს.

თავის დროზე გურამ პეტრიაშვილს დათო ტურაშვილისთვის უთქვამს: ახლა კრემლი სექსს შემოგვიგდებს და ასე დაგვამარცხებსო. კრემლმა ვერა, მაგრამ დასავლეთმა მართლაც შემოგვიგდო “სექსი,” ოღონდაც არა პეტრიაშვილისეული გაგებით, არამედ ბევრად უფრო მასშტაბური _ ეს იყო გეოპოლიტიკური სექსი, გეოპოლიტიკური პენეტრაცია: საქართველო იქცა სატრანზიტო ქვეყნად _ ამოქმედდა სატრანსპორტო დერეფანი TRASECA და ენერგორესურსების გადამტანი მილსადენები. ამგვარი მილსადენურ-სატრანზიტო პენეტრაციით მოხდა იმ ქალწულებრივი აპკის ჩახევა, რომელშიც საქართველო ისუდრებოდა საბჭოურ-ნაციონალისტურ და ეროვნულ-განმათავისუფლებლურ პერიოდებში. სამოქალაქო თვითგვემაც თანდათან განელდა, მაგრამ გაჩნდა ახალი პრობლემები და გამოწვევები _ გლობალიზაცია მართლაც სექსივითაა, სიამოვნებაც მოაქვს, შთამომავლობის სახით მონაგარიც და, სამწუხაროდ, სხვადასხვა სნეულებებიც.

ამ პერიოდის საქართველოში ორი ტენდენცია გამოიკვეთა, რომელიც პოსტმოდერნიზმის ტიპოლოგიაში თავსდება: ელექტროდენით მომარაგების სისტემის კარნავალიზაცია და საბიუჯეტო-ფისკალური სიმულაცია თავისი სიმულაკრუმებით. ენერგოსისტემამ დეკონსტრუქცია განიცადა, მანამდე არსებული ოფიციალური მავთულ-ქსელური კავშირები მოიშალა და გაჩნდა უკანონო ჩართვებისა და მიერთებების ახალი, სპონტანური, უსისტემო სისტემა, რომელმაც დენის მომხმარებელთა თავისუფალ ერთობას დაუდო საფუძველი. შუქის მოულოდნელი წასვლა-მოსვლა მართლაც კარნავალური სიურპრიზების ანაზდეულ რიტმიკას დაემორჩილა; პეტარდებივით ფეთქდებოდა ფიდერები, გენერატორები, იწვოდა ელექტროდანადგარები, ხოლო მითიური “მეცხრე ბლოკი” იმ ღვთაებას განასახიერებდა, რომლის ჯერ სიკვდილსა და მერე აღდგომას ზეიმობდა ხსენებული ენერგო-კარნავალური ქმედება და რომელშიც მთელი მოსახლეობა იყო ჩართული. რაც შეეხება საბიუჯეტო-ფისკალურ სიმულაკრუმებს: სიმულაცია ისეთ ნიშანთა სისტემას წარმოადგენს, სადაც აღმნიშვნელი ან განდევნის აღსანიშნს, ან იმ აღსანიშნის ადგილს იკავებს, რომელიც არ არსებობს. ის ეგრეთწოდებული “ჩათვლები,” რომლითაც ქვეყნის ბიუჯეტი “ივსებოდა,” ამგვარი ნიშანთა სისტემის კლასიკური მაგალითია ფისკალური აღმნიშვნელები უხვად იყო, ხოლო აღსანიშნები ან ვიღაცის ჯიბეში განიდევნებოდნენ, ან საერთოდ არ არსებობდნენ. მადლობა ღმერთსა და გლობალიზაციას, იყო გრანტები, სესხები და კერძო ფონდებიდან წამოსული დახმარება, რომლითაც ქვეყანა არსებობას ახერხებდა.

საქართველოში ნელ-ნელა იწყებს ჩამოყალიბებას სოციალური მუტანტი _ “ორთავა ელიტა,” რაც ასევე პოსტმოდერნისტული ორმაგი კოდირების თავისებური გამოხატულება იყო. ამ ელიტას შეადგენდნენ სახელმწიფო მოხელე-ბიზნესმენები, ერთი მხრივ, და არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლები, ე.წ. “ენჯეოშნიკები” _ მეორე მხრივ. პირველნი საბიუჯეტო-ფისკალური სიმულაციით საზრდოობდნენ და მათი ნაწილი ოლიგარქებად ჩამოყალიბდა, ხოლო მეორენი საერთაშორისო ფონდებიდან წამოსული გრანტებით იკვებებოდნენ, რის გამოც მე მათ “გრანტოფაგები” შევარქვი, ხოლო ხალხში კი “გრანტიჭამიებად” მოიხსენიებოდნენ; ამათი ნაწილი ჟვანიას პოლიტიკურ კლიენტურაში გაერთიანდა. ეს ორი ჯგუფი საკმაოდ ეკლექტურ სოციალურ ერთობას ქმნიდა, თუმცაღა მშვიდობიანი თანაარსებობის მხრივ მათ შორის დიდი პრობლემები არ იყო, მანამ, სანამ შევარდნაძე-ჟვანიას ტანდემი დაიშლებოდა. სამართლიანობა ითხოვს აღვნიშნო, რომ როგორც ბიზნესმენ-ჩინოვნიკებში, ისე “ენჯეოშნიკებში” საქმის გამკეთებელი ხალხიც ერია და ამიტომაც მოხერხდა, რომ საქართველომ გლობალიზაციისკენ სავალ გზაზე რამდენიმე შთმაბეჭდავი ნაბიჯიც გადადგა. უპირველეს ყოვლისა, ეს იყო მედიის თავისუფლება, ლიბერალიზმისა და დემოკრატიულობის უფრო მაღალი ხარისხი _ ჩვენს უშუალო პოსტსაბჭოთა მეზობლებთან შედარებით. საქართველოში ყველაზე მეტი არასამთავრობო ორგანიზაცია დაფუძნდა, გაჩნდა დამოუკიდებელი ტელეარხები და პერიოდული ბეჭდვითი გამოცემები; ხელისუფლების კრიტიკა და, მეტიც, კარნავალური ლანძღვა-გინება ჩვეულ რამედ იქცა. შევარდნაძის, “მისტერ ინტერესთა ბალანსის” (როგორც ერთმა უცხოელმა უწოდა) ძალისხმევით იყო სერიოზული გეოპოლიტიკური წინსვლაც _ საქართველო კავკასიის რეგიონის ერთ-ერთ წამყვან პოლიტიკურ მოთამაშედ ყალიბდებოდა.

