„Techno-Gigi” - ილუსტრაციის ავტორი Panta Rhei

„წერა ყოველთვის ექსპერიმენტულია“

რ. ბარტი

წინამდებარე წერილში განხილულია ნარატივის ტიპები და განსხვავება კეთდება დაღლილ და ცოცხალ ნარატივებს შორის. მსჯელობას მივყავართ დასკვნამდე, რომ დაღლილი ნარატივი ისაა, რომელიც კეთების/მართვის შესაძლებლობას არ ტოვებს, ხოლო ცოცხალი ნარატივი, ახალი ტექნოლოგიების შექმნისკენ არის მიმართული. ტექსტში გავლებულია პარალელები გიგი თევზაძისა და ჟან ბოდრიარის თეორიებთან, საიდანაც ირკვევა, რომ თევზაძე ძირითადი აზრის განვითარებისთვის კვლავაც იყენებს ბოდრიარის მთავარ კონცეპტებს (მაგ. მომნუსხველობასა და სიმულაციას), თუმცა ვვარაუდობთ, რომ პოსტმოდერნისტებისგან განსხვავებით, ის მკვდარი სუბიექტისა და მკვდარი „რეალობის“ გლოვიდან გამოსვლას გვთავაზობს, რაც ისტორიის საათის ხელახლა მომართვისა და მასში მონაწილეობის ახალ პერსპექტივებს აჩენს. ტექსტის განვითარებას მივყავართ დასკვნამდე, რომ ქართულ ნარატივს ზღაპრულისა და მაგიურის გატექნოლოგიურება უჭირს, რისი სწორი რეკონფიგურაციის შემთხვევაშიც შესაძლებელი იქნება ჩვენი ეკონომიკისა და ეკოლოგიური მდგომარეობის გაუმჯობესება. დასასრულს კი მკითხველს საინტერესო შეთავაზება ელოდება.

შესავალი

თანამედროვე ნარატივის გასაოცარი თვისებაა, დარჩეს სისულელის მიმართ სერიოზული. თუ თქვენ გაქვთ პატივი, ესწრებოდეთ ივენთებს „რუმსის“, „მერიოტისა“ ან „რედისონის“ მსგავს საკონფერენციო დარბაზებში, მაშინ თქვენ შეამჩნევდით, რომ სიუჟეტი ვითარდება დრამატულ-პერფორმატიულ რიტუალებში, სადაც ტომის წევრები მედიაცეცხლის გარშემო გატაცებით ყვებიან საკუთარი „სიზმრების“ ამბებს. დამეთანხმებით, ეს მაგიურობა მედიუმის ცეცხლში იწრთობა და საბოლოო პროდუქტი Random თვალს სერიოზულობის ულტრაეფექტებით მიეწოდება. თუმცა, რაც ამ ამბავს აკლია -  შამანური თხრობის ხიბლია[1].

აქვე განვმარტავთ: პრინციპულად, ჩვენ სერიოზულობის პრედიკატთან განზოგადებული პრეტენზია საერთოდაც არ გვაქვს; ჩვენთვის პრობლემური,  სერიოზულობის მიღმა არსებული პირველადის -  ზღაპრულობისა და მითოსურობის დატოვებაა.

ნარატივის დაღლილობა, ეს ის არის, როდესაც შესაძლებლობების მიმართ მკითხველის დაღლილი დამოკიდებულება იჩენს თავს, რაც შესაძლებლობას და მის ნარაციასაც ასეთად აქცევს. ანუ, მას ტოვებს სიზარმაცის ნარატივში, მაშინ როდესაც, დაფუძნებული რეალობის ბანალური თხრობის ცენტრში მედიაცეცხლი გიზგიზებს. მოკლედ, როგორც ბოდრიარი იტყოდა - „დღეს ყოველმხირი ანალიზისთვის საკმარისი ენერგია აღარ არსებობს“.

ეს გამოფიტვა, რომელსაც ნარატივები განიცდიან ახალი იდეების იმპლემენტაციის ენერგიას ისრუტავს და სოციალურ მოძრაობებსაც ღონე მიხდილს ხდის. ცხადია, დღეს ჩვენი სამოქალაქო საზოგადოება გაცილებით ძლიერია, ვიდრე თუნდაც 5 წლის წინ იყო, მაგრამ, თუ ნარატივების ზემოთაღწერილ მიდრეკილებას გავითვალისწინებთ, ტენდენცია პესიმისტურია -  ის გულანთებული რაინდების ინიციატივებისგან მხოლოდ მუტანტურ ვერსიებს აწარმოებს, რომელიც პირდაპირ ეზრდება რეპრესიულ აპარატს და მას, დეკორაციულ სირბილეს სძენს.

როდესაც დაღლილ ნარატივზე ვსაუბროთბ, იმპლიცისტურად ვგულისხმობთ ცოცხალი ნარატივის შესაძლებლობას. გიგი თევზაძე სიცოცხლეს განსაზღვრავს როგორც, „ინფორმაციის მიერ მასისა და ენერგიის მართვას“, ხოლო, „სოციალური ქცევა არის გარემოს მართვა ინფორმაციის საშუალებით“. შესაბამისად, თუ ნარატივი მართვის შესაძლებლობას არ იძლევა, ის ვერ ჩაითვლება ცოცხალ ნარატივად. ამგვარად, ჩვენ ცოცხალ ნარატივში ვგულისხმობთ ამბავს, რომელიც ინფორმაციის მართვის შედეგად ტექნოლოგიების მიღებას ითვალისწინებს. ქვემოთ განვავრცობთ ვარაუდს, რომ ხშირად ცოცხალი ნარატივის შექმნას სჭირდება არა მხოლოდ მატერიალური, არამედ ზღაპრული და მითოსური თხრობებიც.

