მთარგმნელი: დავით გალაშვილი     

  თითქმის ოცი წლის წინ, მერლო-პონტიმ, უკომპრომისო სიცხადით, წინ წამოსწია სოციალისტური ჰუმანიზმის საკითხი. არის თუ არა მოცემულ ისტორიულ მონაკვეთში, ჰუმანისტური, არაძალადობრივი სოციალისტური საზოგადოების კონსტრუირება რეალურად შესაძლებელი? მან(მერლო-პონტი) უარყო ჰუმანიზმსა და ტერორს შორის რომელიმეს არჩევის აუცილებლობა(ჰუმანიზმსა და ტერორს შორის ალტერნატივა) : არ არსებობს არანაირი არჩევანი ძალადობასა და ძალმომრეობით მეთოდებზე უარის თქმას შორის, არამედ - არჩევანი ძალადობის ორ ფორმას, კაპიტალისტურსა და სოციალისტურს, შორის.

     საბჭოთა კავშირში ძალადობა და სიყალბე, ადამიანების ყოველდღიური ცხოვრების შემადგენელია. დემოკრატიებში[1], ერთი მხრივ, დეკლარირებული პრინციპები ჰუმანურია, მაგრამ, მეორე მხრივ, სიყალბესა და ძალადობას ცხოვრების პრაქტიკულ ნაწილში ვხვდებით. ამ ყველაფრის მიღმა კი, პროპაგანდა დგას.[2]

   ორი სოციალური სისტემა ჩაბმულია გლობალურ ბრძოლაში, რომელშიც სოციალისტური ძალადობის უარყოფის ალტერნატივად, კაპიტალისტური ექსპლუატაცია წარმოგვიდგება. მაგრამ სოციალისტურ ძალადობას აქვს შესაძლებლობა გაარღვიოს ტერორისა და კონტრტერორის მოჯადოებული წრე, რამდენადაც ის  წარმართულია იმ კლასის ზეეროვნული სოლიდარობით, რომლის შინაგანი ლოგიკის მიხედვითაც, მას ძალუძს ჰუმანიზმი იდეოლოგიიდან რეალობაში გადათარგმნოს. მერლო-პონტიმ იცოდა, რომ კონკრეტულად ეს მდგომარეობა დიდ ხანს ვერ გაგრძელდებოდა, ასევე ისიც, რომ პროლეტარიატმა, კომუნისტურ მონახაზში, თანდათანობით შეწყვიტა მთავარ აღმნიშვნელად ყოფნა, მაგრამ მან უარი თქვა ჩაბმულიყო ჰუმანიზმის იდეოლოგიურ გადარჩენაში, ასევე უარი თქვა  არსებული განვითარების ჰუმანისტური ღირებულებების სახელით უარყოფაზე:

   მარქსიზმისთან დასაპირისპირებლად, პრინციპი „მორალურობა პირველ რიგში“, უგულებელყოფს მას(მარქსიზმს) სწორედ იმ არეალში, რაც წარმოადგენს სამყაროს წარულსა და აწმყოში ყველაზე ჭეშმარიტს, ეს ვითარება კი,  პრობლემისთვის გვერდის ავლას ნიშნავს.[3]

  გამოსავალი:

  ისაუბრო ჰუმანიზმზე „ჰუმანისტური სოციალიზმის“ მხარეს ყოფნის გარეშე, ანგლო-საქსური მანერით, გაუგო კომუნისტებს კომუნისტად ყოფნის გარეშე, ნიშნავს იმას, რომ შენს თავს, არსებულ კონფლიქტებზე მაღლა აყენებ. სინამდვილეში, ეს არის მახეში გახლართვისა და შეცდომის დაშვებისგან თავის დაძვრენა. კი მაგრამ, ჩვენი ბრალია, რომ დასავლური ჰუმანიზმი მცდარად წარიმართა, რადგან ისიც ომის მაწარმოებელი აპარატია?  და ნეტა მხოლოდ მარქსიზმს, მისი(ჰუმანიზმის) მახასიათებლების შეცვლით, შეუძლია ჩვენი გადარჩენა?[4]

