თუკი არქაულ საზოგადოებაში არსებული ადამიანი ისტორიის დაუძინებელი მტერია და დღედაღამ იმის მეცადინეობაშია, რომ ისტორიას საკრარული რიტუალის გამეორების მეშვეობით შეებრძოლოს, თანამედროვე ადამიანი შეიძლება ითქვას, რომ ისტორიის პროდუქტია. ისტორია გვესმის როგორც ვექტორული ხაზი, განსხვავებით მითოსური ცნობიერებისგან, რომლისთვისაც დროს წრიული ფორმა აქვს და შესაბამისად მისთვის „ცის ქვეშეთში არაფერია ახალი“. როგორც რუმინელი მეცნიერი მირჩა ელიადე აღნიშნავს ისტორია მაშინ იწყება, როცა იუდეველთა ღმერთი ადამიანთა საქმიანობაში იწყებს ჩარევას და შესაბამისად მის ბედსაც განსაზღვრავს. რთულია ეს აზრი კრიტიკის გარეშე მივიღოთ, მაგრამ მას ერთი ღირსება მაინც აქვს, ელიადეს სურს გვაჩვენოს, რომ ისტორიული პროცესი მხოლოდ მაშინაა შესაძლებელი, თუკი დროსა და სივრცეში რაიმე ახალ, ძველისგან განსხვავებულ მოვლენას აქვს ადგილი. და როდესაც სიახლეზე ვსაუბრობთ, არ ვგულისხმობთ ყოფით მდინარებაში არსებული უბრალო ფაქტობრივ ხდომილებებს, არამედ ამ ხდომილებების სტრუქტურას, მათზე ადამიანთა შეხედულებას, მათს განსხვავებულად სიმბოლიზირებას. მაგალითად, მიუხედავად იმისა, რომ არქაული ადამინისთვის ყოველი დღე იდენტურად ერთი არ გახლდათ, ის მაინც იტყოდა, რომ მის ცხოვრებაში და ზოგადად ცხოვრებაში არაფერ ახალს აქვს ადგილი, როგორც ამას ჰეგელი უკვე ბუნების შემთხვევაზე განავრცობს. ჰეგელის მიხედვით ბუნება თვითგანმეორებად წრეზე მოძრაობს და შეიძლება ითქვას, რომ არქაული ადამიანის ხსენებული შეხედულებებიც იმით აიხსნება, რომ ისიც ბუნებითია და ამ უკანასკნელშია დანთქმული, ადამიანისთვის ისტორია მაშინ იწყება, როდესაც გონი თავისი სტატიკური მდგომარეობიდან უშუალო მოძრაობაში იწყებს გარჯას, როდესაც გონი ასპარეზზე შემოდის. თუკი ბუნების განვითარების პროცესი სრული უწყინარობაა, „რაც შეეხება გონს იქ საქმე სხვაგვარადაა.  ამგვარი წესით განვითარება აღარაა უწყინარი და უბრძოლველი წარმოქმნა, როგორიც ორგანული სიცოცხლის წარმოქმნაა, არამედ მძიმე და უნებური შრომაა საკუთარი თავის წინააღმდეგ.“[1] ჰეგელი ამ პასაჟში უკვე გვაჩვენებს, თუ რაოდენ ფუნდამენტური განსხვავებაა ბუნებითსა და გონით სამყაროს შორის და ვინაიდან „გონება სამყაროს სუვერენია“[2], ისტორიაც სწორედ გონების საუფლოშია მოქცეული. როდესაც საკუთარი თავის წინააღმდეგ გარჯაზეა საუბარი არ უნდა დაგვავიწყდეს თუ რას ნიშნავს ჰეგელისათვის აზროვნება,  იმის არსებითი უარყოფა, რაც უშუალოდ გვევლინება. ჰეგელის ყველაზე აბსტრაქტული ცნებებიც კი გაჟღენთილია სამყაროს გამოცდილებით, რომელშიც არაგონებრივი გონებრივად გარდაიქმნება და შეიძლება ერთი შეხედვით მსოფლიოს ისტორიის მსვლელობა სწორედ ხსენებულ გონივრულად გარდაქმნაში მოვაქციოთ, რაც, თავის მხრივ, თავისუფლების ცნების გზადაგზა განამდვილებას გულისხმობს. თავისუფლებისა და გონების კავშირი ჰეგელთან საკმაოდ აშკარაა: „თავისუფლება მხოლოდ ესაა: რომ იგი ინდომებს ისეთ ზოგად სუბსტანციუალურ საგნებს, როგორიცაა სამართალი და კანონი, რომ იცის ისინი, და რომ იგი მათდამი შესაბამის სინამდვილეს-სახელმწიფოს-წარმოშობს.