  ქართული კულტურა ფრიად ამორფული ფენომენი იყო, უკუღმართი ისტორიული განვითარების გამო, რაც საუკუნეების განმავლობაში ამა თუ იმ დამპყრობელზე იძულებითი მორგების საჭიროებით იყო განპირობებული. პოსტსაბჭოთა დეკონსტრუქციის პროცესში ეს ამორფულობა კიდევ უფრო გამძაფრდა. დემოკრატიზაციას, გლობალიზაციისადმი კეთილგანწყობას, რელიგიურ თუ სხვა სოციალურ უმცირესობათა ქომაგობასთან (“მე ვარ ქართველი, მაშასადამე ევროპელი!”), თან ერთვის საზოგადოებაში ქსენოფობური ტენდენციების გაძლიერება და ჩამოყალიბებას იწყებს რელიგიური ნაციონალიზმი (“მე ვარ ქართველი, მაშასადამე მართლმადიდებელი!”). რელიგიური ნაციონალიზმი ქართული კულტურის ამორფულობისა და პოსტმოდერნისტული ორმაგი კოდირების საინტერესო შემთხვევაა. აქ ერთმანეთშია აღრეული, ერთი მხრივ, წარმართული და ქრისტიანული მსოფლმხედველობა და, მეორე მხრივ რელიგიური და ნაციონალისტური ფასეულობები. ეს ე.წ. სინკრეტიზმია, რომელიც საზოგადოების განვითარების ადრეულ ეტაპებზე შეინიშნება ხოლმე, არადა ერთ-ერთი უძველესი ქრისიტანული ერი ვართ კაცობრიობის ისტორიაში. რელიგიურ ნაციონალიზმს “ჭეშმარიტი მართლმადიდებლობის” სახელით იხსენიებენ. ეს ტერმინი, გარდა იმისა რომ პლეონაზმია (როგორც “ჭეშმარიტი სიმართლე”), რელიგიურობის სიმულაკრუმსაც წარმოადგენს: მოჩვენებითი, რიტუალური ეკლესიურობის ხარჯზე განდევნილია რელიგიური ეთიკის და მისტიკის შინაარსობრივი საფუძველი, ანუ აღმნიშვნელი აქაც შთანთქავს და ანაცვლებს აღსანიშნს. ყველაფრის თავი და თავი კი ქართველთა “ესთეტიკური” ორიენტაციაა _ პოლიტიკაში გინდა, თუ ეთიკაში, რადგან ესთეტიკა სინთეზის ხელოვნებაა, შეუთავსებელთა შერწყმისა და შეხამების ხელოვნება. პოსტმოდერნიზმი ამგვარი ესთეტიკური სინთეზის, განსხვავებულთა ეკლექტური შერწყმის უკიდურეს ფორმებს ქმნის და, ამდენად, ქართული რელიგიური ნაციონალიზმიც ქვეყნის პოლიტიკური და კულტურული პოსტმოდერნიზაციის თანმხლებ მოვლენად შეიძლება მივიჩნიოთ.  

საერთოდ, პოსტსაბჭოთა საქართველო ორმაგად კოდირებული (“დაკოდილი”) ქვეყანა იყო, სადაც კარგიც ხდებოდა და ცუდიც, პროგრესულიცა და რეტროგრადულიც, სასაცილოცა და სატირალიც. და მაინც, ქართული პოსტმოდერნიზმი, პოლიტიკური და კულტურული თვალსაზრისით, უფრო წარმატებული გამოდგა, ვიდრე, ვთქვათ, იგივე ჩეჩნური. თავის დროზე ზელიმხან იანდარბიევმა, ჩეჩნეთის ვიცე-პრემიერმა, ერთ რუსულ საინფორმაციო არხს ასეთი რამ განუცხადა: “ჩეჩნეთში ჩვენ ვაშენებთ ღია, სამოქალაქო და დემოკრატიულ საზოგადოებას, ოღონდაც შარიათის კანონებზე დამყარებულს” (სიც!).