როლან ბარტი წერს:

„ჟონგლიორები და აკრობატები შთაბეჭდილებებით მავსებენ ..... [იქ] ყოველი ახალი შოუს დადგმისას მივდივარ. შესაძლოა არტისტები არა მაგრამ, ნიჭიერი ვირტუოზები არიან, რომლებიც აკეთებენ იმას რაზეც ყველას შეუძლია ოცნება და საუბარი, თუმცა მხოლოდ მცირე ნაწილი თუ მოახერხებს მის გაკეთებას“.[2]

აი, სწორედ ამ ტიპის კეთებაზეა საუბარი. ნარატივის კეთებაზე, სადაც ჩვენს ირგვლივ არსებულ მოვლენებზე პასუხისმგებლობას ავიღებთ და საკუთარი ქალაქის, ტომისა თუ თვითის კეთების არ შეგვეშინდება. სხვაგვარად, ყველას შეუძლია ჟონგლიორობაზე წარმოსახვითი რეფლექსია ჰქონდეს, მაგრამ ამ რეფლექსიის განხორციელება/გატექნოლოგიურება - არა.

ცრუ და ნამდვილი შამანების ამბავი

“დასაწყისშივე მინდა აღვნიშნო, რომ წინამდებარე ტექსტი არის უფრო იმ იდეების დაანონსება, რომელიც შესაძლოა შემდგომი მუშაობით განხორციელდეს, ვიდრე მცდელობა, რომ თეორიული/მეცნიერული მსჯელობით რაიმე დავამტკიცო“.

გ. თევზაძე, „სოციო-ფიზიკური პარალელიზმი“

ტექსტში „სოციალური ქცევის ევოლუცია ჰომომდე და მას შემდეგ“ (2013), გიგი თევზაძე ჩვენთვის უაღრესად საინტერესო თეორიას ავითარებს. ქვეთავებში „ტყუილისა და ინოვაციურობის წარმოშობა“ და „ნარატივის დაბადება“ ის ცდილობს აჩვენოს, რომ პირველი ნარატივი იმ დროს ჩნდება, როდესაც ტომების ერთიანობის გარანტორები, იგივე შამანები - პასუხისმგებლები რიტუალურობასა და ტომის წევრების მთლიანობაზე - ამბის თხრობას იწყებენ („ართობენ“ აუდიენციას).

ავტორი წერს:

„პირველყოფილი „შამანების“ პერფორმანსის ვოკალური ნაწილი თანდათან, ათასწლეულების განმავლობაში უნდა გადაზრდილიყო ჯერ მომნუსხავი[3] მელო- დიიდან მომნუსხავი სიუჟეტის მღერაში და შემდეგ – ამბების მოყოლაში„

 „გ“ იყენებს ტერმინს მომნუსხავი, ავტორის ჟან ბოდრიართან სიახლოვეს თუ გავითვალისწინებთ (ის მისი მთარგმნელია), შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ ამ სიტყვაში სწორედ ფრანგი პოსტმოდერნისტის მნიშვნელობას დებს (Seduction).

ტექსტიდან სიტყვა მომნუსხავი დროებით რომ გავაქროთ და ისე წავიკითხოთ, შინაარსი ერთი შეხედვით არ იცვლება. ტექსტი ასე იკითხება:

„პირველყოფილი „შამანების“ პერფორმანსის ვოკალური ნაწილი თანდათან, ათასწლეულების განმავლობაში უნდა გადაზრდილიყო ჯერ მელოდიიდან სიუჟეტის მღერაში და შემდეგ – ამბების მოყოლაში.“

ვფიქრობთ, რომ ეს ცდა ჩვენს ვარაუდს ამყარებს.

მაშ რატომ იყენებს ავტორი მომნუსხველობის (Seduction) მსგავს, წინარე შინაარსით დატვირთულ და დამძიმებულ ტერმინს, ისე რომ მას მეტად არც განმარტავს?

ვფიქრობთ, ამ კუთხით „გ“ ბოდრიანელია, რადგან ორივე ავტორთან მომნუსხველობა პირველადია - ანუ, ის წინ უსწრებს თხრობას. ბოდრიარი მელანქოლიური ელფერით აღწერდა იმ რევერსიას, რაც მომნუსხველობამ განიცადა. თუ თავიდან, ის გამოწვევა უნდა ყოფილიყო, რომელიც ნარატივს ჭეშმარიტების ნაცვლად, თამაშის პრინციპზე აფუძნებდა, დღეს ამოყირავებულია და მომნუსხველობა მხოლოდ საგნების „ძალაუფლება“ გახდა, რომელიც სუბიექტს ართმევს სუბიექტურობას და ობიექტებს აძლევს საშუალებას განხორციელდეს სხვისი სხეულის გავლით (იხ. ჩვენი ბლოგი „ჩვენ, ელექტრონული კოლონიალიზმის და ინფორმაციული შიზოფრენია“). ბოდრირის ტერმინებით რომ ვილაპარაკოთ, თავიდან მომნუსხველობას რიტუალურობის სახე უნდა ჰქონოდა, რომელიც დომინირებდა ეკონომიკურ მნიშვნელობებზე, თუმცა, დღეს ის წარმოების ლოგიკაში ინტეგრირდა და სუბორდინირებული გახდა. პირველადი კონოტაციით ის საერთოდ გამქრალია.