“[3] სანამ ისტორიაში სახელმწიფოს როლის აღნიშვნაზე გადავალ, იქამდე უპრიანია ჰეგელის მიერ ნახსენებ კანონისა და სამართლის ცოდნაზე ვისაუბროთ. ავტორი მსოფლიო ისტორიის მსვლელობის ქვეთავის დასაწყისში გვახსენებს, რომ ადამიანთა მოდგმის ისტორიის სამოთხისებრი დასაწყისი, სადაც იაჰვე ადამს ებრაულად ესაუბრება და რომ ადამიანს უხსოვარი დროიდან გააჩნია რელიგიური ჭეშმარიტებების ცოდნა, რომელიც შემდგომ შეილახა, რბილად რომ ვთქვათ მცდარია და ისტორიის ფილოსოფიურ განხილვის წესში ადგილი არ აქვს. ჰეგელი, არისტოტელესგან განსხვავებით, აქტუალურის პრიმატის მომხრე არ არის, თუკი სტაგირელ ფილოსოფოსთან პირველადი არის ფორმა, ჰეგელთან ფორმა პოტენციაშია მოთავსებული რომელიც უნდა გაღვივდეს და გაიშალოს, ხოლო ნახსენები შეხედულება „ცდილობს ის დაადასტუროს ისტორიულად, რაც თვითონვე წანამძღვრად აქვს მიღებული, როგორც ისტორიული.“[4]

 როგორც უკვე აღვნიშნე ისტორია იწყება მაშინ, როცა გონებითობა სამყაროში იჭრება და გაყინული მდგომარეობიდან ლღობის პროცესში გადადის. ჰეგელისთვის აუცილებელია, რომ გონება ცნობდეს კანონს, სხვა შემთხვევაში ჩვენ საქმე ვერ გვექნება ისტორიასთან. და ვინაიდან კანონი მხოლოდ სახელმწიფოშია, ისტორია თავისთავად სახელმწიფოების ისტორიაა. ჰეგელი მიიჩნევს, რომ მიუხედავად ინდოეთის მძლავრი კულტურული საგანძურისა, ამ ერს ისტორია არ გააჩნია, განსხვავებით ჩინეთისგან, რომელიც იმ დროს ჩამოყალიბებული პოლიტიკური ორგანიზაცია იყო. რატომ თვლის ჰეგელი, რომ ისტორია სვლას სახელმწიფოსთან ერთად იწყებს? სახელმწიფო არის ის ტოპოსი, სადაც შესაძლებელია სუბიექტის მთავარი ტელოსის თავისუფლების განამდვილება, ჰეგელისთვის ზნეობა მხოლოდ და მხოლოდ სახელმწიფოშია შესაძლებელი. სახელმწიფო არის ადამიანის ნებისა და ცნობიერების გამოშლის ასპარეზი და კონკრეტული სახელმწიფო, კონკრეტულ გონით ვითარებას შეესატყვისება. ჰეგელისთვის ისტორია ერთმანეთზე თანწყობილი ემპირიულ მასალათა გროვა არ გახლავთ, ჰეგელს ისტორიაში აპრიორულობის პრინციპი შემოჰყავს, რაც არსებითად მნიშვნელოვანია. ჰეგელი ისტორიას უკვე გარკვეულ სიმბოლოებში დაკრისტალებული იდეით უმზრეს, ისტორიას როგორც თავისუფლების განვითარების არეალს, თუმცა ისტორიის ტელეოლოგიური მახასიათებლების დანახვა მხოლოდ ისტორიის ემპირიული შესწავლიდანაა შესაძლებელი. ჰეგელი თვლიდა, რომ  მსოფლიოს ისტორია არის გონის დროში გადმოშლა, გონის ფორმები ისტორიულ ასპარეზზე მანიფესტირდებიან და მათი ემპირიული შესწავლის გარეშე განვითარების პროცესი ხელიდან დაგვისხლტდება. გონი