- პირველი სამამულო წარმოების არტპორტალი
ავტორები: გიორგი ნამგალაძე; ზაქარია თავბერიძე
პლატონი, ფუკო, თევზაძე: ჭეშმარიტების თამაშები[1]
„გზა უფრო მაღალი კატეგორიაა, ვიდრე სიმართლე.“
„ჰაგაკურე“ სამურაის კოდექსი
სპარტელთა მეფის პასუხიდანაც ჩანს, რომ epimelesthai sautou-ს ანტიკურ სამყაროში დიდი მნიშვნელობა ენიჭებოდა. ის ფილოსოფიის ერთ-ერთი ფუნდამენტური კონცეპტიც გახლდათ, რაც ქართულად სწორედ “მიხედე საკუთარ თავს“ ან „იზრუნე საკუთარ თავზე“ ითარგმნება. თუმცა, თარგმანზე უფრო მნიშვნელოვანი მისი შინაარსია, რომელიც როგორც ჩანს ანტიკური დროიდან მოყოლებული იცვლებოდა და მასთან ერთად იცვლებოდა ადამიანიც.
კერძოდ ის განსაზღვრავდა:
1. ადამიანის ურთიერთობას ჭეშმარიტებასთან;
2. ადამიანის ურთიერთობას ვალდებულებებთან;
3. ადამიანის ურთიერთობას თავისივე თავთან და სხვებთან.
ამ ცვლილებებისთვის თვალის მიდევნებამ შესაძლოა პასუხი გასცეს ფილოსოფიის ისტორიაში ერთ-ერთ ყველაზე ფუნდამენტურ კითხვას: რატომ ვართ ის ვინც ვართ? რატომ ვფიქრობთ იმას, რასაც ვფიქრობთ? და რატომ ვაკეთებ იმას, რასაც ვაკეთებთ? აქვე აქტუალური ხდება კითხვა: შესაძლებელია თუ არა ვიყოთ, ვაკეთოთ და ვიფიქროთ სხვაგვარად?
1983 წელს, გარდაცვალებამდე ერთი წლით ადრე მიშელ ფუკომ კალიფორნიის უნივერსიტეტშ წაიკითხა სამი ლექცია თემაზე „თვითის კეთების ტექნოლოგიები“. ფუკო კვლევის კონტექსტის განსაზღვრისას ამბობდა, რომ მისი 25 წლიანი მუშაობის მთავარი მიზანი იყო, გაეანალიზებინა ე.წ. მეცნიერებების (ეკონომიკა, ბიოლოგია, ფსიქიატრია, მედიცინა და პენოლოგია) „ჭეშმარიტების თამაშები“, რომელიც უკვაშირდებოდა სპეციფიკურ ტექნიკებს, რომელსაც ადამიანი იყენებდა, რათა გაეგო საკუთარი თავი, ანუ შეექმნა ცოდნა საკუთარი თავის შესახებ. ლექციის ფარგლებში, ფუკო ცდილობს ბერძნულ ფილოსოფიასა და ქრისტიანულ ტრადიციაში epimelesthai sautou-ს განსხვავებული შინაარსები წარმოაჩინოს.
ის ამბობს: „ძველი ბერძნებისთვის მიხედე საკუთარ თავს იყო ქალაქის ერთ-ერთი მთავარი პრინციპი, პიროვნული და სოციალური ქცევის მთავარი ნორმა და ცხოვრების ხელოვნება. თუმცა, დღეს როდესაც ვსვავთ კითხვას თუ რა არის ანტიკური ფილოსოფიის მთავარი მორალური პრინციპი, პირდაპირი პასუხი არის არა მიხედე საკუთარ თავს, არამედ შეიცან თავი შენი (gnothi sauton)“ [2].
ფუკო უჩვენებს, რომ პლატონისეული „მიხედე საკუთარ თავს“ ქრისტიანულ ტრადიციაში სრულიად შემოტრიალებულია: პლატონისაგან განსხვავებით, ქრისტიანული ინტერპრეტაცია უფრო ავტორიტარულია (ნაცვლად პედაგოგიურისა), ადმინისტრაციული და დასჯაზე ორინტირებული (ნაცვლად მმართველობითისა), ფილოსოფიური ზრუნვა კი სამედიცინო ზედამხედველობით ნაცვლდება.
