MOVIEMOVESME -ის ჟურნალისტი სტეფან ზაჩარეკი ესაუბრა ფილმ „პატერსონის „ რეჟისორს, ჯიმ ჯარმუშს

თუ შეიძლება, „ოჰაიო ბლუ თიფ მეჩის“-ის და ავტობუსის მძღოლის შესახებ გვიამბეთ. რატომ ავტობუსის მძღოლი, ან რატომ  „ოჰაიო ბლუ თიფ მეჩის“?

ჯიმ ჯარმუში: „ოჰაიო ბლუ თიფ მეჩის“ რონ პაჯეტის დიდი ხნის წინანდელი ლექსია. ფილმისთვის ლექსები სწორედ მან დაწერა. ის, როგორც ახლა უწოდებენ, ნიუიორკული სკოლის  წარმომადგენელია და მისი ლექსები ძალიან მიყვარს.

რატომ ავტობუსის მძღოლი? მინდოდა, მთავარი გმირი საშუალო კლასის წარმომადგენელი ყოფილიყო და ამავდროულად, ამ მხატვარი, ან პოეტი. მინდოდა, რომ მთელ ქალაქში ევლო.  ასე ქალაქის სურათები გადაიშლებოდა და დიალოგები გაიმართებოდა. ასეთი კინოგმირი ჯერ არ ყოფილა. მძღოლობა არაა შემოსავლიანი საქმე. ბევრ ცნობილ პოეტს ჰქონდა სხვა პროფესია. უილიამ კარლოს უილიამსი პედიატრი იყო. დაახლოებით ორი ათასი ბავშვი მიიღო. უოლეს სტივენსი დიდ სადაზღვევო კომპანიაში მუშაობდა. ფრანკო, ნიუ-იორკის სკოლის კიდევ ერთი წარმომადგენელი, თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმში კურატორად მუშაობდა, და ლექსებს ლანჩის დროს წერდა. ასე რომ, ვიფიქრე, ავტობუსის მძღოლი კარგად დაგვიხატავდა ქალაქის ფრაგმენტებს.

როგორც ვიცი, პატერსონის იდეა დიდი ხნის წინ გაგიჩნდათ. შეიძლება ვთქვათ, რომ დიდი ხანია, პოეტებსა და პოეზიაზე გინდოდათ ფილმის გადაღება?

ჯიმ ჯარმუში: 20 თუ 25 წლის წინ პატერსონში ვიყავი. იქ უილიამ კარლოს უილიამსის გამო მოვინდომე წასვლა. ვნახე ჩანჩქერები, ვისეირნე, ინდუსტრიული ნაწილი მოვინახულე. არაჩვეულებრივი ქალაქია, რომელიც ძალას წყალვარდნილებიდან იღებს.

ისეთი გრძნობა დამეუფლა, თითქოს უტოპიური ქალაქი იყო, სრულიად განსხვავებული, სხვადასხვა ტიპის ადამიანებით.

უილიამ კარლოს უილიამსის „პატერსონი“, სხვათაშორის, ჩემი ერთ-ერთი უსაყვარლესი პოემაა, სულ თავში მაქვს, და ბევრი რამ არც მესმის. მაგრამ თავიდან, როცა ლექსი იწყება, პოეტი იყენებს მეტაფორას - კაცი, როგორც ქალაქი და პირიქით. და მეც ვიფიქრე, რომ მშვენიერი იდეა იყო ფილმისთვის. ასე შევქმენი პატერსონი, ავტობუსის მძღოლი, რომელიც კარგი პოეტიცაა, მაგრამ არა ცნობილი. ასე რომ სულ მქონდა იდეა, ასეთი ფილმის გაკეთების, მაგრამ აქამდე ვერ მოვახერხე.

რას იტყვით ფილმის სტრუქტურის შესახებ? როგორც ვიცით, ეს არაა ტრადიციული ნარატივი.

ჯიმ ჯარმუში: დიახ, ასეა. ჩემთვის მუსიკა მნიშვნელოვანია, მაგრამ ამ  ფილმს პოეტური სტრუქტურა აქვს, მასში მეტი პოეზიაა, ვიდრე მუსიკა. შვიდი დღე ლექსის შვიდ სტროფს ჰგავს.   ფილმის სამი სამყაროს - სახლის, ავტობუსის და ბარის ყოველდღიური ვარიაცია განსხვავებულია,  თუმცა, ამავდროულად მეორდება. ის ერთფეროვნება, რომლითაც მისი ცხოვრება შედგება, ასევე მნიშვნელოვანია მისთვის, როცა ავტობუსით ქალაქში დადის, ფიქრობს, და ამავდროულად პოეტია.