 ადამიანის რეალობა „გახსნილი“ სისტემაა: ვერც ერთი თეორია, მარქსისტული თუ სხვა, ვერ იტვირთავს საკითხის გადაწყვეტას. ისტორიის გაუთვალისწინებელმა მოვლენამ, რომელიც დღეს ჰუმანიზმს უარყოფს,  შესაძლოა ერთ დღესაც თვითონ ეს უარყოფა უარყოს. ამასობაში, არსებობენ დამონებული ადამიანები, რომლებმაც თავიანთი გათავისუფლების პროცესი, ბოლომდე უნდა მიიყვანონ. იმისათვის, რათა მათი ცნობიერება განვითარდეს, რათა გაიაზრონ თუ რა ხდება მათ გარშემო, რათა შემზადდეს საკმაოდ სარისკო საფუძველი მომავალი ალტერნატივებისათვის, ჩვენთვის, არამარტო როგორც მარქსისტებისთვის, არამედ როგორც ინტელექტუალებისათვის, მათთვის ვინც ჯერ კიდევ ინდოქტრინაციის მიღმაა, კომუნისტებისთვის, ისევე როგორც არაკომუნისტებისათვის, აუცილებელია რამდენიმე  დავალების შესრულება.

  დღეს, დესტალინიზაციის შემდგომ, კომუნისტურ სამყაროში მიმდინარე გათავისუფლებისა და დეცენტრალიზაციის პირობებში, პრობლემის გადაჭრის გზა არც ისე ხილულია, ვიდრე ის  ომამდე იყო. არც საბჭოთა კავშირი გახდება დასავლეთთან აღთქმული შეთანხმებებით მეტად „ჰუმანისტური“ და ასევე, არც დასავლეთი -ამ შეთანხმებების გაზიარებით. მაგრამ კაპიტალისტური და კომუნისტური საზოგადოებების ომის შემდგომი განვითარება, თანაარსებობის ფორმატში, გვაჩვენებს, რომ სოციალისტური ჰუმანიზმის პერსპექტივა,  ამ საზოგადოებების ტექნიკური და მწარმოებლური შესაძლებლობების გათვალისწინებით, გადაისინჯება. ეს მოხსენება კი, ამ საკითხის შესახებ, მხოლოდ რამდენიმე ასპექტს გაუსვამს ხაზს.

  მარქსისტულ კონცეფციაში, სოციალიზმი იმდენად არის ჰუმანიზმი, რამდენადაც ის შრომის დანაწილების მაორგანიზებელი, „საჭიროების საუფლოს“ იმგვარად გარდამქმნელია, რომ ადამიანმა საკუთარი სოციალური და ინდივიდუალური მოთხოვნილებები, ექსპლოატაციის გარეშე, მინიმალური მსხვერპლის გაღებით დაიკმაყოფილოს. სოციალური წარმოება, კონტროლირებული გამაშუალებელი მწარმოებლების მიერ, გააზრებულად უნდა მიემართოს ამ მიზანს. საჭიროების საუფლოს( რომელიც  ნდომისა და შრომის სამყაროდ შენარჩუნდება) რაციონალური ორგანიზებით კი, ადამიანი შეძლებს თავისი თავის ყოველმხრივ განვითარებას. თუმცა საჭიროების საუფლოს თვისობრივად ახალი სტრუქტურა, რომელზეც ჭეშმარიტი ადამიანური ურთიერთობების აღმოცენებაა დამოკიდებული, სანაცვლოდ ითხოვს იმ კლასის არსებობას, რომლისთვისაც ადამიანური ურთიერთობების რევოლუცია, სასიცოცხლო აუცილებლობას წარმოადგენს. სოციალიზმი ჰუმანიზმია იმ არეალში, რომელშიც ეს აუცილებლობა(ადამიანური ურთიერთობების რევოლუცია) და მიზანი წინასწარ არსებულია, ეს იმას ნიშნავს, რომ სოციალიზმს, როგორც ჰუმანიზმს, თვითონ კაპიტალისტური საზოგადოების შიგნით აქვს საკუთარი ისტორიული აპრიორულობა. მათ, ვინც არსებული საზოგადოების ჰუმანურ საფუძველს აკონსტიტიურებს, არანაირი საერთო აქვთ დღევანდელი სოციუმის ექსპლოტატორულ ინტერესებთან და კმაყოფილებებთან. მათი სასიცოცხლო საჭიროებები, არაჰუმანური არსებობის მთელს, ტრანსცენდირებს  (ანუ არსებულის საზღვრებიდან გაიყვანს) უნივერსალური ჰუმანური აუცილებლობებისაკენ, რომელიც ჯერ კიდევ ნაკლოვანია. იმის გამო, რომ მათი ძირეული არსებობა, არსებულის უარყოფაა, ისინი თავისუფალნი არიან საკუთარი თავის გათავისუფლებასა და შესაბამისად, კაცობირობის ხსნაშიც. ამ დიალექტიკურ მონახაზში, სოციალიზმის ჰუმანისტური შინაარსი, აღმოცენდება არა როგორც ღირებულება, არამედ, როგორც საჭიროება, არა როგორც მორალური მიზანი და გამართლება, არამედ  როგორც ეკონომიკური და პოლიტიკური პრაქტიკა, როგორც მატერიალური კულტურის საფუძვლის ნაწილი.