ერთვება თვითდესტრუქციულ პროცესში, რომელშიც ყოველი მოვლენა სრული ნეგატირუობაა, რაც აუცილებლად უნდა გადაილახოს, თუ ეს პროცესი ლოგიკაში გრძნობადი უეჭველობიდან განსჯაზე, განსჯიდან კი გონების საუფლოში გადასვლით ვლინდება, მსოფლიოს ისტორიაში ეს დროის დესტრუქციული პროცესია, სახელმწიფოს ერთი ფორმიდან მეორე ფორმაციაზე არცთუ ისე უმტკივნეულო გადასვლაა. ჰეგელის ფილოსოფიის ერთ-ერთი თავისებურაბათაგანი ის არის, რომ ის რაც ლოგიკის საუფლოში აბსტრაქტულად ხორციელდება, ისტორიაში თავის განსხეულაბას ჰპოვებს, „ლოგიკამ აჩვენა გონების სტრუქტურა, ფილოსოფიის ისტორია კი, გონების ისტორიულ შინაარსს გადმოფენს.“[5] სწორედ აქედან გამომდინარე ამბობს ჰეგელი, რომ „ჩვენ ისტორია უნდა მივიღოთ ისე, როგორც ის არის.“[6] ჰეგელს ამით იმის თქმა სურს, რომ ისტორია გვიჩვენებს განვითარების აუცილებელ და საჭირო პროცესს, ვინაიდან ის ცნობიერების ამა თუ იმ საფეხურს ირეკლავს, თუმცა იმისათვის, რომ ისტორიაში არსებითი არაარსებითისაგან გავმიჯნოთ გვჭირდება თეორია, რომლითაც ვიხელმძღვანელებთ და ეს თეორია ემპირიული მასალის განზოგადება და მისი დაშლა-დანაწევრება კი არ უნდა იყოს, არამედ სრული აპრიორულობა, რადგან თვითონ ფაქტები, ადეკვატური თეორიის გარეშე, არაფერს გვიმჟღავნებენ. თვით სრულიად დაუინტერესებელ და ობიექტურ მკვლევარსაც კი შეაქვს ისტორიაში ძიებისას საკუთრივი კატეგორიები. ისტორიის კვლევის თეორიული შესაბამისობით აღჭურვა არც ჰეგელამდე წარმოადგენდა უცნობ რაიმეს, განმანათლებლობის გაბატონებული პოზიცია ეკავა იმ აზრს, რომ ისტორია არის პროგრესი, თუმცა მალე ეს მიდგომა მხოლოდ წინარე რეჟიმების ზედაპირულ კრიტიციზმამდე დავიდა და პროგრესის უშინაარსო ცნების გარდა ვერაფერი მოგვცა. ჰეგელმა თუმცა ბევრი რამ შეითვისა წინამორბედთაგან, უარყო განმანათლებლობის აბსტრაქტული პროგრესის თეორიები. ჰეგელის შეხედულებით, პროგრესი ვერ იქნება უბრალოდ რაღაც „იდეა“, თუ ის ნიშნავს დაბურულ მიზანს, რომელსაც  დიდი ალბათობით ჩვენ თვითონვე ვერ მივაღწევთ და ის მომავლის საქმეა, არამედ მასთან პროგრესი უფრო მეტად უნდა განვჭრიტოთ როგორც ისტორიული გასრულება იმისა, რასაც ჩვენს ცხოვრებაში ვაწყდებით. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ჰეგელამდე პროგრესის ცნება მიმართულია მომავლის იმედისაკენ, თუმცა მისთვის პროგრესის იდეა წარსულზე ორიენტირებაა, იმის მიკვლევა თუ როგორ მოვხვდით იქ, სადაც ვართ. თუ დავუბრუნდებით აპრიორულობის საკითხს, ფილოსოფია ისტორიოგრაფიას ზოგადი კატეგორიებით აღჭურვავს და ისტორიულ პროცესს დიალექტიკურ თარგზე გამოჭრის. როგორც ჰეგელი ლოგიკაში აღნიშნავს, ჭეშმარიტი ყოფნა არის გონება, რომელიც ბუნებაში მანიფესტირდება და ისტორიაში ადამიანის მეშვეობით რეალიზდება, შესაბამისად ისტორიის მთავარი მამოძრავებელი არის სუბიექტი.