* * *

პოსტსაბჭოთა საქართველოს ჩამოყალიბების თანმხლები კარნავალიზაცია მხოლოდ პოლიტიკურ პროცესებს და ენერგოსექტორს კი არ შეეხო, არამედ ლიტერატურასაც. ჩნდება ლიტერატურული საძმოები, რომელთაგან პირველი იყო “რეაქტიული კლუბი” _ კოტე ყუბანეიშვილის, ირაკლი ჩარკვიანისა და სხვათა მონაწილეობით. თუმცა, კლასიკური ქართული ლიტერატურის კანონების სადარაჯოზე კვლავაც იდგნენ მწერალთა კავშირიცა და ლიტერატურის ინსტიტუტიც. სწორედ ამ კანონების დანგრევა დაიწყეს “რეაქტიულმა პოეტებმა” თავიანთი პერფორმანსებით და ლიტერატურული ლაზღანდარობით. იყო სხვა საძმოებიც, მაგალითად, “ქრონოფაგები,” დათო ბარბაქაძემ წამოიწყო თავისი ვიდეოჟურნალი და შემდეგ ბეჭდვითიც _ “პოლილოგი,” კარლო კაჭარავაც _ მხატვარი, პოეტი და არტ-კრიტიკოსი _ წერდა თავის ვერბალურ და ვიზუალურ ტექსტებს (სამწუხაროდ ადრე წავიდა ამ ქვეყნიდან); ერთ-ერთი პირველი დამოუკიდებელი ლიტერატურული გამოცემა იყო გაზეთი “ლიტერატურე და სხვა” (ქეთი ქურდოვანიძის რედაქტორობით), შემდეგ “არილიც” გამოჩნდა, ასევე გაზეთი “ალტერნატივა” და ა.შ. ერთი მხრივ, ახალი ბეჭდვითი გამოცემები რელიგიური თემატიკით იყო გავსებული, რაც ათეისტური აკრძალვების მოხსნის შედეგად სრულიად ბუნებრივი რამ უნდა ყოფილიყო, ხოლო მეორე მხრივ, მწერლები იწყებენ იმ ლიტერატურული ფორმების იმიტაციას, რომლებიც “რკინის ფარდის” ჩამოგდების შედეგად შემოდიოდა რუსული თარგმანების სახით. თანდათან იწყება ლიტერატურული “მეინსტრიმის” _ ძირითადი ნაკადის ლიბერალიზაცია.

ისტორიულად ქართული ლიტერატურა უცხოურს ითავისებდა _ ბიზანტიურით დაწყებული, ევროპულ-მოდერნისტულით დამთავრებული, სპარსულისა და რუსულის ჩათვლით (გამონაკლისი ვაჟა-ფშაველაა, თავისი უნიკალური მთიულურ-მოდერნისტული სტილისტიკით). 1910-იანი და 20-იანი წლების ქართული სალიტერატურო მოდერნიზმი პილიტიკურმა მოდერნიზმმა (ბოლშევიზმმა) ჩაკლა. საბჭოთა პერიოდის ქართული ლიტერატურა ჯერ სოცრეალიზმის სავალდებულო ფორმებში მოექცა, ხოლო, 1950-იანი და 60-იანი წლებიდან, საბჭოურ-ქართული ნაციონალიზმის იდეებითა და პათოსით განიმსჭვალა. ცხადია, როგორც აღვნიშნე, საბჭოთა პერიოდშიც ჩნდებიან ავტორები, რომლებიც გაცდნენ კლასიკურ ფორმებს: ოთარ ჭილაძე, თავისი ადრეული პოეზიითა და რომანებით; მერაბ აბაშიძე (“აქეთ მაშხალები, კვაზიმოდო!”); იგივე გურამ დოჩანაშვილი და ბესიკ ხარანაული; ტარიელ ჭანტურია, რომლის პოეტურ ექსცენტრიკას შემდგომში სწორედ კოტე ყუბანეიშვილი განავრცობს თავისებურად; ლია სტურუა და თითოოროლა მისთანა “ვერლიბრისტები” (ვერლიბრის გამო დიდი პოლემიკაც კი ატყდა 1970-იან წლებში, “ესაჭიროება თუ არა იგი ქართულ პოეტურ ტრადიციას?”). და აი, ბორხესის, ბახტინის, ეკოს, პავიჩის, ზიუსკინდის წაკითხვის შედეგად საქართველოში ლიტერატურული პოსტმოდერნიზმის მიმდევრებიც ჩნდებიან.