ამასთან, თავიდან ნიშნების მომნუსხველობა თავისთავად უფრო მნიშვნელოვანი იყო, ვიდრე ჭეშმარიტების აუცილებლობა და ასეთადვე დარჩა „გ“-ს თეორიაშიც, სადაც როგორც ჩანს, ავტორი ცდილობს მიუთითოს, რომ პირველყოფილური ნარატივი არ ყოფილა მიდრეკილი ჭეშმარიტებასთან დაახლოებისკენ, არამედ, რიტუალური პრაქტიკა იყო და „გ“ სწორედ ამიტომ იყენებს ტერმინს - „მომნუსხავი“.

გამოდის, რომ შამანები, ერთგვარი ინტელექტუალების ფენა იყო, რომლებიც ნაკლებად იყვნენ ჩართულნი ყოველდღიურ საქმიანობაში და მათი სტატუსი ინოვაციების შექმნასა და რიტუალურობას უკავშირდებოდა. თუმცა, ისინი სულაც არ იყვნენ ჭეშმარიტების მიმართ ისეთი ერთგულები, როგორც ამას დღეს  ინტელექტუალებისგან მოვითხოვთ.

იგივე ტექსტში, „გ“ ასევე იყენებს ბოდრიარის მეორე ქვაკუთხედს - სიმულაციას. ის ამბობს, რომ ამბის დაწყების შემდეგ ჩნდება ცრუ შამანი. ცრუ შამანი კი, სხვა არაფერია გარდა პირველი შამანის სიმულაკრი, ორიგინალის მიმიკრია. ასე ჩნდება კონტრ-ნარატივი - დიალექტიკა, რომელიც ცრუ შამანებს შემოაქვთ, რათა მათაც მიიღონ იმ ბენეფიტებზე წვდომა, რომელიც ტომში შამანის სტატუსს უკავშირდება. როგორც ჩანს, ძველი ტომების შიდა სტრუქტურა ნარატივის გაყალბების საშუალებას იძლეოდა.

„შესაძლებელია, პირველი სოციუმები ასეთი ინდივიდების მიმართ [ცრუ-შამენები] საკმაოდ ტოლერანტულები იყვნენ – ნამდვილი შამანის დაკარგვის შანსი უფრო დიდ პრობლემებთან უნდა ყოფილიყო დაკავშირებული, ვიდრე რამდენიმე ცრუ შამანის  ყოლა.“

ამგვარად, ნარატივი თავიდანვე გაყალბებისკენ იყო მიდრეკილი, რაც ნამდვილი ნარატივის (ჭეშმარიტების) კვლევა-ძიებას პრაქტიკულად შეუძლებელს ხდის. თუმცა, ცრუ შამანი შესაძლოა არც ისეთი უსარგებლო აღმოჩნდეს, როგორც ერთი შეხედვით ჩანს. თუნდაც მხოლოდ ნამდვილი შამანების გამოწვევითა და მათთან გაჯიბრებით, მათ შესაძლოა ისეთ ინოვაციებამდე მივეყვანეთ, როგორიცაა ის მეცნიერული თეორიები, რომლებიც დღეს უარყოფილია და რომლის წყალობითაც ჩვენ სხვა თეორიები განვავითარეთ და პრაქტიკული ტექნოლოგიებიც შევქმენით.  

ნარატივის ამგვარად წაკითხვა, შესაძლოა შთამბეჭდავად ძლიერ პოტენციას ატარებდეს, რადგან როგორც ბოდრიარი მომნუსხველობაზე წერდა - „წარმოებამ შესაძლოა აწარმოოს მხოლოდ საგნები ან რეალური ნიშნები და ამით მიაღწიოს გარკვეულ ძალაუფლებას. მომნუსხველობამ კი, შესაძლოა აწარმოოს მხოლოდ ილუზია და ამგვარად მიაღწიოს აბსოლუტურ ძალაუფლებას, იმ ძალაუფლების ჩათვლით, რომელსაც წარმოება და რეალობა საკუთარ ფუნდამენტურ ილუზიურობამდე დაჰყავს“.

მართალია „გ“-ს ტექსტებში მომნუსხველობასა და სიმულაციაზე მსგავსი აქცენტების დასმა ნარატივს ერთგვარ ილუზიად აქცევს, თუმცა, ეს „ისტორიის დასასრული“ სულაც არაა. პირიქით, ჟიჟეკის ცნობილი ალეგორია რომ გამოვიყენოთ, „გ“ მორფიუსისეული დილემის - სიზმრისა და რეალობის - არჩევანის წინაშე, მესამე აბს ითხოვს, რომელიც უჩვენებს თუ რა არის რეალური სიზმარში, ანუ როგორ მუშაობს მატრიცა. ეს „გ“-ს სპეკულატიურ გადახვევად  შეიძლება ჩავთვალოთ, სადაც „რეალობის“ კვლევა კვლავაც რელევანტური ხდება, თუმცა, მხოლოდ მაშინ თუ კვლევის საბოლოო მიზანი ტექნოლოგიის შექმნაა და არა ჭეშმარიტების ინტერპრეტაცია.