  ალბათ საინტერესოა ის თუ როგორ აღგვიწერს ჰეგელი პროცესს, რომელშიც სუბიექტი ისტორიის წარმმართველ როლშია. ბუნებრივია, რომ ადამიანიც ბუნების განუყოფელი ნაწილია და შესაბამისად ის გარკვეული ბუნებრივი გარემო პირობებით არის შემოსაზღვრული და შეზღუდული, თუმცა გონება სწორედ ის არეალია, რომელმაც ეს შეზღუდულობები უნდა გადალახოს და უნივერსალურამდე ამაღლდეს. ჩვენ ისტორიას სწორედ რომ ზოგადი ცნებების გავლით ჩავწვდებით, სხვა სიტყვებით, როდესაც მე-18 საუკუნის საფრანგეთზე ვსაუბრობთ, თვალწინ წარმოგვიდგება ფრანგული რევოლუცია და მისი იდეალები, მისი საკუთრივი ზოგადობები, რაც იმ პერიოდის ფრანგულ ერს, ე.ი იმ დროის ცნობიერების საფეხურს ახასიათებს, თუმცა ცნობიერების გარკვეული საფეხურის დაკრისტალებაში სწორედაც რომ სუბიექტი მონაწილეობს და უნივერსალური სწორედ მასში იმტკიცებს საკუთარ თავს. ჩვენ შეიძლება მიგვაჩნია, რომ ყველა ინდივიდი საკუთრივი ინტერესის მიხედვით მოქმედებს, მაგრამ მსოფლიო სულის მოხერხებულობა იმაშია, რომ, როგორც ჰეგელი გვეუბნება, ის ინდივიდის პირად ინტერესს თავისას ამთხვევს და საბოლოოდ ალექსანდრე დიდის, კეისრისა თუ ნაპოლეონის მსგავს ფიგურებს ვიღებთ. მიუხედავად ამისა, ჰეგელი მაინც წინააღმდეგობრივია ის ისტორიის ფილოსოფიაში ერთგან ამბობს, რომ ისტორიის ექსპლიკაცია იგივეა რაც „კაცობრიობის ვნებების აღწერა“,[7] მაგრამ როგორც უკვე ავღნიშნე ჰეგელი პოულობს გამოსავალს და ამას კეისრის მაგალითით გვიდასტურებს, რომ როდესაც ის არსებული რეჟიმის დამხობის შემდგომ ამბიციებმა მოიცვა და მისი პირადი ინტერესით ნაკარნახევი გადაწყვეტილებების მიღება დაიწყო, ეს რომის ისტორიაში ერთ-ერთი საკვანძო მომენტი აღმოჩნდა და მისი მეოხებით რომი უფრო რაციონალურ პოლიტიკურ საფეხურზე გადავიდა. თუმცა ჰეგელი იქვე აღნიშნავს, რომ ის ადამიანები, რომელთა ინტერესი და ლტოლვა უნივერსალურის იდენტურია, მცირენი და რჩეულნი არიან და მათი სუბიექტური მორალით განსჯა არასწორია.  რაც შეეხება უნივერსალურს, მისი არსი არის გონი ხოლო „გონის არსი კი თავისუფლება... ფილოსოფია გვასწავლის, რომ გონის ყველა თვისებრიობა თავისუფლების გავლით არსებობს; რომ ყველაფერი მხოლოდ თავისუფლების განხორციელების საშუალებაა; რომ ყველაფერი ეძიებს და წარმოქმნის მხოლოდ და მხოლოდ ამას.