ლიტერატურული პოსტმოდერნიზმის “გადმოქართულების” პირველი კოლექტიური ცდა დაკავშირებულია ალმანახთან “ახალი დროება,” რომელიც 1991 წელს წამოიწყეს თარგმანის კოლეგიიდან გამოსულმა ლიტერატორებმა _ გია ჭუმბურიძემ, დათო ზურაბიშვილმა, ზაზა ჭილაძემ, ასევე უნივერსიტეტელმა ფილოსოფოსებმა და კულტუროლოგებმა _ კახა კაციტაძემ და გაგა ნიჟარაძემ, თქვენი მონა-მორჩილიც იმათთან გახლდათ. ალმანახში შევიდა როგორც თარგმანები, ისე ორიგინალური თხზულებები და ლიტერატურულ-კრიტიკული განხილვები. “მრგვალი მაგიდა: ლიტერატურული საქართველო” _ იმხანად ხელისუფლებაში მყოფი პოლიტიკური ორგანიზაციის სახელზე მინიშნებით შეირჩა სათაური დისკუსიისა, რომელიც ალმანახის ავტორთა მონაწილეობით გაიმართა. ასევე საინტერესო იყო დათო ზურაბიშვილის ვრცელი კრიტიკული წერილი: “ჯეიმზ ბონდის რეაბილიტაცია...” ეს წერილიც და დისკუსიაც, ახალი პოლიტიკური რეალიების გათვალისწინებით, ახალი ქართული ლიტერატურული პროცესის გააზრების მცდელობა იყო, ასევე ქართული ლიტერატურული და, ზოგადად, კულტურული ტრადიციის ხელახალი ინტერპრეტაციის მცდელობაც. ქართული ლიტერატურული პროცესის ჩაკეტილობა, ეთნოცენტრულობა, პროვინციალურობა, პრიმიტიული ლიტერატურულ-კრიტიკული კლიშეები და სტერეოტიპები, მწირი სააზროვნო გარემო, სადაც “შტაინერისტული წიაღსვლები ინტელექტუალიზმის მწვერვალად ითვლება და ბიბლიიდან ციტატის მოტანა _ ნაკითხობის ნიშნად” (დ. ზურაბიშვილი), ქართულ ნაციონალურ ნარატივში ჩამოყალიბებული მითოლოგიზებული სტატუსი მწერლისა _ ამგვარი იყო ის თემატიკა, რომლის დეკონსტრუქციასაც ეცადნენ “ახალი დროების” ავტორები. პოსტმოდერნიზმი კლასიკის ხელახალი წაკითხვისა და გადაფასების ყველაზე ინტენსიური ეტაპია ისტორიაში, და ადგილობრივი პოსტმოდერნისტებიც ამან აგვიყოლია. სიმპტომატურია ისიც, რომ “ახალი დროების” კრიტიკული შეტევა ქართულ ლიტერატურულ პროცესზე მასკულტურული (ანუ “დაბალი დონის”) პერსონაჟის _ ჯეიმზ ბონდის “სახელით” განხორციელდა, რადგან სწორედ პოსტმოდერნიზმმა მოახდინა “მაღალი” და “დაბალი” ჟანრების გატოლება, იერარქიის მოშლა.

ნორმალური ლიტერატურული პროცესი ოთხი ელემენტისგან შედგება: მწერლური, მთარგმნელობითი, კრიტიკული და საგამომცემლო. ცხადია, მეხუთე ელემენტიც არის _ მკითხველობითი. ამ ელემენტების ერთობლივი ამოქმედება, თანხვედრა იყო აუცილებელი, რომ საქართველოშიც ლიტერატურული ცხოვრება ახალი დროების მიერ შემოგდებულ გამოწვევებს შეპასუხებოდა. ამ მხრივ, ყველაზე სუსტი რგოლი კრიტიკა იყო; “რა მიზეზია, რომ კრიტიკა არა გვაქვს?” ილია ჭავჭავიძის მიერ ასი და მეტი წლის წინ დასმული ეს პრობლემა პოსტსაბჭოთა პერიოდის დასაწყისშიც აქტუალური გახდა.