ორი „პ“-ს ამბავი

აღნიშნული ვრცლად არის განხილული „გ“-ს ამ დროისთვის უკანასკნელ ნაშრომში „საბოლოო ფილოსოფია“ (2017), სადაც ავტორი ცდილობს უჩვენოს დაპირისპირება, პითაგორასა და პლატონის პარადიგმებს შორის. პირველი შემეცნების მიზნად ტექნოლოგიების^[4] შექმნას მიიჩნევდა, ხოლო მეორე ჭეშმარიტებასთან სიახლოვეს, სადაც ტექნოლოგიები მხოლოდ ჭეშმარიტებისკენ სწრაფვის გვერდითი მოვლენა უნდა ყოფილიყო. მისი აზრით, პლატონი პითაგორას პარადიგმას დაუპირისპირდა და განმარტა, რომ შემეცნება, უპირველესად შეუცნობელ ჭეშმარიტებასთან დაახლოებაა. ამ ყველაფერს თან ერთვის ქრისტიანობის გავრცელებაც, რომელსაც ტექნოლოგიებზე მეტად, სწორედ შეუცნობელის (ჭეშმარიტების; ღმერთის) და მისკენ სწრაფვის მოდელი ხიბლავდა. სხვადასხვა ფაქტორების გაერთიანებამ ფილოსოფია პლატონის პარადიგმაში ჩატოვა, რამაც ტექნოლოგიების განვითარება შეაფერხა.^[5] თუ გავიხსენებთ, რომ „გ“-სთან მომნუსხველობა პირველადია, მაშინ გასაკვირი არაა, რომ ავტორი სწორედ პითაგორას პარადიგმის მომხრეა. ავტორის მიზანია, რომ პითაგორას პარადიგმასთან დაბრუნება დააჩქაროს და  შემეცნების მთავარ მიზნად ტექნოლოგიის შექმნა დასახოს.

 „გ“ წერს:

„შემეცნების უნარი ვეღარ იქნება მთავარი განმსაზღვრელი სასკოლო სწავლებაში. ის უნდა ჩაანაცვლოს შექმნის უნარმა. შემეცნების უნარი იქნება ის საშუალება, რომლის მეშვეობითაც შექმნის უნარი გამომუ­შავდება.

ის სამყარო, რომელსაც შეჩვეულები ვართ, ამ მიდგომით ამოტრიალდება და „ფეხებზე დადგება“. ის, რაც აქამდე ჰუმანი­ტარული უნარების გამომუშავებას სჭირდებოდა, გახდება საყო­ველთაო. ყველამ ვიცით, რომ ენის სწავლა ამ ენის საშუალებით ახალი ფენომენების შექმნაა, ისევე როგორც, ხელოვნების - ხელოვნების ნაწარმოების შექმნის სწავლა. შეიძლება ეს ყველა სკოლაში არ ხორციელდება, მაგრამ არავინ ამბობს, რომ ენის სწავლის მიზანი მხოლოდ კითხვაა და წერა – არა. არადა, შემეცნებითი უნარების გამომუშავებისას, ფუნდამენტური მეც­ნიერებების შინაარსის საშუალებით, თანამედროვე სკოლები მხოლოდ „კითხვას“ ასწავლიან, ხოლო „წერის“ სწავლა, თანამე­დროვე სამყაროში, უკიდურესად შემთხვევითი და მეორადია.“

ამ „ამოყირავებით“, უტრირებულად რომ ვთქვათ, „ნამდვილი“ და „ცრუ შამანები“ შეიძლება იმით განსხვავდნენ, თუ რომელი უწყობს ხელს ტექნოლოგიის შექმნას (წერა-კითხვას) და რომელი ვერ გასცდა ჭეშმარიტების ინტერპრეტაციას (კითხვას)[6]. მართლაც და რა არის ჭეშმარიტების ინტერპრეტაცია, თუ არა „ცრუ შამანიზმი“, მაშინ როდესაც ისედაც ვიცით, რომ ის შესაძლოა ჩანასახშივე სიმულაციამ იმსხვერპლა?

მთლიანობაში, ე.წ. „პითაგორას პარადიგმასთან“ დაბრუნება, „გ“-ს პოსტმოდერნისტებისგან განასხვავებს და ამ კუთხით თანამედროვე ფილოსოფიურ მიმდინარეობასთან სპეკულატიურ რეალიზმთან (Speculative Realism) აახლოვებს[7]. ეს ბოდრიარისგან განსხვავებით, მას შესაძლებლობას აძლევს, ნარატივი ფუნქციური გახადოს, მაშინაც კი, როდესაც საფუძველრეალობა ონტოლოგიურად კონტამინირებული მოჩანს[8]. ჟონგლიორებზე ბარტისეულ ალეგორიას რომ დავუბრუნდეთ, „გ“ წარმოსახვითზე საუბრისას ზემოთხსენებული „კეთების“  უფლებას იტოვებს.

ამგვარად ვნახეთ, რომ „გ“-სთან სიმულაცია ამბის უპირობო ხასიათია, თუმცა, ნარატივი კვლავაც ფუნქციური დარჩა. ნარატივის მიზანი ჭეშმარიტების ინტერპრეტაცია არ ყოფილა და თხრობის ცენტრში ტექნოლოგიები შემოდიან. აქ შეიძლება ვიკითხოთ - მაშინ რა აზრი აქვს ტექნოლოგიების შექმნას (თუ ნარაციის მიზანი არაა ჭეშმარიტების ძიება)? კი მაგრამ, ახლა ხომ „ადამიანის ისტორია უკვე შეიძლება წარმოვიდგინოთ ტექნოლოგიების დაჩქარებული განვითარების ისტორიად“ (ზ. კიკვიძე & გ.თევზაძე, 2015).