  ეს დიდი რამაა მარქსისტული კონცეფციისათვის. მისი ისტორიული ღირებულება აშკარაა. სოციალიზმი, ჭეშმარიტად ჰუმანიზმია ინდუსტრიული საზოგადეობის განვითარებაში დაკავებული სპეციფიკური ადგილის გამოისობით, განსაზღვრული, კლასობრივი ცნობიერების მატარებელი პროლეტარიატის მოქმედებით, ინტერესითა და არსებობით, რომელიც ზეეროვნულ სოლიდარობაში ხორციელდება. ეს ისტორიული კონფიგურაცია, დაჯაბნილია მოწინავე ინდუსტრიული საზოგადოების არსებული განვითარებით. ინტენსიობა, რომელშიც ჩვეული წინააღმდეგობანი თავიანთ თავს ავლენენ, იგივეობრივია წარმოებისა და ძალაუფლების ზრდის ინტენსიობის, რომლებიც ხსენებული წინააღმდეგობების გადალახვის საჭიროებას მკაცრად ახშობენ. საჭიროების საუფლოს რაციონალური ორგანიზების ინსტრუმენტები, რომლებიც გამოიყენება არსებობისათვის ბრძოლის ინტენსიფიკაციისა და გახანგრძლივებისათვის, ტოტალური მობილიზებისათვის და არა- დაშოშმინებისათვის,  ტექნიკური პროგრესის დამსახურებით, იმდენად დაიხვეწა, რომ მარქსი ამას ვერც კი განჭვრეტდა. შედეგად, დასაქმებულის თავისუფალი დროის გაზრდის საფრთხეს, ხელმძღვანელობამ (მენეჯმენტმა), იმისათვის, რათა ჩაგვრა შენარჩუნებულიყო, ამ დროის შთანთქმით უპასუხა. ტექნოლოგიური რაციონალობა პასუხობს ცივი ომის მოთხოვნებს არა მხოლოდ საგარეო მტერთან მიმართებით, არამედ საზოგადოების შიგნით არსებულ მტერთან მიმართებითაც, ის ეწინააღმდეგება არსებობის თვისებრივად ახალ მოდელს,  რომელსაც ძალუძს, რომ ადამიანი, მის მიერვე შექმნილი  აპარატისაგან გაათავისუფლოს.

  არსებული ინდუსტრიული საზოგადოების პირობებში, არაფერია იმაზე მეტად საგრძნობი, ვიდრე შიში სტადიისა, რომლის დროსაც ტექნიკური პროგრესი ადამიანურ პროგრესად შემობრუნდება: ცხოვრების თვითდადგენა იმ უნარების განვითარებით, რომლებიც არსებობისთვისა და ადამიანად ყოფნისათვის ბრძოლის  [5] ინტენსიობას, როგორც საბოლოო მიზნებს, შეასუსტებენ. ეს შიში ეხება ბათილად ყოფნისა და სიცარიელის შეგრძნობას, რომელიც უნდა კომპენსირდეს, თუმცა ეს ვერ ხერხდება უფრო დიდი და მეტად მოხერხებული მმართველობითი აპარატის შექმნის გარეშე. არამხოლოდ პოლიტიკური, არამედ ტექნიკური, საწარმოო აპარატი უკვე გარდაიქმნა დომინაციის სისტემად და სწორედ ის(სისტემა)  აკავშირებს მშრომელთა კლასს ერთმანეთთან (მათ მობილიზებას ახდენს). „მათი მდგომარეობის შინაგანი ლოგიკა,“ რომლის მიხედვითაც ისინი სოციალისტური ჰუმანიზმის სოციალური აგენტები იყვნენ, დღეს შეცვლილია. სოციალიზმისა და ჰუმანიზმის ჭეშმარიტი იგივეობა უკვე გარღვეულია, ის არც არასოდეს ყოფილა უშუალო იდენტურობა: ეს მაშინ იყო შესაძლებელი, თუ „ჭეშმარიტი მდგომარეობა“ (ისტორიის ჭეშმარიტი განვითარება) იყო ჩაჭერილი და ტრანსცენდირებული ისტორიული სუბიექტების ცნობირებასა და ქმედებებში. ხსენებული გაშუალება ჩახშობილია ტექნიკური პროგრესის განუზომელი ძალაუფლებით, რომელიც შედუღაბებულია ტოტალიტარული დომინაციის ინსტრუმენტთან და მოქმედებს არამარტო ეკონომიკური და სამხედრო კონცენტრაციის გავლით, არამედ თავსმოხვეული ცხოვრების პირობების მეშვეობითაც. მაშინ, როცა ტექნიკური პროგრესი ამ მიმართულებით ბატონობს, მესაკუთრეთა და წარმოების საშუალებათა კონტროლში განხორციელებული ცვლილებები, იქნება არა თვისებრივი, არამედ რაოდენობრივი. სოციალისტური ჰუმანიზმის შინაარსის გათავისუფლების წინაპირობა, ტექნიკური პროგრესის მიმართულების ფუნდამენტური შეცვლაა, ტექნიკური აპარატის ტოტალური გადაკეთება(რეკონსტრუქცია). დღეს, ჰუმანიზმის ისტორიული იდეა, სწორედ ეს არის.