ამ საკითხს და, საერთოდ, ქართული ლიტერატურული და სახელოვნებო პროცესის პოსტმოდერნიზაციას მიეძღვნა კონფერენცია, რომელიც გაიმართა ლიკანში, 1996 წელს, “მშვიდობის, დემოკრატიისა და განვითარების კავკასიური ინსტიტუტის” თაოსნობით, ხოლო “მარიფათი” (ანუ გრანტი) სოროსის ფონდისა იყო. “საქართველო პოსტმოდერნიზმის პირისპირ” _ ასე ერქვა იმ კონფერენციას, სადაც ძველი და ახალი თაობის მწერლებიც მონაწილეობდნენ, კრიტიკოსებიც, მთარგმნელებიც და მომავალი გამომცემლებიც. კრიტიკის არქონის გარდა საუბარი შეეხო სხვა თანშობილ ლიტერატურულ პრობლემებს, რომელთაგან ერთ-ერთი იყო პაროდიული ლიტერატურის სიმწირე ქართულ კლასიკურ ტრადიციაში. პაროდია, კლასიკის პაროდირება, არა მხოლოდ პოსტმოდერნიზმის უმთავრესი იარაღია, არამედ ევროპული ლიტერატურული ტრადიციის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ტენდენციაც. ნუ გვავიწყდება, რომ სერვანტესის “დონ კიხოტე” სარაინდო რომანის პაროდიულ წაკითხვას და ინტერპრეტაციას ემყარება, გარდა სხვა უამრავი ლიტერატურული ღირსებებისა, რაღა თქმა უნდა. პაროდიისა და კარნავალური ლიტერატურის მძიმე დეფიციტი ქართულ ტრადიციაში შეიძლება სხვადასხვა მიზეზით აიხსნას _ ჩვენი ისტორიული ბედუკუღმართობით, კლასიკოსთა და, საერთოდ, წინაპართა საკრალიზაციისადმი მძაფრი მიდრეკილებით, ეთნოცენტრისტული ჩაკეტილობითა და, რაც მთავარია, შუასაუკუნოვანი ქალაქური კულტურის განუვითარებლობით. მუდმივი შიდა თუ გარე ომების, ძლიერი აგრარული მენტალიტეტისა, თუ სხვა მრავალი მიზეზის გამო საქართველოში ვერ განვითარდა თავისუფალი ქალაქები, ის კულტურული სივრცე, რომელშიც თავის დროზე, შუასაუკუნეებში, ყალიბდებოდა ევროპული კარნავალური და პაროდიული ტრადიცია. ეს ტრადიცია, თავის მხრივ, იქცა ევროპული დემოკრატიზმის მასაზრდოებელ ელემენტად, როგორც კოლექტიური ფორმა ოფიციალური იდეოლოგიისა და იერარქიის აყირავებისა _ სიცილის, როგორც თავისუფლებისა და სიცოცხლის განახლების სტიქიაში. იგივე კულტურულ სივრცეში და დროში იწყება ევროპული სალიტერატურო ენისა და აზროვნების ურბანიზაცია, რაც ეთნოცენტრისტულ კარჩაკეტილობასაც ანგრევს და უკრიტიკობასაც, რადგან ქალაქი დიალოგიდან მოდის _ სხვასთან შეხვედრიდან და მისი გაგების მცდელობიდან, ხოლო კარნავალი არ სცნობს აბსოლუტურ ავტორიტეტებს, რადგან ყველაფერი განახლებადია, როგორც თავად სიცოცხლე. აი ამ პროცესებს მოაკლდა საქართველო და ერთობ გვიან, XIX საუკუნეშიღა ეზიარა, ისიც ძირითადად ერთი ქალაქის _ ტიფლისის ფარგლებში. წარმოიდგინეთ, XVII საუკუნის დასაწყისის რომელიმე ქართველ მწერალს თუნდაც მცირე ზომის თხზულება რომ შეექმნა, ვინმე შერეკილ იმერელ აზნაურზე, რომელიც “ვეფხისტყაოსნის” დაუსრულებელმა კითხვამ ისე გადარია, რომ თავი ტარიელად წარმოიდგინა, ცხენს მოახტა და ქაჯების მიერ მოტაცებული ნესტან-დარეჯანის გამოსახსნელად გაემართა, ხოლო ის “ნესტან-დარეჯანი” სინამდვილეში მეზობელ სოფლად მცხოვრები მოახლე გომბიო იყო და სახელად დესპინე ერქვა. ვინძლო, ასეთი ლიტერატურული პრეცედენტის შედეგად ჩვენში კარგად ურბანიზებული ტექსტებიც გაჩენილიყო და, ოთხასიოდე წლის თავზე, დემოკრატიასაც უფრო არსებითად გავუგებდით გემოს. თუმცა, ქართველები იუმორიანი ხალხია, გურული ან კახური იუმორი არაფრით ჩამოუვარდება ირლანდიურსა თუ ინგლისურს, და აქაურ ლიტერატურულ ტრადიციაშიც დაიძებნება რამდენიმე პაროდიული ტექსტი: მათ შორის ყველაზე უფრო ცნობილია, თუმცა არისტოტელეს “პოეტიკის” მეორე ნაწილივით გადამალული და დაკარგული “ძაღლისტყაოსანი” (XVIII საუკუნე). ლიკანის იმ კონფერენციაზე კი ქართული კარნავალური ლიტერატურის საუკეთესო ნიმუშები ცხონებულმა ბ-მა ვახუშტი კოტეტიშვილმა გადმოგვილაგა, რაღა თქმა უნდა, სუფრასთან, სამუშაო სხდომების შემდეგ რომ იშლებოდა, და, რაღა თქმა უნდა, ეს იყო ხალხური პოეზია: სკაბრეზისა და პაროდიის მარგალიტები. მოკლედ, მაგარი დრო ვატარეთ, რომელიც სპეციალურ გამოცემაშიც აისახა, სათაურით “ტეტრამერონი.”