„გ“-სთან წარმოსახვითში შეჯიბრი შეიძლება გავიგოთ, როგორც ინფორმაციის გაფართოება და რიტუალურობა, როგორც პირველი სტრუქტურული მედიუმი, რომელიც ამბის გამტარი იყო. ინფორმაცია და მედიუმის განვითარება კი, „გ“-სთან სწორედ ისაა რამაც ევოლუცია დააჩქარა[9].

„ადამიანის სოციალურ ქცევაში, ადამიანის ევოლიუცაში ტექნოლოგიაა ჩართული და შემდგომი ევოლუცია, როგორც ჩანს, მიმდინარეობს ტექნოლოგიის გადარჩევით, ანუ, პროცესით, რომლის დროსაც ინფორმაციის გაცვლის თვალსაზრისით უფრო ეფექტური, უკეთესი, უფრო ადეკვატური ტექნოლოგიები გადაირჩევიან და ვითარდებიან. ტექნოლოგიების ეს განვითარება, თავის მხრივ, იწვევს ქცევით ცვლილებებს ადამიანთა საზოგადოებაში“.

„გ“-სთან ტექნოლოგია ისტორიის ჩონჩხია, რის გარშემოც ამბები ხორციელდებიან, თუნდაც თავისი სიმულირებული ფორმებით. შესაბამისად, ტექნოლოგიების შექმნა ისტორიაში „მონაწილეობას“ ნიშნავს.

ფატალური სტრატეგიის რევერსია, ანუ დაივიწყეთ ბოდრიარი

მაშ რა განასხვავებთ ამ ორ ავტორს? ერთი ის, რომ სიმულაცია „გ“-სთან განეიტრალებული სიტყვაა, რომელიც უპირობოდ ნეგატიურ კონოტაციას არ ატარებს და ამგვარად ისტორია ფუნქციური დარჩა, მეორე კი ის, რომ ბოდრიარს ძირითადად სუბიექტის სიკვდილი აინტერესებდა, „გ“ კი თავის თეორიაში სუბიქტის პრობლემას მეორად ადგილს უჩენს.  

ცხადია, რომ პოსტმოდერნულმა ნარატივმა „კეთების“, გნებავთ მართვის მექანიზმები დაასუსტა. ამ ნეგაციაში კი, ერთ-ერთი მთავარი როლი სწორედ სუბიექტის დაკარგვამ და მისი ქცევის გარე, ანტისუბიექტური ძალაუფლების ნაკადებზე დაქვემდებარებამ ითამაშა. „გ“ ცდილობს სწორედ კეთება/მართვის შესაძლებლობები აღადგინოს, ანუ ხელახლა მომართოს ისტორიის საათი და მასში მონაწილეობა შესაძლებელი გახადოს. ბოდრიარის სიტყვებით რომ ვთქვათ „ეს ნიშნავს, მოკვდე როგორც რეალური და აღდგე, როგორც ილუზია“. ამისათვის, „გ“-მ სუბიექტის სიკვდილსაც საკუთარი არგუმენტები უნდა დაუპირსიპიროს და ნარატივი კვლავაც მომნუსხავი გახადოს.

მიუხედავად იმისა, რომ „გ“ აღნიშნულ ტექტში ბოდრიართან პირდაპირ კამათში არ შედის (ბოდრიარი რეფერენსებშიც კი არაა მოხსენიებული), დიალოგისთვის თვალის მიდევნება შეგვიძლია იგივე „გ“-ს სტატიაში: „სოციო-ფიზიკური პარალელიზმი“[10],

სადაც ის წერს:

„თუ სუბიექტი მეორადია, ანუ ის განსაზღვრულია სოციალურის მიერ, რა განსაზღვრავს სოციალურს თავისთავად? ამ კითხვაზე შესაძლოა უამრავი და განსხვავებული პასუხები იყოს, თუმცა ყველა მათგანი გასცდება ჩვენს გამოცდილებას და გახდება მეტაფიზიკური. ე. ი. დაფუძნებული იქნება ფიქრზე, ყოველგვარი ემპირიული წყაროს გარეშე“.

დასკვნის სახით „გ“ რიტორიკულ პასუხ-კითხვას გვიტოვებს: „განა არ არის ცხადი, რომ ფილოსოფიის კვლევის მიზანი სუბიექტი კი არა პირველადია“.

ამგვარად, „გ“ სუბიექტის სიკვდილის თემას მეორად ადგილს უჩენს და პირველადთან დაბრუნებით, ბოდრიარის ფატალურ სტრატეგიას ხელიდან უსხლტება.

სუბიექტის შესახებ საუბარი არც აქ მთავრდება. ნაშრომში „ევოლუცია“ (2015) „გ“ კონკრეტულად უზენაესი სუბიექტის „იდეალურ მკვლელობას“ განიზრახავს და მას, თავისთავად ნაგულისხმევის ფუნქციაში ტოვებს, როგორც უპიროვნო აბსტრაქციას.