“[8] სუბიექტი კი თავისუფლებას მხოლოდ მაშინ მოიპოვებს, როდესაც ის გაიაზრებს, რომ სინამდვილეში ის რაც გარეგანი ეგონა, შინაგანია და რომ სამყარო მისი საკუთრებაა. მსოფლიო ისტორიის მსვლელობის შინაარსი სწორედ ეს უნივერსალური პროცესია, თავისუფლების თვითცნობიერების რეალიზაცია, ამაზე ჰეგელი აღნიშნავს: „მსოფლიოს ისტორია სხვა არაფერია, თუ არა თავისუფლების ცნობიერების პროგრესი.“[9]  თავისუფლების ცნების განამდვილება კი სწორედ ინდივიდთა პარტიკულარულ გადაწყვეტილებებშია, უნივერსალური სწორედ მათში ბუდობს, მათი უნივერსალურობა იმაში ვლინდება, რომ ისინი „ჭეშმარიტების განვითარების აუცილებელი ფაზანი არიან.“[10]

  შეიძლება ვინმეს მოეჩვენოს, რომ მსოფლიო ისტორიის მსვლელობა რაღაც უწყვეტი დინებით მიემართება, თუმცა ჰეგელი ამ აზრს ვერ მიიღებდა. რადგანაც ისტორიული პროცესი სუბიექტზე დამოკიდებული რამაა, ის სულაც არ არის ბუნებრივი გარდაუვალობებითა და აუცილებლობებით დამძიმებული, პირიქით, შესაძლოა ჩვენ ბევრი იმგვარი ისტორიული პერიოდი გავიხენოთ, რომლის დროსაც განვითარება შეწყდა და კაცობრიობას ძველის ნანგრევებზე მოუხდა ახლის შენება. რეგრესი ისტორიაში სულაც არ არის შემთხვევითობა, ის დიალექტიკური პროცესის ნაწილია, აღმასვლა თავის თავში აუცილებლობით შეიცავს ნეგატიურობას, რომელიც რეალობის თანდაყოლილი ასპექტია. ზუსტად ეს არის ჰეგელის მხრიდან ფორმალური ლოგიკის კრიტიკის საფუძველიც, რომ იგი არ ცნობს წინააღმდეგობებს და მოვლენებს ცალმხრივად განსჯის, დიალექტიკური ლოგიკა კი, რომელსაც ისტორიის მსვლელობაც ემორჩილება, წინააღმდეგობების ლოგიკაა. ისტორია არ ემორჩილება იმგვარ კანონებს, რომლებიც მატერიაში ბატონობენ, ასეთ დროს ჩვენ მხედველობაში გვაქვს იმგვარი პროცესი, რომელიც არანაირ სიახლესა და ცვლილებას არ შეიცავს, ისტორიის წარმმართველი ძალა კი სუბიექტია და ისტორიის კანონების შინაარსი   თვითცნობიერების პრაქტიკული გარჯაა. ისტორიული ტენდენცია მხოლოდ იმ შემთხვევაში იქცევა ისტორიულ კანონად, თუკი მას სუბიექტი ჩაწვდება. სხვა სიტყვებით, ისტორიის კანონს წარმოადგენს ის, რასაც სუბიექტი ცნობიერ პრაქტიკაში მოიმოქმედებს და პროგრესი სწორედ მაშინ ხდება შეუძლებელი თუ ადამიანი უძლურია თავისუფლების უფრო მაღალ ფორმას ჩაწვდეს.