 ჰუმანიზმის სხვაგვარი გაგებანი, მე-18 და მე-19 საუკუნეების კუთვნილებაა. ისინი ადამიანის იმგვარი ტიპის წარმოდგენას ეპოტინებიან, რომელიც საზოგადოების განვითარებამ უკვე გადალახა. ამგვარი კლასიკური წარმოდგენა, მარქსის ადრეულ ნაწერებშიც შეიმჩნევა. ეს გამოიხატება ყოველმხრივი ინდივიდის ცნებაში, „პიროვნულობაში“, რომელიც თვითკმარია და თავისუფლების საუფლოში არსებობს. მაგრამ ეს ცნება ეხება იმ სტადიას, რომელშიც ინტელექტუალური კულტურა ჯერ კიდევ გამოყოფილი იყო მატერიალური კულტურისაგან, როცა ის ჯერ კიდევ არ იყო მიერთებული მასობრივ წარმოებასა და მოხმარებაზე, რომელშიც მეცნიერული მენეჯმენტი, სულსა და გონებაზე, ჯერ კიდევ ვერ დომინირებდა, არც დრო და სივრცე გახლდათ ოკუპირებული ბიზნესისა და ორგანიზებული რელაქსაციის მიერ( იგულისხმება შვებულება და მსგავსად ორგანიზებული თავისუფალი დრო), რომელშიც ჯერ კიდევ არსებობდა საჭიროებისაგან მოცილებული თავისუფლების საუფლო. ამიტომ რთულია იმის წარმოდგენა, თუ რას გააკეთებდა (ან ვერ გააკეთებდა) მარქსის ყოველმხრივი ინდივიდი, ამგვარ პირობებში. არსებობს სიმართლის სამწუხარო დედაარსი, რომელიც გამოიხატება იმგვარი თავისუფალი ინდივიდების ხედვის უმოწყალო გაკიცხვაში, რომლებიც მთელ დღეს, ნადირობასა, თევზაობასა და შემოქმედებითობაში ატარებენ. თუ ეს ხედვა  ხვალ რეალობად იქცევა, ეს ნამდვილად მოასწავებს თავისუფლებისა და ჰუმანურობის უარყოფას.