ის წერს:

„თუ სიცოცხლე არის მართვა (ინფორმაციის მიერ მასისა და ენერგიის), მაშინ ჩვენ, სიცოცხლის აღმქმელებს, სიცოცხლე გვეძლევა აღქმაში, როგორც მართვა... ჩვენთვის, უმაღლესი ნერვიული მოქმედების მქონე არსებებისთვის, წარმოუდგენელია მართვა სუბიექტის, მმართველის გარეშე. შესაბამისად, როდესაც აღვიქვამთ გარემომცველ სამყაროში სიცოცხლეს, როგორც მართვას, ჩვენი ცნობიერება ავტომატურად „ამატებს“ მმართველ სუბიექტს.“

რას გვეუბნება ეს ყველაფერი სუბიექტთან დაკავშირებით?

„ჩვენ ვთვლით, რომ რაკიღა არსებობს მართვა, უნდა არსებობდეს სუბიექტიც, ერთი შეხედვით ეს ცხადია.“ ... „რადგან სოციალური ქცევა არის გარემოს მართვა ინფორმაციის საშუალებით, ტექნოლოგიების გამოგონებითა და შემოტანით, ამიტომ ჩვენს ინტუიციურ წარმოდგენაში ის ვინც მართავს, ამავე დროს ქმნის და ცვლის კიდეც“. ანუ ავტორი თვლის, რომ სიცოცხლის აღქმა გვაძლევს საფუძველს უპირობოდ ვიგულისხმოთ სუბიექტი და ეს სუბიექტი, შესაბამისად, როგორც დეკარტეს ეგონა, მართლაც გარედან შემოდის, როგორც გარეთ შემჩნეული სიცოცხლის (მართვის) ანარეკლი.

რიჩარ დოკინსის ერთი შეხედვით მოსწრებულ ნათქვამზე, რომ თითქოს „სამყარო არის ბრმა მესაათე“. „გ“ პასუხობს:

„დოკინსი და მისი მრავალრიცხოვანი მიმდევრები მაინც რჩებიან სამყაროს, როგორც სუბიექტის მიერ შექმნილის აღქმაში, თუნდაც მეტაფორულ დონეზე (ბრმა მესაათე), რაც მათ საწინააღმდეგოდ უტრიალდებათ, როდესაც ცდილობენ ღმერთის არარსებობა დაასაბუთონ“. აღნიშნული მონაკვეთი ტექსტის დეკონსტრუქციის კლასიკური მაგალითია, რომელსაც მოსდევს ამბიციური განცხადება იმის შესახებ, რომ მისი და კიკვაძის ევოლუციის თეორიაში სუბიექტის მეტაფორის შემოტანაც კი არ არის საჭირო.

“ვფიქრობ, მთლიანად ეს წიგნი სავსებით ცხადყოფს, რომ ჩვენ არ გვჭირდება ღმერთის ჰიპოთეზის დაშვება სიცოცხლისა და ადამიანური სამყაროს მრავალფეროვნების ასახსნელად“.

აღნიშნულს შესაძლოა დავარქვათ - გამოსვლა სუბიექტის გლოვიდან.

ამგვარად, ეს იყო ბოდრიარის მიერ დაწყებული „იდეალური დანაშაულის“ გაგრძელება, თუმცა ამ შემთხვევაში „გ“ ტრაგიზმის რევერსიულ ფორმას გვთავაზობს ანუ რეცეპტს, როგორ გადავრჩეთ „რეალურის უდაბნოში“. აქ სუბიექტის ფილოსოფიის ცენტრში მოაზრება აზრს კარგავს. ეს სუბიექტის იმგვარი დეკონსტრუქციაა, სადაც სუბიექტი მეორადი ხდება (გარედან შემოსული, სიცოცხლეში ავტომატურად ჩაწერილი[11]), მისი სიკვდილი მხოლოდ ავატარის სიკვდილია, რის შემდეგაც ქვიშაზე ახალი სურათი დაიხატება, რომელშიც გამოქვაბულის ნახატების მსგავსად, ყველა საკუთარ თავს ამოიცნობს.

როდესაც სილვერ ლოტრინგერმა ბოდრიარს მისვე ტექსტის „დაივიწყეთ ფუკო“-ს (Forget Foucault 1977) შესახებ ჰკითხა, მან უპასუხა, რომ ის, ფუკოს დახმარებით სამუშაოს უწევდა. „რადგან [მისი] ინტერესი იმ მისტიკურ წერტილს ეხებოდა, სადაც ფუკო სათქმელს ვეღარ პოულობდა და გაჩერებას ამჯობინებდა“. მსგავსადვე, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ „გ“-ს ინტერესი ბოდრიარის სარკის ანარეკლებში სულაც არაა ჩაკეტილი. პირიქით, ის იმაზე წერს, რაზეც ბოდრიარი დადუმდა.

სამი „ნ“-ს ამბავი

ჩვენეულ ინტერპრეტაციას თუ გაგიმხელთ, გამოდის, რომ ის რაც დღეს ჩვენს საზოგადოებას აკლია და ნარატივის გაცოცხლებას ხელს უშლის არის ის, რომ ყოველდღიური ნარატივები მიმართულია ზღაპრულობასა და მაგიურობაში ევალვაციისკენ, ხოლო პირიქითი დევალვაცია არ ხდება. ასევე ვვარაუდობთ, რომ ამის მიზეზი ჩვენი ნარატივების ჭეშმარიტებასთან მიახლოების მცდელობაა, ანუ იგივე „გ“-ს სიტყვებით, რომ ვთქვათ, პლატონისეულ პარადიგმაში ჩაკეტილობა.