მაშინ როდესაც, ფუკო შესანიშნავად გამოყოფს ამ ორ ინტერპრეტაციას შორის არსებულ განსხვავებებს, გიგი თევზაძის ნაშრომში - „საბოლოო ფილოსოფია“ - შეიძლება შევამჩნიოთ, რომ ფუკოს მხედველობიდან გამორჩა ის მსგავსება, რომლითაც პლატონისეული პარადიგმა ქრისტიანულ პარადიგმას არა თუ ეწინააღმდეგებოდა, არამედ მას ნაყოფიერ ნიადაგს უმზადებდა და შესაძლებელს ხდიდა epimelesthai sautou-ს ქრისტიანულ გადააზრებასაც. თევზაძისგან განსხვავებით, ფუკო ყურადღებას არ ამახვილებს, რომ ორივე პარადიგმა მეტაფიზიკურ საფუძველზე დგას და ტექნოლოგიების შექმნის ნაცვლად (სადაც ადამიანი რეალურად ზრუნავს საკუთარ თავზე), შეუცნობელი ჭეშმარიტებისკენ მიისწრაფვის (პლატონთან სულის შეცნობა და ქრისტიანობასთან ღმერთის შეცნობა). თევზაძე მხოლოდ პლატონისა და ქრისტიანობის პარადიგმების ანალიზით არ კმაყოფილდება და ცდილობს, პლატონამდე არსებული ეპისტემოლოგიური ჩარჩოს რეკონსტრუქციით თვალი მიადევნოს პარადიგმების ცვლილებას. საბოლოო ჯამში ირკვევა, რომ ჭეშმარიტების მაძიებელი ადამიანი პლატონი&ქრისტიანობის შემეცნების ჩარჩოდან აღმოცენებული სუბიექტია, მანამდე კი, ადამიანის მიერ სამყაროს შემეცნების მოდელი უპირველეს ყოველისა ახალი ტექნოლოგიების შექმნას ისახავდა მიზნად.
ამ მეტად მნიშვნელოვან და კომპლექსურ საკითხში კარგად რომ გავერკვეთ, პლატონის ადრეული დიალოგები - „პირველი ალკიბიადე“, „ლილისი“ და „ნადიმი“ დაგვეხმარება, პირველ მათგანს ფუკო ეყრდნობა, ხოლო შემდეგ ორს - თევზაძე.
მიშელ ფუკო
„არ ვარგა აზრთა ერთ სახეობაზე მიჯაჭვა“
„ჰაგაკურე“ სამურაის კოდექსი
ბაჩანა ბრეგვაძე წერს, რომ „პირველ ალკებიადეში“ გვხვდება „რამდენიმე ისეთი კონცეფცია, რომელთა შემდგომი დახვეწა და თანდათანობით განვითარება პლატონის სულიერი ცხოვრების საკვანძო მომენტებად უნდა მიგვაჩნდეს“. როგორც ფუკო ამბობს, ეს ის დიალოგია, რომლითაც საუკუნეების განმავლობაში ახალბედებს ფილოსოფიის შესწავლა უნდა დაეწყოთ. დიალოგს ორი პერსონაჟი ჰყავს: სოკრატე და ახალგაზრდა ალკიბიადე. ალკიბიადე წარჩინებული ოჯახის შვილია, რომელიც აპირებს, რომ ათენში პოლიტიკური კარიერა აიწყოს და აბსოლუტური ძალაუფლება მოიპოვოს, თუმცა, როგორც სოკრატესთან დიალოგის დასაწყიში ირკვევა, მას ქალაქის მართვისთვის საჭირო ცოდნა არ აქვს და სპარტის ან სპარსელების მეთაურებთან კონკურენციაში შესვლისას დამარცხებისთვისაა განწირული. ამიტომაც, სოკრატე მას ფილოსოფიური სიყვარულის ხელს უწვდის, რათა ალკიბიადემ „მიხედოს საკუთარ თავს“ (შეიცნოს საკუთარი თავის), აკეთოს ფილოსოფია და ამ გზით შეიძინოს საჭირო უნარ-ჩვევები, რაც ქალაქის მართვასა და დომინაციაში დაეხმარება.
ფუკოსთვის მნიშვნელოვანი ისაა, რომ სოკრატესთვის „საკუთარ თავზე ზრუნვა“ პრაქტიკული მოქმედებების ერთობლიობაა, რაც საბოლოო ჯამში ქალაქზე ზრუნვასა და პოლიტიკის კეთებას უკავშირდება. ფუკო ამას კარგად ამჩნევს და ერთი შხედვით, ეს მართლაც ასეა, სოკრატეს მიხედვით საკუთარ თავში/სულში განსწავლული მმართველი ქვეყნის საქმეებსაც უკეთესად განაგებს, თუმცა არა ტექნოლოგიების განვითარებით, არამედ ეთიკური ქცევის სტანდარტების აღმოჩენით, სიბრძნის დაგროვებითა და ამ სიბრძნის ქალაქის მმართველობაში გამოყენებით, სადაც როგორც ვხედავთ, ტექნოლოგიების განვითარება კვლავ მეორეხარისხოვან მოდიფიკაციად რჩება და სათანადო ყურადღება არ ექცევა.