  სარწმუნოა, რომ მარქსმა,  თავისი ადრეული ცნებანი, ადამიანთა თავისუფლების შესახებ, გადაამუშავა. ის (ამ საკითხის შესახებ) პოზიტიური მსჯელობების გამოყენებისგან თავს იკავებდა და უფრო მეტად, თავისუფლების კონდიციის შესწავლით იყო დაკავებული, ვიდრე თვითონ თავისუფლების, როგორც მიღწეული მიზნის გამოკვლევით. მიუხედავად ამისა, დასრულებული მარქსისტული თეორია ადამიანის იმგვარ გაგებას ინარჩუნებს, რომელიც დღეს, იდეალისტურად(არ იგულისხმება ფილსოფიური მიმდინარეობა) და ოპტიმისტურად წარმოჩინდება. მარქსი სათანადოდ ვერ აფასებდა ადამიანისა და ბუნების შეპყრობას, თავისუფლების ტექნოლოგიებით მართვასა და თვითრეალიზებას. მან ვერ განჭვრიტა ტექნოლოგიური საზოგადეობის დიდი მიღწევები: თავისუფლებისა და საჭიროების, კმაყოფილებისა და შეზღუდვის ასიმილაცია, პოლიტიკის, ბიზნესისა და ინდივიდის მისწრაფება. ამ მიღწევების გათვალისწინებით, სოციალისტური ჰუმანიზმი, მეტად ვეღარ განისაზღვრება ყოველმხრივი ინდივიდისა და თვითგანსაზღვრულობის ცნებებით.  თუ ნავარაუდებია, რომ ეს უკანასკნელნი უფრო მეტია, ვიდრე მცირეთა პრივილეგია, თუ ისინი უნივერსალურ შესაბამისობას გამოხატავენ, მაშინ ვშიშობ, რომ ეს იდეები, არსისა და მნიშვნელობისგან დაცარიელებულნი არიან.  მათი განხორციელება მოითხოვს იმგვარ პირობებს, რომელშიც ადამიანი თავისი დღიური შრომით კმაყოფილდება, რომელშიც სოციალურად საჭირო შრომა, გადაიქცევა „მიმზიდველ შრომად“, რის შესაძლებლობასაც მარქსი კატეგორიულად უარყოფდა: „შრომა, როგორც ფურიეს სურდა, შეუძლებელია იქცეს თამაშად“[6]. გარდა ამისა, ჰუმანიზმის ამგვარი წარმოდგენა უარყოფით კონოტაციასაც შეიცავს: ტექნოლოგიამდელი „მაღალი კულტურა“, რომელიც „დაბალგანვითარებულ კულტურას“, უცვლელად ტოვებს. მარქსმა გააცნობიერა ამგვარი ჰუმანიზმის იდეოლოგიური ხასიათი, როცა ადრეული ნაშრომების „მეტაფიზიკური“ ცნებები, პოლიტეკონომიურ კონცეპტებად გარდაქმნა. ჰუმანიზმი შესაძლებელია მხოლოდ საბაზრო ეკონომიკისა და მისი ინსტიტუტების ამოძირკვის პირობებში, შრომის რაციონალური, სოციალისტური ორგანიზებით. სწორედ ამის შემდეგ შეიძლება, რომ ადამიანმა საკუთარი ცხოვრება თვითონვე წარმართოს და იყოს ადამიანი. ამის შემდგომაც კი, თავისუფლების ჭეშმარიტი საუფლო, რომელიც თავის თავში დასრულებულია,  მხოლოდ საჭიროების საუფლოს მიღმა ვითარდება. შრომის სოციალისტურმა ორგანიზებამ შექმნა თავისუფალი დრო და „ თავისუფალი დრო, რომელიც ასევე მოცალეობის ჟამია, ისევე როგორც მეტად პროდუქტიული აქტივობების პერიოდი, ადამიანს გარდაქმნის განსხვავებულ სუბიექტად და როგორც ეს განსხვავებული სუბიექტი, ადამიანი, შეაბიჯებს უშუალო წარმოების პროცესში.“[7]

  დღეს, მოწინავე ინდუსტრიული საზოგადოება ქმნის თავისუფალ დროს, მაგრამ მისი მფლობელი არ არის „განსხვავებული სუბიექტი“. კაპიტალისტურსა და კომუნისტურ(იგულისხმება სსრკ) სისტემებში, თავისუფალი დროის სუბიექტი დამორჩილებულია იმავე ნორმებსა და ძალაუფლებას, რომელიც მართავს საჭიროების საუფლოს.