ფილმში ბევრი მშვენიერი პოეტური მომენტი ყოველდღურობის შემადგენელი ნაწილია. შეგიძლიათ თქვათ, რომ პოეზია თქვენი ყოველდღიურობის ნაწილია?

ჯიმ ჯარმუში: არ ვიცი, მიყვარს პოეზია, პოეტები, მაგრამ არ ვიტყოდი, რომ პოეზია ჩემთვის ყოველდღიური რიტუალია. არ მაქვს ამისთვის დაწესებული დრო. პოეტები ბავშვობიდან მიყვარდა. მესმის, რომ პოეტები ლექსებს ფულის გამო არ წერენ და ნამდვილად მეამბოხეები არიან, ამიტომ მამაცებიც, ამავდროულად მგრძნობიარები, ასე რომ, ჩემთვის ისინი თავიდანვე როკ-ვარსკვლავები იყვნენ. 

პატერსონზე რას გვეტყვით? ფიქრობთ, რომ რაღაცით ერთმანეთს ჰგავხართ?

ჯიმ ჯარმუში: მგონი, ლექსების წერა სიამოვნებს, ყოველდღიური ცხოვრების დეტალებით შთაგონებული,  კარგ ლექსებსაც წერს და არ აპირებს პოეზიისთვის თავის დანებებას.

ჰო,მაგრამ არც გამოქვეყნებას აპირებს.

ჯიმ ჯარმუში: მართალია, და ვფიქრობ, რომ ესეც ნიუ-იორკის სკოლის დამახასიათებელი მიდგომაა. ადამი მორიდებული და თავმდაბალია, ის უბრალოდ ქმნის პოეზიას და კარგადაც გამოსდის. ხელოვნებას მართლაც სერიოზულად უდგება, მაგრამ აღიარება და ცნობადობა მისი თვითმიზანი არ არის. მთელი ჩემი ცხოვრება, ვცდილობ, ამ პრინციპს მივყვე და როცა ფილმს ვიღებთ, ამას მხოლოდ საკუთარი თავისთვის ვაკეთებთ. როგორც კი იმაზე დაიწყებ ფიქრს, მაყურებელს რა სურს, მაშინვე წინა პლანზე წამოვა ბაზარი, ან გრაფიკა, რაც სულ სხვა სფეროა. ეს ჩემი საქმე არ არის, ამაზე სხვამ უნდა იზრუნოს.

პატერსონი ხელოვნებას ქმნის და არ ფიქრობს სხვებისთვის მის გაზიარებაზე, მაშინ, როდესაც დღეს თითქმის ყველა ლამის დამოკიდებულია სოციალურ მედიაზე. რას ნიშნავს ამ გარემოში რაღაცის მხოლოდ საკუთარი თავისთვის კეთება?

ჯიმ ჯარმუში: მე მაინც მგონია, რომ ადამიანს საკუთარი თავის რწმენა უნდა ჰქონდეს, და რა თქმა უნდა მათიც, ვისთან ერთადაც მუშაობს. თუ ეს რწმენა შეგერყა, და დასვი შეკითხვა „როგორ მიიღებს სამყარო ამას?“ მაშინ დაკარგავ ძალას. მხოლოდ საკუთარ ინტუიციას უნდა ენდო. მას შემდეგ, რაც პირველი ფილმი გადავიღე, ყოველთვის ვამბობ, რომ ისინი, ვინც ფილმს ვაკეთებთ, მაინც საკუთარი თავისთვის ვაკეთებთ.  

როცა ძალიან ახალგაზრდა ვიყავი, ჰოლანდიაში ტელევიზიაში ვმუშაობდი ბერნარდო ბერტოლუჩისთან, რომელსაც თაყვანს ვცემ, რადგან დიდი წვლილი შეიტანა კინოს მშვენიერებასა და ისტორიაში. თუმცა, ის ჩემზე ძალიან გაბრაზდა. მეუბნებოდა: „არ შეიძლება ფილმი საკუთარი თავისთვის აკეთო.  ეს დასაძრახია. გამოდის, რომ ელიტისტი ხარ, და მხოლოდ საკუთარ თავზე ფიქრობ, და არა სამყაროზე, რომლისთვისაც ფილმს აკეთებ.“ რაღაცნაირად მეწყინა, რადგან ბერტოლუჩი ის ფიგურაა, ვისაც დიდ პატივს ვცემ. თუმცა, მე თავი დავიცავი: „არა, არ გეთანხმებით. არ ვცდილობ,  განცხადება გავაკეთო. მე ვცდილობ, გამოვხატო ის, რასაც ფილმის გადამღები ადამიანები გრძნობენ. ფილმის, პოეზიის, თუ ზოგადად ხელოვნების შექმნის სხვადასხვა გზა არსებობს, თუმცა, ერთ-ერთი მიზეზი, რატომაც მომწონს ნიუ-იორკის სკოლა, ისაა, რომ მათ აქვთ ასეთი კონცეფცია: ლექსი უნდა დაწერო ერთი ადამიანისთვის, მთის წვერზე კი არ უნდა შედგე და იქიდან კი არ უყვირო: აი, აქ ვარ, მომხედეთ, მე ასე ვფიქრობ!..“       

როგორ ფრენკ ო’ჰარა, რომელიც ერთ ადამიანს მიმართავს.