ჩვენი საზოგადოება მიდრეკილია ყოველდღიური ამბები და საგნები ჯადოსნურის ტერიტორიიდან განიხილოს. მაგალითად, წყალდიდობის უკან გაბრაზებული ღმერთი დაინახოს, ან დიქტატორის მკვლელობების უკან ზღაპრული გულუბრყვილობა. სამწუხაროდ, რასაც ვერ ვახერხებთ ისაა, რომ ზღაპრულ/მითოსურ ნარატივებს ვერ ვუკეთებთ ისეთ დევალვაციას, სადაც ისინი გატექნოლოგიურდებიან და ყოველდღიური ნარატივის ნაწილები გახდებიან.

კონკრეტულად რასთან გვაქვს საქმე?

„გ“ ნარატივის სამ ტიპს გამოყოფს:

„ნარატივი, საბოლოო ჯამში, სულ სამ - საყოფაცხოვრებო, ჯადოსნური და მითიურ-რელიგიურ ტიპზე შეიძლება დავიყვანოთ. მათგან პირველი ყოველდღიური ამბებია, ცოტა ხნის წინ მთხრობელის თავს გადახდენილი, ან მთხრობელის მიერ გაგონილ-ნანახი. ჯადოსნური ნარატივი ამბავში ზებუნებრივი პროტაგონისტების შეყვანაა – რომელთა არსებობაც უმეტესად არ არის სარწმუნო, მაგრამ თხრობაში მსმენელის (მაგ. ბავშვების) ყურადღების მიპყრობის აუცილებელი პირობაა. მითიურ-რელიგიური ნარატივი კვლავ ზე-არა-ბუნებრივი პროტაგონისტების ჩართვით ხორციელდება, ოღონდ, ჯადოსნური ნარატივისაგან განსხვავებით, აუცილებელია მითიურ-რელიგიური ნარატივის სუბიექტების არსებობის რწმენა მსმენელების მხრიდან.“

გამარტივებისთვის გთავაზობთ წინამდებარე კლასიფიკაციას შემდეგი ინტერპრეტაცია მივცეთ:

1.      საყოფაცხოვრებო ნარატივი მატერიალიური ნარატივია;

2.      ჯადოსნური ნარატივი ზღაპრულია, შესაბამისად შეიძლება არასტრუქტურული ნარატივი იყოს

3.      მითიურ-რელიგიური ნარატივი სტრუქტურული ნარატივია, რომელსაც უკვე იდეიოლოგიის სახე აქვს.

რაც მთავარია, სწორედ სამივე ნარატივის ერთიანობას და კონკურენციას[12] უნდა უკავშირდებოდეს ჩვენი სახეობის ევოლუციაც, შესაბამისად ტექნოლოგიურ გარღვევებში ზღაპრული და მაგიურიც მონაწილეობენ.

მაგალითად, დღეს ზღაპრულობა ეკონომიკის მთავარი დრაივი და საგნების მომნუსხველობის ტექნიკაა. როდესაც მაიონეზის ფირმა მისი პროდუქტის შეძენის შემთხვევაში ბედნიერ ოჯახს გვპირდება, ცხადია მაიონეზს ზღაპრულ მანას[13] მატებს. ამ გზით, 1 მაიონეზი მე-2 მაიონეზს წარმოსახვითში ეჯიბრება და არა იგივე გემოვნურ ან ჯანმრთელობისთვის სასარგებლო თვისებებში. ეს იმიჯების ზღაპრულობაზე მონიპოლიაა, მაგალითად ისე, როგორც ახალი წლის ზღაპრულობა Coca-Cola-მ დაისაკუთრა. მიუხედავად იმისა, რომ ქართული ნარატივიც სავსეა ზღაპრულობითა და მითოსურობით, რატომღაც ძნელად გავიხსენებთ შემთხვევებს, როდესაც ნარაცია ტექნოლოგიებით სრულდება.

ბაზიერების სკოლა, მიმინოსა და ხოხბის მეგობრობა, კლდეზე მიჯაჭვული ამირანი, ოქროს საწმისი თუ ვეფხისტყაოსანი ვერა და ვერ ახერხებენ ყოველდღიურ ნარატივში გატექნოლოგიურებას და ქალაქის თუ ქვეყნის იმიჯისთვის იმ მანის მიფრქვევას, რის პოტენციალსაც ისინი წარმოსახვითში ატარებენ. ამის მიზეზი შესაძლოა საბჭოთა გამოცდილებასაც უკავშირდებოდეს, სადაც „რეალური“ და „რეალიზმი“, ცხადია თავისი სიყალბით, წარმოსახვითზე დომინირებდნენ. ის ფაქტი, რომ ამ დრომდე ვეფხისტყაოსნის გადაღება ვერ მოვახერხეთ და ყოველი ასეთი მცდელობა საზოგადოების კრიტიკას ვერ გასცდა, გამომდინარეობს იქიდან, რომ ჩვენ გვაქვს საბჭოთა მიჯაჭვულობა „რეალიზმთან“. ჩვენი საზოგადოება კვლავაც „ორიგინალების“ წარმოებას ითხოვს, ხოლო იმის შიში, რომ აღწერა აღწერილს ასცდება და მას მთელი სისასვსით ვერ გამოხატავს სიმბოლური კონკურენციისა და წარმოსახვითის გატექნოლოგიურების შესაძლებლობებს ამცირებს.