 სოციალიზმისა და ჰუმანიზმის იგივეობისთვის არსებული ობიექტური პირობების გავლის შემდეგ, სოციალიზმი, რომელიც ტრადიციული ჰუმანისტური ღირებულებებით ხელმძღვანელობს, ვერ იქნება ჰუმანისტური. თანაარსებობის პირობებში, ამგვარი ჰუმანიზაცია აუცილებლად იდეოლოგიური და შინაგანად უძლურია. ჩვენ აქ უნდა განვასხვავოთ კაპიტალისტური და სოციალისტური ჰუმანიზმი. კაპიტალისტურ სამყაროში, ადამიანის უფლებებისათვის, სიტყვისა და შეკრების თავისუფლებისათვის, კანონის წინაშე თანასწორობისათვის ბრძოლა, რომელმაც შესამჩნევი გახადა ლიბერალური ხანის  დაწყება, საბოლოოდ  ისევ სასოწარკვეთილი შფოთია, მაშინ როცა ნათელი ხდება, თუ რა არეალში რჩება ეს თავისუფლებები შეზღუდულად და უარყოფილად. და ეს ბრძოლა ხელშეშლილია იმ ხარისხით, რა ხარისხითაც ის პატივს მიაგებს, საკუთარი ქმედებებითა და ტანჯვით, ლიბერალურ ღირებულებებს, რომელსაც მოწინააღმდეგე  დაუსჯელი ძალადობით ეგებება. კომუნისტურ სამყაროში(იგულისხმება სსრკ) ინდივიდუალური უფლებების და თავისუფლებების განმტკიცება, მუშათა კლასის ინიციატივა, ხელს შეუწყობს პოლიტიკური და ეკონომიკური რეპრესიის უკუგდებასა და უარყოფას, რომელზეც (რეპრესიაზე) არსებული რეჟიმია დამოკიდებული და რომელსაც ის განიხილავს, როგორც დაცვისა და ზრდის მთავარ წინაპირობად შეჯიბრებითობის პრინციპზე აგებულ თანაარსებობაში(ცივი ომი). ამ ლოგიკის მიხედვით, ეფექტური წინააღმდეგობა კომუნისტური საზოგადოების შიგნით, ისედაც არასაიმედო საერთაშორისო ბალანსს, კაპიტალიზმის სასარგებლოდ გადახრის, რომელიც სოციალისტური ჰუმანიზმისთვის არც ისე ნათელი პერსპექტივაა. მუშათა კლასი მეტად აღარ არის ის, ვინც რევოლუციას ერთხელ უკვე მიმართა, მათი ინიციატივა არ ჰგავს საერთაშორისო სოციალისტური სოლიდარობის აღდგენის მცდელობას.

   ეს არის მოცემული ისტორიული კონდიციები, რომელსაც სოციალისტური ჰუმანიზმი, შეცდომებისა და შანსების გაცნობიერებით, გაბედულად უნდა შეხვდეს, თუ მას არ სურს, რომ არსებული იდეოლოგიების ადეპტი გახდეს. მოწინავე ინდსუტრიულ საზოგადოებას ძალუძს იზრუნოს ჰუმანისტურ ღირებულებებზე, ისე, რომ პარალელურად, არაჰუმანური მიზნების კვალში ჩადგეს: ის კულტურასა და პიროვნულობას ავითარებს მძიმე ჯაფის, უსამართლობის, ატომური შეირაღების, ტოტალური ინდოქტრინაციისა და უმართავი წარმოების პირობებში. ის ინტენსივობა, რომლითაც ძალაუფლება მოსახლეობას  მათივე გათავისუფლების წინააღმდეგ მოაბილიზებს, ხელს შეუწყობს საზოგადოების მზარდ შესაძლებლობებს, ამ გათავისუფლების მისაღწევად. თუმცა რამდენადაც ეს შესაძლებლობები, სტატუს-კვოს დასაცავად, დომინაციის ინტერესების მიხედვითაა შთანთქმული, ისინი რჩებიან იმგვარ ტექნიკურ საშუალებებად, რომლებიც ჰუმანისტური რეალიზაციისთვის მიუწვდომელია. როგორც ტექნიკური საშუალებები, ისინი განსაზღვრავენ სოციალისტური ჰუმანიზმის პერსპექტივას. ფატალური კავშირის გაწყვეტა ტექნიკურ პროგრესსა, დომინაციის ზრდასა და ექსპლოატაციას შორის წინაპირობაა. ჰუმანიზმი უნდა შენარჩუნდეს იდეოლოგიად მანამ, სანამ საზოგადოება დამოკიდებულია განგრძობით სიღარიბეზე, მასმედიაზე, ხმაურსა და დაბინძურებაზე, ფიზიკურ და მენტალურ შეიარაღებაზე. ეს კონდიციები და ინსტიტუტები  წარმოადგენენ სოციალურ კონტროლს, ანარჩუნებენ და განავრცობენ არსებულ წესრიგს. მაშასადამე მათი აღმოფხვრა ჰუმანიზმის სასარგებლოდ, რევოლუციური გარდატეხა იქნება, რომელიც თავდაყირა დააყენებს ადამინური ეგზისტენციის საჭიროებებსა და აუცილებლობებს. ის, რაც ტოტალიტარიზმის წინარე ხანაში, თავისუფლების წინაპირობად მოჩანდა, შესაძლოა წარმოადგენდეს  მის სუბსტანციას, მის ისტორიულ შინაარსს.  თავისუფლება, ისევე როგორც ჰუმანიზმი, საზოგადოებაში მყოფი ადამიანებისა  და მათივე შესაძლებლობების ხასიათის მიხედვით უნდა განისაზღვროს. მოწინავე ინდუსტრიულ საზოგადოებაში, წარმოებისა და განაწილების აპარატი, გარდაიქმნა ტოტალიტარულ პოლიტიკურ აპარატად, რომელიც მართავს ცხოვრების ყველა განზომილებას, როგორც თავისუფალ, ასევე სამუშაო დროს, ნეგატიურსა და პოზიტიურ აზროვნებას. ამ საზოგადოების მსხვერპლთათვის, მოსარგებლეთათვისა და მემკვიდრეებისათვის, თავისუფლების საუფლომ დაკარგა თავისი კლასიკური მნიშვნელობა- მისი თვისებრივი განსხვავება საჭიროების საუფლოსაგან. ეს არის ჯაფის, ტექნიკის სამყარო, რომელიც ადამიანებმა საკუთარი ძალისხმევით უნდა გარდაქმნან: საჭიროების საუფლო, თავისუფლების საუფლოდ უნდა იქცეს. წარმოების, განაწილებისა და მოხმარების აპარატი უნდა რეკონსტრუირდეს. ტექნოლოგიური რაციონალობა უნდა მიემართოს ადამიანთა ნებას, რომელიც ერთ მშვენიერ დღეს, მშვიდობიან სამყაროში ცხოვრებას გადაწყვეტს და თავიდან მოიშორებს ამ ძალისხმევის შემაფერხებელ ბატონებს. ეს არ ნიშნავს შრომის აპრიორი ჰუმანიზაციას, თუმცა -წარმოებისა და მექანიზაციის იმგვარ დაგეგმარებას, რომელიც ახალი საჭიროებების აღმოცენებასთან ერთად, არსებობის შენარჩუნებისათვის ბრძოლასაც დააშოშმინებს. ასევე შესაძლებელია ახალი ტექნოლოგიების  რამდენიმე ასპექტის გამოყოფაც: დიდი და პატარა ქალაქების სრული აღდგენა, რეპრესიული ინდუსტრიალიზაციის მიერ გაჩანაგებული ადგილების რეკონსტრუქცია, საჯარო სერვისების გამართვა, რომელიც ასაკიანებსა და სნეულებზე იზრუნებს. [8]