ფუკო დრამატულად აღწერს რევერსიას, რა დროსაც პლატონის საკუთარ თავზე ზრუნვის პარადიგმა ქრისტიანობამ ავტორიტარულ, დამსჯელობით და სამედიცინო პრაქტიკებამდე დაიყვანა[3]. ამასთან, ის ხაზს უსვამს, რომ საკუთარ თავზე ზრუნვის ქრისტიანულ ინტერპრეტაციაში პოლიტიკური აქტივობა (ქალაქზე ზრუნვა) უკვე აღარც გვხვდება. პირიქით, ქრისტიანულ ტრადიციაში იმისათვის, რომ საკუთარ თავზე იზრუნო პოლიტიკურ საქმიანობას უნდა ჩამოშორდე. ეს უკვე ღრმა შინაგანი მედიტაციაა, რომელსაც პრაქტიკული იმპლიკაციები ისევე მოეკვეთა, როგორც ქირურგიული ჩარევით სხეულს დაზიანებული კიდური. მეტიც, ქრისტიანობისთვის „შეიცან თავი შენი“ პრაქტიკული მოქმედებებზე მეტად ნიშნავს უსმინო საკუთარ ფიქრებს: დააკვირდე თუ რა ფიქრები ამოიზრდება შენს შიგნით, რომელი ფიქრია ღმერთისკენ მიმავალი და რომელია რაც ღვთაებრივს გვაშორებს. ამ კალკულაციური ანალიზის შედეგები ცოდვების ფორმებში აღიწერება და საბოლოოდ აღსარების სახეს იღებს.
თუმცა, საქმე ისაა, რომ პლატონის ქრისტიანულ ინტერპრეტაციას თავად პლატონი უკვალავს გზას. კარგად თუ დააკვირდებით ნახავთ, რომ სოკრატესეული განსაზღვრებით სულზე ზრუნვის ფილოსოფიურ სამუშაოს ტექნოლოგიები ერთმნიშვნელოვნად ეცლება ხელიდან. სოკრატე და ალკიბიადე „დიალექტიკური მოძრაობით“ მიდიან დასკვნამდე, რომ „საკუთარ თავზე ზრუნვაში“ არც მეწაღის, არც ტანსაცმლის მკერავის, არც ექიმის და არც მათემატიკოსის საქმე არ იგულისხმება. არც სხეულზე, არც ხელსაწყოებსა და სხვა რაიმე გარეშე საგნებზე ზრუნვას არ მოიცავს სულზე მუშაობა[4]. თვითი კი, რომელსაც უნდა მივხედოთ, სხვა არაფერია გარდა სულისა.
რადგან თვითობა განისაზღვრა, როგორც სული/სულიერება და მეტი არაფერი, სულია შემმეცნებელიც და შესამეცნებელიც; სუბიექტიც და ობიექტიც და სწორედ ესაა ის მომენტი, სადაც ტექნოლოგიური სამუშაო სულზე ზრუნვის აღმატებულ გზაზე მხოლოდ ხელოსნობის მეორეხარისხოვან ამოცანად დარჩა.
ამ გზით პლატონი „ჭეშმარიტების სუბიექტივიზაციას“ ცდილობს, ანუ ჭეშმარიტების მიღწევის გზად შინაგან წიაღსვლებსა და სულის ჭვრეტას განსაზღვრავს. მართალია ფუკო ამას ამჩნევს, თუმცა ის ამაზე აქცენტს არ აკეთებს. შესაბამისად, მას მხედველობიდან გამორჩა, რომ პლატონიც და ქრისტიანობაც ცოდნასთან მიმართებას ჭეშმარიტებასთან მუდმივ მიახლოებად საზღვრავენ, რის შედეგადაც მეტაფიზიკურ აზროვნებას გზას უხსნიან. სწორედ ამ გამორჩენის შესავსებადაა საინტერესო გიგი თევზაძის ნაშრომი „საბოლოო ფილოსოფია“.