ერთადერთი ინსტიტუტი, რომელიც ზღაპრულსა და მითოლოგიურს აშკარად წარმატებით ატექნოლოგიურებს მართლმადიდებლური ეკლესიაა და ალბათ საჭიროა, მათი გამოცდილებიდან ჩვეულებრივმა მოკვდავებმაც ვისწავლოთ. აქ საჭიროა ნარატივების იმგვარი სინთეზი, სადაც კომბინაცია მოგვცემს ახალ პერსპექტივებს.

ასე მაგალითად, თბილისს აქვს პოტენციალი ურბანული ფერმერობის იდეის პოპულარიზაციით ქალაქი „ჯუნგლებად“ აქციოს, რითაც ერთდროულად შეეწყობა ხელი, როგორც ეკოლოგიის, ასევე ეკონომიის გაუმჯობესებას და საქართველოს სოფლის მეურნეობასაც წაადგება. ბეტონის კლუბიდან ჯუნგლებში ამოსულ ქალაქის სტუმარს, ეკო სტაფილოს წვენებით უნდა გავუმასპინძლდეთ, სანამ ერთი კვირით ვარძიის ვეფხისტყაოსნის ცოცხალ მუზეუმში გავუშვებთ, რომელიც სტუმარს პოემის ზღაპრულობაში დააბრუნებს. არაფერია იმაზე ჯადოსნური, ვიდრე სტუმრისა და მოგზაურის თავგადასავლებით სავსე მუსაიფი. მართალია, მსგავსი ტიპის აურის შექმნას დიდი ამბავი სჭირდება, მაგრამ, რაც მთავარია, ეს ნარატივი სავსებით თანხვედრაში იქნება იმ ისტორიულ მიწათმოქმედების ნარატივთან, რომელსაც ეს ქვეყანა ისედაც საუკუნეებია ამბებად ჰყვება.  

ბოლოს და ბოლოს რა არის ცოცხალი ნარატივი?

მოკლედ რომ ვთქვათ, ცოცხალი ნარატივი ისაა, რომელიც ცდილობს დღევანდელობის რადიკალურ რეკონფიგურაციას ქმნადობის გზით[14]. მაგრამ ცხადია, მსგავსი მიმართება რეალობასთან მრავალ ჩვენთვის ნაცნობ ქვე-ნარატივს შეიძლება ჰქონდეს, მაგრამ ზოგიერთი მათგანი უბრალოდ „ცრუ შამანების ბოდვაა“. ამგვარად, აუცილებელია ვცადოთ ნარატივების განსხვავება[15], რომელიც მომდინარეობს ნამდვილი და ცრუ შამენებისგან, არა იმიტომ რომ ჭეშმარიტებას მივუახლოვდეთ, არამედ იმიტომ, რომ ტექნოლოგიები შევქმნათ.

ცხადია, ამ გამიჯვნის რეცეპტი არ არსებობს. თუმცა, დასაწყისისთვის გთვაზობთ შემდეგ მოდელს. ცოცხალ ნარატივში ნაცვლად იმისა, რომ ისტორია იყოს რეალობის კვლევა ძეიება, ის უნდა წავიკითხოთ, როგორც რეალობის წყარო (Mother of truth[16]). ამიტომაც, დროში შეზღუდულმა დღევანდებლობამ, რომელიც უპირატესად გრძნობს თავს გუშინდელობასთან მიმართებაში, ან დაქვემდებარებულად შესცქერს ხვალინდელს, უნდა შემოიტანოს საკუთარ თავში წარსული (ზღაპრული და მაგიური), როგორც მისი თვითის პირველწყარო, და ტექნოლოგიური მომავლის წარმოსახვითში მოაზრებისას, არ უნდა დაავიწყდეს - „როდესაც ჭუჭყიან წყალს ღვრის, ჩვილი არ უნდა გადააყოლოს“

შეთავაზების ამბავი:

ტექსტში განვითარებული მსჯელობით, შევეცადეთ, რომ გიგი თევზაძის თეორიას მხოლოდ ერთი ავტორის პრიზმაში შევხებოდით, რათა გვეპოვა ის საწყისი წერტილი, რაც თევზაძის ტექსტებზე მუშაობის დასაწყისი შეიძლება იყოს. თუმცა, მტკიცედ გვწამს, რომ ამ მიმართულებით კიდევ ბევრი სამუშაოა გასაწევი. დასაზუსტებელია თუნდაც ის მიმართებები, რის გაშლასაც ტექსტში შევეცადეთ.

მიუხედავად თეორიებისა და კვლევის მეთოდების რელევანტურობისა, როგორც ჩანს საქართველოში თევზაძის ნაშრომები კვლავაც ვერ იპყრობს ფართო მკითხველის ყურადღებას. მისი Wikipedia გვერდი ჯერ კიდევ ჩანასახის დონეზეა, რაც ავტორის მოკლე ბიოგრაფიით შემოიფარგლება. დაინტერესებულ მკითხველს გთავაზობთ, ერთად განვავითაროთ აღნიშნული პროფილის ქართული და ინგლისური გვერდები, რათა ამ გზით ხელი შევუწყოთ, როგორც თევზაძის ტექსტების პოპულარიზაციას, ასევე მათზე რეფლექსიასა და კრიტიკულ დისკუსიას.