  ჰუმანიზმის მარცხი ჭარბი განვითარების ბრალია და არა-ჩამორჩენილობის. საწარმოო აპარატი, რომელიც რეპრესირებულია, გარდაიქმნა საყოველთაო კონტროლის აპარატად, ჰუმანიზმის რეკონსტრუქციის შანსი კი, დემოკრატიულ, თუ ავტორიტარულ გარემოში, ძალიან მცირეა. ეს ვითარება ნათლად გამოკვეთს მარქსისტული კონცეფციის ისტორიულ ჭეშმარიტებას. სოციალიზმის ჰუმანისტური პროექტის განხორციელების შესაძლებლობა დამოკიდებულია არა წარმოების საშუალებების სოციალიზაციაზე, რაც ცხადია, რომ აუცილებელი წინაპირობაა, არამედ იმგვარი სოციალური კლასის არსებობაზე, რომლის ცნობიერება და პრაქტიკა განმსჭვალულია არსებული წესრიგის აღმოფხვრის სურვილით. ტექნიკის ტოტალიზირების ხანამ ვერ გააბათილა ეს სიმართლე:  მნიშვნელობა არ აქვს თუ როგორი ტექნიკური ბაზისი ექნება სოციალიზმს, როგორ შემოატრიალებს ტექნიკურ პროგრესსა(თავის სასარგებლოდ) და ტექნიკურ რაციონალობას, ეს ყველაფერი პოლიტიკურ განზომილებას მიეკუთვნება, რომელიც საზოგადოების, როგორც მთელის, რადიკალურად შეცვლის პროცესშია ჩართული. არსებულ წესრიგში ტექნიკური პროგრესი გადაჯაჭვულია პოლიტიკურ პროგრესთან( ტექნიკური პროგრესი განაპირობებს კონტროლის საშუალებების განვითარებას). ეს არის პროგრესი, რომელიც ალტერნატივების აკრძალვას ემსახურება. ფაქტი, რომ ყველაზე მეტად განვითარებულ იდნუსტრიულ არეალებში, ხსენებული აკრძალვა არატერორისტულ, არამედ დემოკრატიულ სახეს იღებს, არაფერს არ ცვლის. თუკი აკრძალვა თავსებადია პიროვნულ ავტონომიასთან და ოპერირებს პიროვნული ავტონომიის გავლით, მაშინ ნორმა (Nomos), რომელსაც ინდივიდი საკუთარ თავს უწესებს, მონობის წინაპირობაა. ეს ნორმა (Nomos), რომელიც ჩვენი დროის კანონმდებელია, არსებობის შენარჩუნებისათვის ბრძოლის დაშოშმინებას, როგორც ნაციონალურ, ისე ინტერნაციუნალურ, როგორც საზოგადოებრივ, ისე ინდივიდუალურ დონეზე, კანონგარეშედ აცხადებს. არსებული წესრიგის ლოგიკა ასეთია: შეჯიბრი უნდა გაგრძელდეს მოგებისათვის, ძალაუფლებისათვის, შრომისთვისა და გართობისათვის, უკეთესი მომსახურებისათვის, ეს ყველაფერი კი, საბოლოოდ, ზრდის წარმოების მთელს, რომელიც ამგვარი ტიპის შეჯიბრებითობას ახანგრძლივებს და საკუთარ მსხვერპლთ, სისტემით მოსარგებლეებად გარდაქმნას ჰპირდება, რომელნიც შემდგომში(ამ სისტემის) კონტრიბუტორებად უნდა მოგვევლინონ. იმ ხარისხით, რომლითაც სხვა საზოგადოებები ჩათრეულნი არიან ამ მანკიერ წრეში, თვისებრივი განსხვავება სოციალისტურსა და კაპიტალისტურ სამყაროებს შორის წაიშალა, ცხოვრების გაუმჯობესებულ სტანდარტს კი, ზურგს ექსპლოატაცია უმაგრებს.