მიუხედავად იმისა, რომ თევზაძე დიალოგს - „პირველი ალკიბიადე“ საერთოდ არ ახსენებს, მის ნაშრომში ცხადად ჩანს, რომ ქრისტიანობამ ლეგიტიმაციის მოპოვების გზაზე პლატონი იდეოლოგიურ დასაყრდენად გამოიყენა, რისი ლოგიკური მსხვერპლიც ტექნოლოგიური განვითარება ავტომატურად აღმოჩნდა. თუ პლატონისთვის ტექნოლოგიები შემეცნების მიზანი არაა და მთავარი ღვთიური ელემენტი - სულია, რაღა თქმა უნდა, ეს ქრისტიანობისთვის ყველაზე ხელსაყრელი ეპისტემე უნდა ყოფილიყო. სული ღმერთით ნაცვლდება და შემეცნების მიზნად ღმერთთან მუდმივი დაახლოება, მისი შეცნობა განისაზღვრება. ქრისტიანობას ხიბლავდა პლატონისეული ერთგულება ჭეშმარიტების მიმართ, რაც შემდგომში „ჭეშმარიტი რელიგიისთვის“ ლეგიტიმაციის მოპოვებაში დაეხმარა.[5]
გიგი თევზაძე
“ გვერდიდან მაცქერალს რვა თვალი აქვს ”
„ჰაგაკურე“ სამურაის კოდექსი
თევზაძის თეორიაში ფუკოსეულ ტრანსფორმაციას პლატონიდან ქრისტიანობამდე, კიდევ ერთი ეპისტემოლოგიური ჩარჩო ემატება - პითაგორას პარადიგმა[6]. თევზაძე თვლის, რომ პლატონის ფილოსოფია პითაგორას ფილოსოფიის კრიტიკას ეფუძნება. პითაგორას ეპისტემოლოგიური ჩარჩოს რეკონსტრუქციით ირკვევა, რომ პითაგორას შემეცნების მოდელი ტექნოლოგიების შექმნით სრულდებოდა და სამყაროს აღწერებიც სწორედ ახალი ხელსაწყოების გამოგონებას უნდა დაკავშირებოდა.
თევზაძე წერს: „პითაგორას პარადიგმა გვეუბნება, რომ, ცხადია, ინტერპრეტაცია გარდაუვალია, იმდენად, რამდენადაც ჩვენ გვჭირდება გავიგოთ, რას გვაძლევს ჩვენი გამოცდილება, მაგრამ ცოდნის მოპოვების საბოლოო მიზანი და საზომი მისი განხორციელებაა. განხორციელება და გამოყენება გვეუბნება, რამდენად სწორი იყო ის სამუშაო, რომელიც ჩავატარეთ და რამდენად ღირებულია ის ცოდნა, რომელიც მოვიპოვეთ“. ამ შემთხვევაში, საკუთარ თავზე ზრუნვა, არა სულში ქექვას, არამედ სწორედაც, რომ მეწაღის, ექიმისა თუ მათემატიკოსის მიღწევებს დაუკავშირდებოდა. ალკიბიადე და სოკრატე პითაგორას პარადიგმაში ამ პროფესიათა საქმიანობას ხელოსნობის სუბორდნირებულ მდგომარეობამდე ვერ დაიყვანდნენ, თეორიულ და გამოყენებით ცოდნებს ვერ გამიჯნავდნენ. ეს მხოლოდ პლატონის პარადიგმაშია შესაძლებელი, სადაც ტექნოლოგიების შექმნა ვაჭრებსა და ხელოსნებს დაუკავშირდა; ხალხს, ვისაც ტექნოლოგიების გამოგონების ნაკლები რესურსები (დრო&ცოდნა) ჰქონდათ. ამის საპირისპიროდ კი თეორიის სამსახური მაღალი სტატუსის (იგივე ალკიბიადეს მაღალი სწრაფვები) ინტელექტუალურ სამუშაოდ მოგვევლინა. პითაგორასეული epimelesthai sautou კი პირველ რიგში სწორედ ტექნოლოგიების გზით სამყაროს გამრავალფეროვნებას ნიშნავდა: შემეცნება იმისთვის უნდა ყოფილიყო საჭირო, რათა შემეცნებულის რეალურში იმპლემენტაცია (და არა ინტერპრეტაცია) გამხდარიყო შესაძლებელი, რაც საბოლოო ჯამში ათენელებს „მოწესრიგებულ ცხოვრებას“ გაუადვილებდა.
თევზაძე წერს: „პლატონის რევოლუციის შემდეგ ჭეშმარიტების საზომი მსჯელობა (ტექსტი) გახდა. თუკი ჭეშმარიტება მიუღწეველია, მაშინ, რამდენად ახლოს ვართ ჭეშმარიტებასთან, ადგენს მსჯელობა. ხოლო, მსჯელობას, რომელიც ადგენს სხვა მსჯელობის/დებულების სიახლოვე/სიშორეს ჭეშმარიტებასთან, ინტერპრეტაცია ჰქვია.“ ამიტომაცაა, რომ პლატონის პარადიგმა „ინტერპრეტაციის ტექნიკებს“ ამრავლებს, ხოლო პითაგორას პარადიგმა „ტექნოლოგიებს“.
თუმცა, ჯერჯერობით პასუხგაუცელელი გვაქვს კითხვა, თუ სად მოხდა პარადიგმის ცვლილება. როგორც ვნახეთ, პლატონის მიერ ტექნოლოგიების განდევნა „პირველ ალკიბიადეშიც“ გამოიკვეთა; თუმცა, თავად თევზაძე დაპირისპირების საილუსტრაციოდ პლატონის ორ დიალოგს იშველიებს: „ნადიმსა“ და „ლისისს“.