იმ წლების ქართული ლიტერატურაც ეძებდა დაკარგულ სივრცეს, ისეთ ქრონოტოპს (სივრცე-დროს) რომლის მეშვეობითაც პოლიტიკური და სოციალური ნგრევის შედეგად გაჩენილი ქაოსის განცდა რაიმენაირ მხატვრულ მიზანშეწინილებასა და სიმწყობრეს შეიძენდა. ასეთ ქრონოტოპად იქცა ქალაქი _ ქართველი მწერლებისთვის მანამდე ნაკლებად ათვისებული ტერიტორია. კრიზისულ პერიოდებში ამგვარი “ურბანიზმი” სხვა ლიტერატურებშიც გვხვდება: ვთქვათ, პირველი მსოფლიო ომის შემდგომ არეულ წლებში მთავარ ლიტერატურულ ქრონოტოპად წარმოდგება ჯოისის დუბლინი, ანდრეი ბელის პეტერბურგი, ალფრედ დიობლინის ბერლინი, და მრავალი სხვა. ანალოგიური ქალაქი ახალ ქართულ პროზაში ორ ჰიპოსტასად წარმოდგა _ ძველი თბილისი და პოსტსაბჭოთა თბილისი. ორივე ქალაქის საუკეთესო (აღ)მწერლად კი აკა მორჩილაძემ ივარგა. განათლებით ისტორიკოსი, იგი კარგად იცნობს როგორც ქალაქის ისტორიას, ისე XIX საუკუნის ქალაქის ენას _ ჟურნალისტურს, პუბლიცისტურს და ყოველდღიურ-სლენგურს; ასევე ლიტერატურულსაც, რომლის პირველწყაროდ მისთვის, და არა მხოლოდ მისთვის, გახდა იოსებ გრიშაშვილის დიდებული “ძველი თბილისის ლიტერატურული ბოჰემა.” ძველი თბილისი ჯერ კიდევ საბჭოთა ქართული ნაციონალიზმის პერიოდში იქცა ნოსტალგიის საგნად, მაშინვე დაიწყო ძველი ქალაქის რეკონსტრუქცია, არა მხოლოდ არქიტექტურული, არამედ თეატრალური, ფერწერული, პოპულარულ-საესტრადო, ქორეოგრაფიული და ა.შ. მაგრამ ამგვარი რეკონსტრუქცია, უმეტეს შემთხვევაში, არ გასცილებია ძველებური ქალაქური სტილისტიკის იმიტაციას და, ასევე, ნოსტალგიური მითოლოგიზაციის სახე შეიძინა. ამისაგან განსხვავებით, აკა მორჩილაძე ახდენს ძველი თბილისის პაროდიულ “წაკითხვას” _ იგი თამაშობს ძველი თბილისის ენით, პერსონაჟებით; თანაც, ეს თამაში ინტერტექსტუალურია ანუ სხვა ავტორების პაროდირებით, სხვისი ტექსტების (გრიშაშვილის, ამირეჯიბის, ჰამსუნის, ჭავჭავაძის და ა.შ.) დეკონსტრუქციით ხორციელდება. მის რომანებში ძველი თბილისი თვითმიზანი კი არ არის, არამედ ამ ინტერტექსტუალური, წმინდა ლიტერატურული ავანტიურის განხორციელების საშუალება და ალაგია. იმავე ავანტიურულ-ლიტერატურულ მიზნებს ემსახურება პოსტსაბჭოთა თბილისიც, მისთვის ბავშვობიდან სანუკვარი ლონდონიც, აკაკის დროინდელი ქუთაისიცა და კვაზი-უტოპიური სანტა-სიტიც.

პოსტმოდერნიზმისთვის ლიტერატურა უპირველეს ყოვლისა თამაშია, ხოლო თამაში, როგორც ამას იგივე ჰანს-გეორგ გადამერი _ ფილოსოფიური ჰერმენევტიკის მამა გვასწავლის, სამყაროს შემეცნების, განმარტებისა და თარგმანების საშუალებაა. ლიტერატურის აყვანა წმინდა თამაშის რანგში ქართული ტრადიციისათვის უცხო ხილი იყო, ხოლო აკა მორჩილაძემ ჩვენში ამ ხილის ფრიად მომგებიანი იმპორტი განახორციელა, განსხვავებით სხვა იმპორტიორებისგან, იმ წლებში უხარისხო საქონელი რომ შემოჰქონდათ.

ქალაქი, როგორც წმინდა ლიტერატურული ქრონოტოპი, სხვა ავტორებთანაც ჩნდება: მორჩილაძის რომანების გარდა (იხ. თქვენი მონა-მორჩილის “ღვინომუქი ზღვა” ან დათო ტურაშვილის “ჩაძირული ქალაქის ღამე” და სხვა). სამოქალაქო ომმა თბილისის შუაგული რომ დაანგრია, მაშინღა დავიწყეთ ლიტერატურული ქალაქების შენება. თუმცა, ახლაგაზრდა ქართველი მწერლები არც ლიტერატურულ “ნგრევაზე” ამბობდნენ უარს. მაგალითად, დათო ბარბაქაძის “ტრფობა მოწამეთა” _ ქართული ჰაგიოგრაფიული სტილისტიკის სკაბრეზულ-პაროდიული დესტრუქცია იყო, რამაც მაშინ ბევრი გააღიზიანა და აღაშფოთა. მოგვიანებით კიდევ, ლაშა ბუღაძემ ბევრს “აუშალა ნერვი” თავისი მოთხრობით “პირველი რუსი.” თავის დროზე დასავლურ პოსტმოდერნისტულ ლიტერატურაში ჩამოყალიბდა ჟანრი, რომელსაც ამ დარგის დიდმა მცოდნემ, კანადელმა კრიტიკოსმა ლინდა ჰატჩენმა ისტორიოგრაფიული მეტაპროზა უწოდა: მწერლები ახდენდნენ ბუნდოვანი თუ სადავო ისტორიული ეპიზოდების, “ისტორიის თეთრი ლაქების” თავისებურ რეკონსტრუქციას, შესაბამისი ისტორიული პერსონაჟების და კონტექსტის პაროდირებითა და კარნავალიზაციით. ამგვარი ისტორიოგრაფიულ-მეტაპროზაული ტექსტია “პირველი რუსიც,” სადაც თამარ მეფისა და იური ბოგოლიუბსკის საქორწინო ღამეა “აღწერილი.” გეხსომებათ, რა სკანდალი მოჰყვა ამ მოთხრობას, რელიგიურ-ნაციონალისტური აგრესიით გაჯერებული აღშფოთება.