  სოციალისტურ თეორიას, ისტორიული შესაძლებლობების სახელით, არ აქვს უფლება გაკიცხოს მზარდი სოციალური წარმოება, რომელიც მოსახლეობის ცხოვრების სტანდარტის გაუმჯობესებას ემსახურება. მაგრამ აქ კითხვა არ ეხება მომავალ შესაძლებლობებს, საქმე აწმყოშია. ამ რეალობაში, კაცობრიობის უარყოფა ყველა მიღწევაზე ვრცელდება, რაც გამოიხატება: განადგურებისათვის ყოველდღიურ მზადყოფნაში, მიწისქვეშა არსებობისათვის საჭირო აღჭურვილობაში, ნარჩენების უფრო ხელმარჯვე დაგეგმარებაში, მედიის უშინაარსობიდან თავდაუღწევლობაში, პირადი სივრცის გაუქმებასა და ალბათ ყველაზე ეფექტურ უარყოფაში, რომელიც ამავე დროს არსებულის განწირული გაცნობიერებაა, საჯარო აღიარებასა და კრიტიციზმში, ამ იმპოტენციაში, თუ, რა თქმა უნდა, ის ძალადობრივად არ არის ჩახშობილი. ამგვარად, გათავისუფლების საჭიროება არსებობს: ის არსებობს, როგორც უნივერსალური საჭიროება, რომელიც ერთი კონკრეტული კლასის მიღმაა, ის არსებობს მხოლოდ „თავის თავში“ და არა საჭიროების მქონე პირთათვის. და ისევ, სოციალიზმი წარმოჩინდება, როგორც აბსტრაქტული იდეა; ამ  იდეის ერთგულება ყოველგვარი ილუზიის შექმნას გამორიცხავს. მისი ეს აბტრაქტულობა, სულაც არ აღნიშნავს სიყალბეს. პროლეტარიატი, რომელიც ერთ დროს გამათავისუფლებელი უნდა ყოფილიყო, ინდუსტრიული საზოგადოების განვითარების გარდასულ ეტაპს მიეკუთვნება. სოციალისტურ თეორიას, აღარ ძალუძს ისტორიული გარდაქმნის აგენტების წინასწარ განჭვრეტა, რომლებიც დღეს, ისე როგორც არასდროს, მოარული აჩრდილები არიან. თუმცა სოციალისტურ თეორიას შეუძლია დაგვანხვოს, რომ ეს აჩრდილები, სასიცოცხლო საჭიროების გამოსახულებებს წარმოადგენენ. მას შეუძლია ამ საჭიროების ცნობიერების განვითარება და ამგვარად, ის საფუძვლად უდევს სტატუს-კვოს დასაცავად არსებული ერთობების დაშლას.