„ნადიმის“ განხილვისას თევზაძე თვლის, რომ დიალოგში სიტყვა - ფილოსოფიის ეტიმოლოგია იცვლება. მთლიანი დიალოგი შეიძლება წავიკითხოთ, პლატონის მცდელობად პითაგორასეული ფილოსოფია (philia), როგორც სიბრძნესთან მეგობრობა, ჩანაცვლდეს - სხვა ფილოსოფიით (eros) - ანუ, სიბრძნის სიყვარულით. პითაგორასთვის ფილოსოფოსი სიბრძნესთან მეგობრობს, ფილოსოფოსი და სიბრძნე ორმხრივ ურთიერთობაში არიან. ასე ვთქვათ, ფილოსოფოსი ზრუნავს სიბრძნეზე, ხოლო სიბრძნე ფილოსოფოსს თავის მხრივ ტექნოლოგიებს უბრუნებს და ცხოვრებას უწესრიგებს.
თევზაძე წერს: „პითაგორული ეპისტემოლოგია ამბობს, ... ცოდნა (სიბრძნე) არის სამყაროს აღწერისა და ამ აღწერის გამოყენების გამოგონება: ისევე როგორც მათემატიკა არ არსებობს ბუნებაში, მაგრამ მათემატიკურად აღიწერება სამყარო და მათემატიკის გამოყენება სასარგებლოა ყველა საქმიანობაში“.
რაც შეეხება პლატონის პარადიგმას, აქ ცოდნის გამოყენება (ტექნოლოგიები) მეორეხარისხოვანი ხდება, აქ „ფილოსოფოსის ეროსი“ მიმართულია სამყაროს ჭეშმარიტი სურათის, იდეების მოაზრებისკენ, შეუცნობელის შეცნობისკენ და ეს ხდება მისი [ფილოსოფიის] თვითმიზანიც.
ვფიქრობთ, „ნადიმში“ კამათი მხოლოდ სიტყვის ეტიმოლოგიას არ ეხებოდა და პრინციიპში „ნადიმის“ პერსონაჟები შეგვიძლია პითაგორელებად და პლატონელებადაც დავყოთ. პითაგორას ადვოკატებად ფერდროსი, ერიქსიმახოსი და აგათონი გვევლინებიან, რომლებიც ცდილობენ, რომ ეროსი განსაზღვრონ, როგორც მოწესრიგებული ყოფა, რაშიც სხეულისა და პრაქტიკული მეცნიერებების (მაგ. მედიცინა, ასტრონომია, მათემატიკა) განვითარება იგულისხმება. ხოლო, პლატონის პარადიგმის დამცვლები პავსანია, არისტოფანე და სოკრატე არიან, რომლებიც თვლიან, რომ ეროსი ცალმხრივი სწრაფვაა, ცოდნასთან სულიერი სიახლოვე და მისკენ ლტოლვა, რაც ხორციელ სიკეთეებთან მიმართებაში ისეთივე აღმატებულია, როგორც ოქრო სპილენძის წინაშე. საბოლოო ჯამში, სოკრატე ახერხებს, რომ დებატებიდან გამარჯვებული გამოვიდეს, ის აგათონსაც გადაიბირებს და დიალოგი ერთი შეხედვით უცნაური ფინალით სრულდება: სცენაზე მთვრალი ალკიბიადე შემოდის და იწყებს სოკრატეს, როგორც გამარჯვებული მესიტყვის ქებას. ალკიბიადეს გამოჩენა საბოლოო მსაჯულად შეიძლება გავიგოთ, რადგან სიმთვრალე სიმართლის მეგობარია და ამგვარად, ალკიბიადე სამართლიანი მსაჯულია, რომელიც გულწრფელად საუბრობს სოკრატეს ღირსებებზე[7]. შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ „ნადიმში“ პლატონმა პითაგორას პარადიგმის წინააღმდეგ საჯაროდ პირველად გაილაშქრა, თუმცა მიუხედავად აქ მოპოვებული წარმატებისა, ამით პარადიგმების ომი არ ამოიწურებოდა.
თევზაძე ამ დაპირისპირების გამოძახილს „ლისისში“ ნახულობს, რომელიც პლატონის დიალოგების იმ კატეგორიას მიეკუთვნება, სადაც პერსონაჟები (სოკრატე და ახალგაზრდა ლისისი) მსჯელობით ვერ არკვევენ თუ რა არის მეგობრობა [ცნება] და საუბარი დასკვნის გარეშე მთავრდება.