არანაკლებ სკანდალური იყო ზაზა ბურჭულაძეც, თავისი “ზედმეტად გულახდილი” ტექსტებით. თუმცა, მისი პირველი თხზულებები უფრო მოდერნისტულ “ანტი-პროზას” წააგავდა, ხოლო საკუთრივ პოსტმოდერნისტულ ყაიდაზე მოგვიანებით გადავიდა. მისი წიგნი “სიმპსონები” ორმაგი კოდირების ნიმუშად შეიძლება ჩაითვალოს. ეს არის პოპულარული ანიმაციური სერიალის პერსონაჟების პარანოიდალური წაკითხვა, მასკულტურის პარანოიზაცია. ხოლო მისი გვიანდელი რომანი “სახარება ვირისა” კარნავალური ლიტერატურის მიბაძვის სურვილითაა შთაგონებული, ”ვირული დისკურსი” ხომ კარნავალიზაციის და სატირის უძველესი ხერხია, ჯერ კიდევ აპულეუსიდან მოყოლებული.

ამ პერიოდის ქართულ პროზაში ერთი კარგა პოსტმოდერნისტულად გაწყობილი რომანი დათო ზურაბიშვილსაც ეკუთვნის _ “მოგზაურობა სიზმარეთში”. ჯადოსნური ზღაპრის, თანამედროვე დასავლეთში ესოდენ პოპულარული “ფენტეზისა” და პოლიტიკური სატირის ინტერტექსტუალური ნაზავი.

პოსტსაბჭოთა ქართული პოეზიის პოსტმოდერნიზაციას უკვე შევეხე, ბესიკ ხარანაული და კარლო კაჭარავა რომ მოვიხსენიე. “ამბის თხრობისას თხრობის ამბის თხრობა,” წერის პროცესის, წერის საშუალებების თემატიზაცია, პოსტმოდერნისტული პროზის (მეტაპროზის) ეს უარსებითესი ელემენტი, პოეზიაშიც მოქმედებს და იქმნება პოსტმოდერნისტული მეტაპოეზია. ამგვარი მეტაპოეტიკითაა აღბეჭდილი რატი ამაღლობელის მეტად დახვეწილად გაწყობილი ლექსები, ვთქვათ, მისი “სეკვენცია,” რომლის პოეტურ ღერძსაც ანბანი წარმოადგენს _ კლასიკური ანბანთქების მეტაპოეტურ ადაპტაციას. კიდევ უფრო მკაფიოდ წერის თემატიზაციას იგივე ბესიკ ხარანაულთან ვხვდებით, ლექსში “და მე ვიყიდე ქვეყანა,” ძველი ლექსის სტრიქონის მიერ მართული რომ დადის.

პოსტმოდერნისტ პოეტებში შოთა იათაშვილიც გამოირჩევა, თუმცა მისი ყველაზე წარმატებული ტექსტი პროზაულია _ ჟან-ჟაკ რუსოს “იულიას” პოსტსაბჭოურ-ქართული ადაპტაცია _ “ნატა, ანუ ახალი იულია,” რომელიც დიანა ვაჩნაძის ფსევდონიმით გამოვიდა. გენდერით ლიტერატურული თამაში და მისტიფიკაცია ჩვენში პაოლო იაშვილიდან მოდის და პოსტმოდერნისტულ პერიოდში ეს ილეთი ხელახლა ჩნდება. ზაზა ბურჭულაძის რომანში “მინერალური ჯაზი” მთავარი პერსონაჟი შუა თხრობაში კაციდან ქალად იქცევა. ისეთ პატერნალისტურ, ფალოცენტრისტულ კულტურაში, როგორიც ტრადიციული ქართული გახლდათ, ამგვარ “ლიტერატურულ ტრავესტიებს,” გენდერულ გარდასახვებს, აშკარად ძალუძს დეკონსტრუქციული ჭიის გახარება (ჯულიან ბარნსის იმ ჭიებისა არ იყოს, ეპისკოპოსის სავარძლის ფეხი რომ გამოხრეს).