  ისტორიის ფილოსოფია, განსხვავებით სამართლის ფილოსოფიისგან, არ განიხილავს სახელმწიფოს იდეას, არამედ ის განიხილავს მის სხვადასხვა ფორმას. ჰეგელის თავისუფლების განვითარებისა და განამდვილების ცნობილი სქემა ისტორიის სამ საფეხურს მოიცავს: ორიენტი, ბერძნულ-რომაული და ქრისტიანული სამყარო, ჰეგელი ამ სამ საფეხურს შემდეგნაირად ახასიათებს: „აღმოსავლელებმა ჯერ კიდევ არ იციან, რომ გონი, ანუ ადამიანი როგორც ასეთი, თავისთავად (an sich) თავისუფალია. რაკი მათ ეს არ იციან, ისინი არც თავისუფალნი არიან. მათ მხოლოდ ის იციან, რომ ერთი ადამიანი თავისუფალია, მაგრამ სწორედ ამიტომ არის ასეთი თავისუფლება თვითნებობა, ველურობა, ვნების თვალაუხილავობა... ის ერთი კაცი, რომელიც თავისუფალია, ამით მარტოოდენ დესპოტია და არა თავისუფალი კაცი. ბერძნებშიღა ამოანათა თავისუფლების ცნობიერებამ და ამიტომაც ისინი თავისუფალნი იყვნენ. მაგრამ მათაც, რომაელთა მსგავსად, მხოლოდ ის იცოდნენ, რომ ზოგიერთნი თავისუფალნი არიან, და არა ის, რომ თავისუფალია ადამიანი, როგორც ასეთი... მხოლოდ გერმანმა ერებმა მიაღწიეს, ქრისტიანობის წიაღში შესულებმა, იმის ცნობიერებას, რომ ადამიანი თავისუფალია როგორც ადამიანი.“[11] ჰეგელი ისტორიას თავისუფლების განამდვილების ხარისხის მიხედვით განიხილავს და აფასებს, მას მიაჩნია, რომ ჩინეთში არსებული დესპოტური რეჟიმი ამ ეტაპისთვის საკუთრივი ცნობიერების ადეკვატურია, სახელმწიფოს მდგომარეობა ხალხის სულში აირეკლება. ნებისმიერი ერის ისტორია ჰეგელისთვის არის უნივერსალურ ისტორიაში არსებული ინდივიდის გარჯის პროცესი. ერის ისტორია უნდა შეფასდეს მისი წვლილით უნივერსალურ ისტორიაში, ამ მხრივ ზოგიერთ ერს უფრო აღმატებული პოზიცია უკავია, ვიდრე მათ, რომლებიც ისტორიის მარგინალზე თუღა ახერხებენ თავის დამკვიდრებას. ჰეგელისთვის ისტორიის მთავარი კონტრიბუტორები მსოფლიოს ისტორიული ერები არიან. თავისუფლება სხვადასხვა სახელმწიფოში და ისტორიის სხვადასხვა ეტაპზე ერთი და იმავე ცნება სულაც არაა, მას კონკრეტულ პერიოდში მიმდინარე მოვლენები ანამდვილებენ, მაგალითად როგორიც იყო რეფორმაცია გერმანიისათვის, ან საფრანგეთის რევოლუცია, რომელმაც ძველი მსოფლიო თავის დასასრულამდე მიიყვანა.

 ჰეგელისათვის ისტორიის გამწევი ძალა აზროვნებაა,  ისტორიის დესტრუქციული ელემენტი, რომელიც გაბატონებულ მდგომარეობას დროთა განმავლობაში აუმხედრდება და იმ ბორკილებს დაამსხვრევს, რომლითაც კონკრეტულმა გარემო პირობებმა შებორკეს. აზროვნება არ არის უხიფათო პროცესი, ამის დასადასტურებლად ჰეგელს ანტიკური საბერძნეთის მაგალითი მოჰყავს. ერთ დროს სამყაროს კრონოსი მართავდა, მაგრამ ის დროის შვილი გახლდათ და ამიტომ დრომ და ზევსმა შთანთქა, თუმცა ეს უკანასკნელიც სწორედ გონებასთან ბრძოლაში დამარცხდა, საბოლოოდ გამოჩნდა, რომ ზევსის პანთეონი ბერძნულ სამყაროში რაციონალური ელემენტის აღმოცენებით დაიმსხვრა, აზროვნების მუშაობა სწორედ აზროვნებამვე წალეკა და იგი ახალ საფეხურზე გადაიყვანა, როგორც ჰეგელი ამბობს: „ გრძნობად სამყაროში დრო ნეგატიური ელემენტია. აზროვნებაც იგივე ნეგატიურობაა, თუმცა ის მისი უღრმესი და დაუსრულებელი ფორმაა.