თევზაძის ინტერპრეტაციით, ლისისში პლატონი ცდილობს, რომ დადგინდეს მეგობრობის კონცეპტის უაზრობა, „მეტაფიზიკური შეუძლებლობა“. ის განიზრახავს უჩვენოს, რომ აქაც პითაგორას პარადიგმისთვის დამახასიათებელი ცოდნასთან მეგობრობა შეუძლებელია და ერთადერთი სწორი დამოკიდებულება ცოდნასთან ცალმხრივი მიმართება - სიყვარულია. ამ გზით პლატონი პითაგორას პარადიგმას ცხადად აკრიტიკებს, საკუთარს აფუძნებს და გზა ეხსნება ახალ პარადიგმას, სადაც ”სიბრძნე (იდეალური ცოდნა) არსებობს სადღაც, ფიზიკური სამყაროს მიღმა და ყოველი ახალი ცოდნა არის ამ იდეალურ ცოდნასთან დაახლოება და მისი ნაწილის გადმოტანა ჩვენს სამყაროში“[8].
ამასთან, როგორც ჩანს, პლატონისა და პითაგორას პარადიგმებს შორის ბრძოლა V საუკუნემდე გრძელდებოდა. ამის საბუთად თევზაძე მარციანუს კაპელას ტექსტს - „ფილოლოგიის და მერკურის ქორწინების შესახებ“ განიხილავს. როგორც ავტორი მიიჩნევს, ტექსტში ალეგორიულადაა აღწერილი პლატონი VS პითაგორას პარადიგმათა შეჯახება, საბოლოოდ კი პლატონის პარადიგმა გამარჯვებას იზეიმებს. ეს ის ტექსტია, რასაც შუასაუკუნეებში განათლების სიტემა დაეფუძნა და რომელშიც მარციანუსი შემეცნებას სწორედ მიწიერ და ღვთიურ ცოდნებად მიჯნავს, სადაც იგივე არქიტექტურა ან მედიცინა, „პირველი ალკიბიადესა“ თუ „ნადიმის“ მსგავსად, დაკნინებულია და მასზე ღვთიურთან დაახლოებული განმარტება&ინტერპრეტაცია დომინირებს. ამიტომ, შემდგომი შუა საუკუნების მთლიანი ფილოსოფია [თვითისა თუ გარემოს კეთება], ამ გაგებით პლატონის პარადიგმაშია ჩაკეტილი. ამის გამოა, რომ „შუა საუკუნეების სამყაროს“ ტექნოლოგიებზე მეტად ინტერპრეტაცია ხიბლავდა. როგორც ჩანს, შუა საუკუნეები სწორედ V საუკუნიდან იღებს სათავეს[9] როდესაც საბოლოოდ იცვლება ეპისტემე და დგინდება - სააზროვნო თუ საყოფაცხოვრებო - ახალი პლატონი & ქრისტიანობის პარადიგმა.
შეჯამება - ანუ, როგორ გამოვიტყუოთ დიოგენე კასრიდან
აქ ვფიქრობთ წრე იკვრება. ნათელი ხდება ის უხილავი ძაფი, რომელიც „პირველ ალკიბიადეს“, „ლისისს“ და „ნადიმს“ აერთიანებს: პლატონისთვის საკუთარ თავზე ზრუნვა საბოლოდ დადის სულამდე, ეროსის მეტაფიზიკურ შეცნობამდე, სადაც სული ნაყოფიერდება და საიდანაც მარადიული სიბრძნე იბადება. რომ არა პითაგორას პარადიგმასთან კამათი, გაუგებარი იქნებოდა, რატომ დასჭირდა პლატონს ამდენი შრომა, რათა ჯერ ერთი, საკუთარ თავზე ზრუნვაის თავისებური განსაზღვრისას მისგან სხეული და ტექნოლოგიები ჩამოეშორებინა და შემდგომ რატომ ცდილობდა ფილოსოფია ცალმხრივ სწრაფვად - სიბრძნის მიმართ ეროტიკულ მისწრაფებად გარდაესახა.
ასევე გაურკვეველი იქნებოდა, თუ რატომ ცდილობენ პლატონი ან მარციანუს კაპელა დაამტკიცნონ, რომ ჭეშმარიტება კი არ იქმნება, ის უკვე წმინდა იდეის სახით არსებობს და ფილოსოფოსობით უნდა მოვძებნოთ. სწორედ მსგავსი ეპისტემოლოგიური საფუძველია, რის გამოც ფილოსოფოსიც მეტაფიზიკის ლაბირინთებში მოხეტიალე სუბიექტი გახდა. ჭკვიან და გაბედულ კაცადაც ის იწოდება, ვინც ამ ჭეშმარიტებას დაეძებს, აი ისე, როგორც მთვრალი ალკიბიადე გვიყვება სოკრატეს სიმტკიცისა და „სიმამაცის“ შესახებ: „იქ, ლაშქრობისას? ღმერთმანი, ღირს სმენად! ერთხელ დილაადრიან [სოკრატე] ერთ ადგილას დაეყუდა ფიქრში წასული და, რაკი, როგორც ჩანდა, ვერ ჰპოვა ის, რასაც ეძებდა, ფეხი აღარ მოუცვლია: იდგა და ფიქრობდა..“. ასეთია პლატონის ფილოსოფოსი: დგას და ფიქრობს, ხოლო პითაგორასი - მოქმედებს და ქმნის.