რაღაი გენდერს შევეხე, ერთი მწერალი ქალი მაინც უნდა ვახსენო, პოსტსაბჭოურ ქართულ ლიტერატურულ ასპარეზზე რომ გამოვიდა _ ანა კორძაია-სამადაშვილი. ქალები საქართველოში მანამდეც წერდნენ (ეკატერინე გაბაშვილი გინდა თუ ნაირა გელაშვილი) და არცთუ ურიგოდ, ხოლო პოეზიაში საუკეთესოთა შორის იდგნენ. წინაპარ-პროზაიკოსთაგან განსხვავებით, ანა კორძაია-სამადაშვილი იუმორით, თვითპაროდიული თვითანალიზით, დახვეწილი სტილითა და გემოვნებით წერს. ქალური დისკურსი პოსტსაბჭოთა საქართველოში საკმაოდ აქტიური იყო, ეროვნული მოძრაობის მატრიარქალური აფეთქებით დაწყებული, საჯარო გამოსვლებისა და პუბლიცისტიკის ჩათვლით. თუმცა იმ პერიოდის ქართულ კულტურაში ყველაზე მნიშვნელოვანი ქალის სოციალური როლის უპრეცედენტო ზრდა იყო. ქართველ მამაკაცთა დიდმა ნაწილმა ვერც ალღო აუღო სოციალურ და პოლიტიკურ ცვლილებებს, ვერც ტრადიციულ კულტურულ საფუძველთა ნგრევას და სმას და ნარკოტიკებს მიეძალა, ან სასოწარკვეთას და დეპრესიას მიეცა, ან კიდევ იარაღის ძალით იმკვიდრებდა თავს. ამათგან განსხვავებით, ქალებმა ფსიქოლგიური და სოციალური ადაპტაციის მეტი უნარი გამოამჟღავნეს, ოჯახებსაც ისინი ინახავდნენ და ადგილობრივი არასამთავრობო თუ უცხოური სამთავრობო ორგანიზაციების საქმიანობაშიც აქტიურად ჩაებნენ.

მოკლედ, ქალებმაც ძალა და გონება გამოამჟღავნეს. ერთადერთი, რაც მაინც “არ გვქონდა,” იყო კრიტიკა. თუმცა, თანდათან გამოჩნდა რამდენიმე საინტერესო ინტელექტუალი, რომლებმაც კულტუროლოგიური ანალიზისა და კრიტიკის საქმე ითავა. ამათ “ატლანტისოკეანედალეულები” და “პოტომაკდალეულები” შევარქვი. ხალხი, რომელმაც გარკვეული დრო დაყო დასავლურ აკადემიურ და სამეცნიერო ცენტრებში. ესენი გია ნოდიას თამადობით იკრიბებოდნენ ხოლმე პოლიტოლოგიური, სოციოლოგიური და ეთნო-კულტურული სჯა-ბაასისათვის, მერე წერილობით პროდუქციასაც უშვებდნენ. ამათგან ზაზა შათირიშვილი გამოირჩეოდა, რომელმაც უშუალოდ პოსტმოდერნისტული კულტუროლოგიისა და ლიტერატურათმცოდნეობის თემატიკაზე სცადა საქართველოში მიმდინარე პროცესების მორგება. ტრადიციული ქართული ფასეულობების და სამყაროს სურათის დეკონსტრუქციის მხრივ, მეტად საინტერესო იყო გიორგი გვახარიას სატელევიზიო პროგრამა “ფსიქო,” სადაც ასევე ჩნდებოდნენ “ატლანტისოკეან-პოტომაკ-დალეულები” და ისეთ თემებს მიმოიხილავდნენ ხოლმე, რომელთა გამოც ტრადიციონალისტური განწყობის ხალხს თმა ყალყზე უდგებოდა: ჰომოსექსუალისტურ-ლეზბიური ყოფა, სოციალური თუ რელიგიური უმცირესობები, სხვადასხვა ჯურის მარგინალები, განდევნილნი, რეპრესირებულნი და ა.შ. ავად თუ კარგად, იმ საუბრებში ბევრი რამ იქცა გადაფასების, პოსტმოდერნისტული “დაშლა-არმოშლის” საგნად.

* * *

პოსტსაბჭოთა საქართველო და პოსტმოდერნიზმი _ შესაძლოა ჩემი ამგვარი მიდგომა ვინმეს უმალ ხელოვნურად, თითიდან გამოწოვილად მოეჩვენოს, ან ლიტერატურულ-კრიტიკულ “ღადაობაში” ჩამითვალოს (ისევ და ისევ პოსტმოდერნისტული გაგებისა). პოსტმოდერნიზმის კუთხით პოსტსაბჭოთა ქართული კულტურის წარმოჩენის მცდელობამ მთლიანად იმ კონკრეტული ისტორიული ეპოქის სურათიც, ალბათ, დაავიწროვა, ფრაგმენტული გახადა.
ამ ნაკლულ სურათს ერთი შტრიხი მაინც მინდა დავუმატო. პოსტსაბჭოთა საქართველო “ვარდების რევოლუციით” დასრულდა. ეს იყო ჩამოყალიბების სტადიაში მყოფი ქართული დემოკრატიზმის უმაღლესი გამოვლინება, მის მერე კი დაღმასვლა დაიწყო. მაგრამ ქვეყნის პოსტმოდერნიზაცია მაინც არ შეჩერებულა, პოსტ-რევოლუციურ პერიოდში დეკონსტრუქციაც ბევრი ვნახეთ, კარნავალიც და სიმულაციაც _ ძალიან ბევრი. თუმცა, ეს უკვე “სხვა საქართველოა,” როგორც იმ სიმღერაშია _ “სხვა საქართველო სად არი?” ხოლო თუ მართლა “სად არი” ეს “სხვა საქართველო” ამის გასარკვევად კიდევ ბევრი მღერა მოგვიწევს...

თბილისი
იანვარი, 2009