“[12]  ლოგიკასა და ისტორიას შორის კავშირი აქაც საკმაოდ საგრძნობია, ნებისმიერ გონებრივ ძვრას მატერიალური განსხეულება მოჰყვება და სახელმწიფოს არსებული ფორმის რღვევას უნივერსალობის უფრო მაღალ საფეხურზე გადასვლა მოსდევს. ადამიანის გონების მუშაობა ერთი მხრივ ანგრევს ირგვლივ არსებულ სინამდვილეს, თუმცა ამავე დროს ამ ნანგრევებიდან ცნობიერების ახალ ფორმას გამოჭედავს. ჰეგელის ისტორიის განვითარების მიზანია ის, რომ სუბიექტმა თავისუფლება მოიპოვოს საყოველთაოს, განსაკუთრებულისა და კერძოს ურთიერთმორიგებითა და მათი დიალექტიკური შეხლით, რა დროსაც საყოველთაო სხვა ორ კიდურა წევრს იქვემდებარებს და ამავე დროს სწორედ მათი გამუდმებული გარჯით მედეგობს. მსოფლიო ისტორიის მსვლელობაში თავისუფლების იდეის ხორცშესხმა შესაძლოა სოკრატეს ისტორიას დავუკავშიროთ, როდესაც ეს უკანასკნელი ცისკენ მაცქერალ ბერძნულ სამყაროს სუბიექტისკენ შემოაქცევს და გარეგანობის უარყოფითობას იმდროინდელ ცნობიერებასთან დაპირისპირებით ხსნის, რის გამოც სოკრატე სიკვდილით ისჯება, თუმცა, როგორც უკვე აღინიშნა, ინდივიდის განქარვება უნივერსალური ისტორიის მამოძრავებელი იდეის ტრიუმფს ხელს სულაც არ უშლის.

 „ის რასაც გონი ესწრაფვის მისი ცნების განხორციელებაა; მაგრამ ამასობაში, ის საკუთარ მიზანს მალავს მისივე ხედვის არიდან და მისი საკუთრივი არსისგან გაუცხოებით, კმაყოფილი და ამაყია.“ [13] ადამიანის ისტორია საკუთარი არსიდან გაუცხოების ისტორიაა, ის რომ ადამიანი თავის პოტენციაში თავისუფალი არსებაა, ისტორიის თავდაპირველ ეტაპზე სრული გარეგანობითაა გადაფარული და გონის საკუთარი თავისკენ შემოქცევას ყოველთვის დიდი წინააღმდეგობანი ახლავს, რასაც ათეულობით ათასი ინდივიდის სიცოცხლე ეწირება და ხშირად ამ პროცესს მატიანენი რომელიმე სუბიექტის სულთმობრძაობას მიაწერენ ხოლმე, მათ არ უწყიან, რომ ისტორიული კატასტროფანი გონის მიერ უარყოფითობის მოხსნის მცდელობაა. ადამიანის ჭეშმარიტი ინტერესის სამყაროში გადღვებვაც გონის ეშმაკობაა, ეს იმგვარი უარყოფითბაა, რომლის გარეშეც ისტორიის მსვლელობა წარმოუდგენელია. მსოფლიო ისტორიის მსვლელობაში არსებული მომენტთა დაუსრულებელი წყება ერთ მიზანს ემსახურება, თავისუფლების უნივერსალურ პრინციპამდე ამაღლებას, რომელიც თავის მხრივ, მთლიანობასა და ტოტალობას წარმოადგენს: „ ხალხების გონთა პრინციპები, რომლებიც აუცილებელი საფეხურებრივი რიგით მოსდევენ ერთიმეორეს, თვითონ მხოლოდ მომენტები არიან ერთი ზოგადი გონისა, რომელიც ისტორიაში მათი მეშვეობით ამაღლებს და განასრულებს თავისთავს თავისთავის მწვდომ ტოტალობად.“[14]