როგორც ვნახეთ, პითაგორას პარადიგმა პლატონისა და შემდგომ უკვე ქრისტიანული პარადიგმებისგან განსხვავებით, მეტაფიზიკური აზროვნების ადგილს არ ტოვებს. შესაბამისად, ფუკოს ჩამოთვლილ ტრანსოფრმაციებს, სადაც ის ქრისტიანობის ავტორიტარულ სახეზე საუბრობს, თევზაძე კიდევ ერთ მიგნებას უმატებს. პითაგორას პარადიგმის ცვლილებით, პლატონი და ქრისტიანობა ერთიანობაში იღებენ ტექნოლოგიურად ნაკლებად განვითარებულ საზოგადოებას და აფართოვებენ/ამრავალფეროვნებენ არა ფიზიკურ, არამედ მეტაფიზიკურ სამყაროს.
თევზაძე წერს: „ვფიქრობ, ესაა ის განსხვავება [პითაგორას პარადიგმისა და პლატონის პარადიგმას შორის], რომელიც საფუძვლად დაედო ანტიკური საბერძნეთისა და რომის ტექნოლოგიურ წარმატებას და ქრისტიანული კულტურის/ცივილიზაციის ტექნოლოგიურ და მეცნიერულ სიდუხჭირეს შუა საუკუნეებიდან ახალ დრომდე.“
ამგვარად, თევზაძის ნაშრომი „საბოლოო ფილოსოფია“ შესაძლოა გავიგოთ, როგორც საბოლოო გაბრძოლება მეტაფიზიკის და შესაბამისად დაუსრულებელი ინტერპრეტაციების წინააღმდეგ, რამაც საბოლოო ჯამში ადამიანის ევოლუცია შეაფერხა (იხ. კიკვიძე; თევზაძე; „ევოლუცია“; თბილისი; 2015.) ესაა მცდელობა შეიქმნას ფილოსოფიური სისტემა, სადაც ჭეშმარიტება არა აბსოლუტური, არამედ რელატიური გახდება და მისი „ჭეშმარიტება“ ტექნოლოგიების შექმნა/არ შექმნის პოლუსებთან მიმართებით გადაფასდება.
შესავალში დასმულ კითხვას რომ დავუბრუნდეთ, ფუკო და თევზაძე იკვლევენ იმას რამაც ჩვენ განგვსაზღვრა და მოგვცა ისეთი წარმოდგენა ადამიანის შესახებ, როგორიც გვაქვს. თუმცა, ფუკოსგან განსხვავებით, თევზაძის ნაშრომში იკვეთება შესაძლებლობაც[10], რომ აღარ ვიყოთ, ვაკეთოთ და ვიფიქროთ, ის რაც ვართ და რასაც ვაკეთებთ და ვფიქრობთ. საბოლოოდ, თვითობა და ჩვენი ცოდნა ჩვენივე თავის შესახებ ახლებურად კონსტუირდება. დიოგენე გამოდის კასრიდან: ჭეშმარიტების მაძიებელი სუბიექტის ნაცვლად, ვიღებთ ტექნოლოგიის შემქმნელ, ტექნოლოგიურ სუბიექტს.
[1] ტექსტი განკუთვნილია მხოლოდ ფილოსოფიით დაინტერესებული მკითხველისთვის.
[2] მაგ. პლატონის ქართველი მკლვლევარებიც ამავე შეცდომას იმეორებენ: საკუთარ თავზე ზრუნვასა და საკუთარი თავის შეცნობას შორის ტოლობის ნიშანს სვამენ. ბაჩანა ბრეგვაძე წერს: „სრულყოფილებას რომ მიაღწიო, ჯერ ის უნდა იცოდე თუ ვინ ხარ და რა ხარ, ესე იგი, იცოდე, რა არის ის რაც უნდა სრულყო, ასე რომ, ყოველგვარი შემეცნების პირველსაწყისიც და აუცილებელი პირობაც თვითშემეცნებაა... შეიცან თავი შენი“.
[3] ამ გარდატეხას მოცემულ წერილში ჩვენ მეტად აღარ შევეხებით. ეს ცალკე წერილის საგანი შეიძლება იყოს. ამ შემთხვევაში, ჩვენ მხოლოდ ტექნოლოგიების კომპონენტი გვაინტერესებს.