ჯიმ ჯარმუში: დიახ, და ეს უილიამ კარლოს უილიამსისგანაც მოდის, და უოლეს სტივენსისგანაც. ლექსს მეგაფონით არ კითხულობ, რომ ყველამ გაიგონოს. თავს უხერხულად ვიგრძნობდი, თუ მომიწევდა, ჩემი გრძნობების შესახებ მთელი მსოფლიოსთვის მეცნობებინა. მთის წვერიდან ჩემი იდეების ძახილი დისკომფორტს შემიქმნიდა. თუმცა, ალბათ ეს ისედაც ცხადია, რადგან ჩემი ფილმები, რაღაცნაირად,თითქოს მარგინალურია. ისინი დიდი ბაზრისთვის არაა განკუთვნილი. ასე რომ იყოს, ჩავთვლიდი, რომ არაფერი შემიქმნია. 

ჩემს ირგვლივ არაა ბევრი ადამიანი, ვისაც პოეზია აინტერესებს. შეიძლება იმიტომ, რომ ისინი ფიქრობენ, რომ პოეზიისთვის მოთმინება არ ეყოფათ, და გარკვეული შიშიც აქვთ. ხომ არ დაგვისახელებდით პოეტებს, რომლებიც განსაკუთრებით გიყვართ?

ჯიმ ჯარმუში: როგორ გითხრათ, ძალიან ბევრია ასეთი პოეტი. დანტეთი დავიწყებდი, და იმით, რომ დანტე დიალექტზე წერდა. ის ქუჩის ენას იყენებდა, რაც ალბათ ჰიპ-ჰოპის ეკვივალენტურია. ასე რომ დანტე ჩემთვის უპირველესი ავტორია. მე არ ვიცი იტალიური, მაგრამ თარგმანშიც კი, რა თქმა უნდა, კარგ თარგმანში, ჩანს მისი თავისთავადობა და სიძლიერე.

შემდეგ დავასახელებდი არტურ რემბოს, თინეიჯერ პოეტს, რომელმაც წერა 19 წლის ასაკში შეწყვიტა და რომელსაც სურდა, ენა ისე გამოეყენებინა, რომ შეეცვალა ადამიანის წარმოდგენა პოეზიის შესახებ. ის იყო ნამდვილად რევოლუციონერი პოეტი, არტისტი, რაც გინდათ უწოდეთ - უცნაური ბავშვი, უცნაური პოეტი.

უოლეს სტივენსი, რომელიც სადაზღვევო სააგენტოში მუშაობდა, და როცა მან პოეზიისთვის რომელიღაც  პრიზი მიიღო, მისი თანამშრომლები ერთმანეთს ეკითხებოდნენ: „რა? უილი ლექსებს წერს?“ აზრზეც კი არ იყვნენ. ის ერთ-ერთი უმშვენიერესი ფილოსოფიური პოეტია.

შემდეგ ნიუ-იორკის სკოლაზე გადავხტები - ჯონ ეშბერი, კენეტ კოხი, ფრენკ ო’ჰარა. აი, ო’ჰარა ავიღოთ: ის თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმში მუშაობდა და ლექსებს ლანჩის შესვენებაზე წერდა. მისი ლექსები მხიარული და უხვსიტყვიანია და მასში  დიდი რაოდენობითაა ძახილის ნიშანი.

აი, მაგალითად, ერთი მისი ლექსი ასე იწყება: „რა სასაცილო ხარ დღეს, ნიუ-იორკო, / ჯინჯერ როჯერსს ჰგავხარ, ფილმში“ და ძახილის ნიშანი. დამეთანხმებით, რომ ეს მთის წვერვალიდან შენი იდეების ძახილს არ ჰგავს. მხოლოდ ადამიანურ აღქმებზეა საუბარი. ეს პოეტები ყოველთვის გულში მყავს.

ინგლისურიდან თარგმნა დალილა გოგიამ

დაიბეჭდა ჟურნალ "ახალ საუნჯეში"