[4] ამ ყველაფრის ფონზე ჰაიდეგერის მოსაზრება, რომ ტექნოლოგიური სამყარო პლატონიდან იღებს სათავეს, ვფიქრობთ არაზუსტია, თუმცა მიგვაჩნია, რომ ეს თემაც სხვა წერილის საგანია. რეალურად ჰაიდეგერთან ტექნოლოგიას ასევე ფართო მნიშვნელობა აქვს, თუმცა, როგორც ეს ფუკოსთან [უნებლიედ], ის მეორეხარისხოვანი სამუშაო ხდება ადამიანის ყოფიერება/მუნყოფიერების შეცნობის გზაზე და წინ ისევ პლატონის საკუთარი თავის შეცნობა დგება.
[5] ბიბლია, როგორც უცვლელი ჭეშმარიტების შემცველი ტექსტი, მხოლოდ ჭეშმარიტების პლატონისეულ პარადიგმაში შეიძლება ყოფილიყო აღიარებული. აქ პარალელი შეიძლება გავავლოთ „ნადიმთანაც“, სადაც პავსანია ამბობს „ავს მე ვუწოდებ იმ მიწიერ მიჯნურს, რომელიც სხეულს უფრო ეტრფის, ვიდრე სულს: ამასთან ის უპიროა და ცვალებადი, ისევე როგორც ცვალებადია და წარმავალი მისი ტრფობის საგანი“. როგორც ჩანს პლატონისთვის სული არც უპირობოა და არც ცვალებადი, ამიტომაც მასთან მიმართებაში, მასზე ზრუნვის დროს დაბადებული სიბრძნეც „მუდმივ ჭეშმარიტებად“ უნდა აღქმულიყო. სწორედ ამ პრინციპზე დგას ქრისტიანობის დამოკიდებულება უცვლელ ცოდნასთან - ბიბლიასთან. შემდგომში თევზაძე ცდილობს უჩვენოს, რომ ბიბლიის მსგავსად არც ფილოსოფიური ტექსტები შეიძლება მუდმივ აქსიომებად განვიხილოთ (მაგ. ჰეგელი) და შესაძლოა მათზე მყარი საფუძველი სწორედაც რომ იმ მეცნიერულ ტექსტებს ჰქონდეთ, რომლებიც თუნდაც სხეულს სწავლობენ და რომელთა წყალობითაც ახალ ტექნოლოგიებს ვქმნით (მაგ. დარვინი).
[6] პითაგორაზე ფუკოც საუბრობს და სწორად შენიშნავს, რომ პითაგორელები „საკუთარ თავზე ზრუნვას“ პირდაპირ უკავშირებდნენ „მოწესრიგებულ [ტექნოლოგიურ] ცხოვრებას“, რაც პრაქტიკულ აქტივობებს უკავშირდებოდა. რთული მისახვედრი არაა, რომ პითაგორელებისთვის ცხოვრების მოწესრიგების საშუალება სწორედაც რომ ტექნოლოგიების შექმნა იყო, რაც როგორც ვნახეთ, პლატონთან სრულიად გამქრალია და ჭეშმარიტების შეცნობის გზაზე მეორეხარისხოვანი, უნებლიე აქტივობა ხდება.
[7] „ნადიმში“ პერსონაჟთა სოციალურ სტატუსებს თუ დავაკვირდებით, ადვილი მისახვედრია, რომ პითაგორას პარადიგმასთან შედარებით, პლატონის ახალი პარადიგმა, მისი შინაარსი, ჯერ არც თუ ისე ლეგიტიმურია და ის ახალია. ამიტომაც, სოკრატეს პირველ რიგში უწევს ბრძოლა, რომ დაფუძნდეს, უკვე არსებული წარმოდგენები შეცვალოს. ჩვენი აზრით, სწორედ ამიტომ გვევლინება ალკიბიადე გულწრფელ მსაჯულად, რომელიც ითხოვს რომ აღიარონ და ლეგიტიმაცია მისცენ სოკრატეს სიტყვას.
[8] თევზაძე; „საბოლოო ფილოსოფია“
[9] ჟაკ ლე გოფი თვლის, რომ სწორედ V საუკუნე უნდა ავიღოთ შუა საუკუნეების საწყის წერტილად. რადგანაც სწორედ V საუკუნეში იწყება ევროპაში ქრისტიანობის მასიური გავრცელებაც. რაც შეეხება შუასაუკუნეების დასასრულს, იგივე ლე გოფის აზრით, ის თარიღდება XVIII საუკუნით, ანუ მაშინ, როდესაც ახალი, ინდუსტრიული ხანა იწყება და ისტორიაში ისევ ტექნოლოგიები შემოდიან.
[10] ვრცლად იხ. „საბოლოო ფილოსოფიის“ მეორე და მესამე ნაწილი.
