დასავლურ აზროვნებაში  ეგზისტენციალიზმი იყო პირველი, რომელმაც ტრანსცენდენტური და ადამიანის შინაგანი სამყაროები საბოლოოდ ერთ მთლიან, შავბნელ მატერიად ანუ „არყოფნად“ გააფორმა. ხოლო, ასეთი არასახარბიელო მდგომარეობიდან გაქცევა და „ყოფიერებაში“ თავის შეფარება ერთადერთ საზრისად გამოაცხადა.

 

ეგზისტენცილიზმი დასავლეთისთვის რაღაც რელიგიისმაგვარ ფენომენდ ჩამოყალიბდა, ოღონდ, იმ განსხვავებით, რომ ყოველგვარი “ზებუნებრივისაგან“ განსხვავებით ყველაფერი უკიდურეს სუბიექტურობამდე გარკვეული და მაქსიმალურდ “რეალური” უნდა ყოფილიყო. სხვა პრეცენდენტი უბრალოდ არ დაიშვებოდა, რადგან ადამიანური სინამდვილის მიღმა მდგომარეობა არა მარტო ფორმებისაგან დაცლილ უსასრულობას გულისხმობდა, არამედ ყოველგვარი იდეური შემოქმედებითი პოტენციალის (პლატონი) არსებობასაც გამორიცხავდა.

 

ერთი სიტყვით, „ღმერთის სიკვდილით“ (ფ. ნიცშე) ადამიანმა ირაციონალური სამყაროს კარი გამოკეტა და რელიგიური იდეების სეკულარიზაციის გზით (მარქსი) შეეცადა ჩვენს ხილულ რეალობაში როგორმე კომფორტულად მოწყობილიყო.

შეიძლება პარდოქსულად ჟღერდეს, მაგრამ სხვა ალტერნატივა დასავლური აზროვნებისა და ცხოვრების წესის გნვითარებისათვის უბრალოდ არ არსებობდა, იმ მიზეზის გამო, რომ მსგავსი ტიპის მენტალური თავისებურებების ჩამოყალიბება მთლიანად განპირობებული იყო საუკუნეების განვმალობაში ბუნებრივ-გეოგრაფიული და კლიმატური თვალსაზრისით სპეციფიკურ პირობებში ადამიანის ცხოვრებით.

 

დასაბამიდან ევროპის ტერიტორიაზე მაცხოვრებელი ადამიანი საკუთარ თავს გარემომცველ ბუნებასთან ბრძოლისა და წინააღმდეგობის ნიშნით განიხილავდა. ბუნებრივი პირობების „მოთვინიერებისა“ და ადამიანის საკეთილდღეოდ გარდაქმნის იდეა მარადიულად გასდევდა დასავლური ცივილიზაციის განვითარების საფუძვლებს.  რადიკალური ზომების მიღება ბუნებისაგან „შეშინებული“ და შესაბამისად „გაბრზებული“  ევროპელისათვის თვითმიზანი სულაც არ ყოფილა. მას გარემომცველი სამყარო არსებობისათვის იმდენად საფრთხის შემცველი ეჩვენებოდა, რომ იძულებული იყო გადარჩენისათვის უბრალოდ ებრძოლა. თუმცა, ამ ბრძოლაში უაღრესად განვითარებული უნარებისა და საშუალებების წყალობით „ფრონტის“ ერთ რომელიმე უბანზე მოპოვებული გამარჯვება მყისიერად იწვევდა დომინოს ეფექტს და ძლევმოსილი ადამიანის ხელით ჯერ „საშიშროების“ შემცველი ყველა პირობა ნადგურდებოდა და შემდეგ, ტოტალურად ახალი, ამჯერად უფრო დაცული და უსაფრთხო გარემო ყალიბდებოდა სოციუმის სახით.

 

გზა „სახლი – ციხესიმაგრიდან“ თანამედროვე ურბანულ გარემომდე სწორედ ასეთი რადიკალური ცვლილების ანუ პროგრესის ნიშნით მიმდინარეობდა და პარალელურად მნიშვნელოვნ დანაკარგებსაც აჩენდა.

 

„მტრულ გარემოსა“ და მის მიღმა არსებულ „არარას“ მიმართ ეგზისტენციალური შიში (ჰაიდეგერი) მნიშვნელოვნად აზარალებდა სულიერ ღირებულებებს, რომელთა ძირითადი გამოხატულება ადამიანის კოლექტიურ მეხსიერებაში „არქეტიპების“ (კ. იუნგი) სახით მართალია იმთავითვე არსებობდა, მაგრამ იმდენად აბსტრაქტული და „გარედან“ მიღებული (შესაბამისად არასანდო) ჩანდა, რომ დასავიწყებლად ადვილად გაიმეტა საკუთარ შესაძლებლობებში ზედმეტად დარწმუნებულმა „მეამბოხე ადამიანმა“ .

 

უკანასკნელი იმედი ქრისტიანობაზე იყო დამყარებული, როდესაც დასავლეთს თავისი „არქეტიპული მეხსიერების“ განახლება უნდა მოეხდინა კაცობრიობის გადასარჩენად მოვლენილი მესიის საფუძველზე, რომელიც „შეშინებული“ ადამიანის სანუგეშოდ ყველაფერს და მათ შორის ბუნებასაც, ღმერთის მიერ ბოძებული სიკეთისა და სიყვარულის კონტექსტში განიხილავდა. თუმცა, ეჭვიანმა ევროპელმა ბოლომდე აქაც არ დათმო და მეტი საიმედოობისთვის ამჯობინა „ხსნის გზას“ საბოლოოდ საკუთარ ანთროპოცენტრისტულ წარმოდგენებზე გაევლო.

 

შესაბამისად, ჰუმანიზმისა და განმანათლებლობის გზით, უმთავრესი ღვთაებრივი პოსტულატები „რწმენა, იმედი და სიყვარული“  თანდათანობით  მიწიერი ერთობის ანუ კომუნის ლოზუნგად ტრანსფორმირდა: „ძმობა, თავისუფლება, თანასწორობა“.

 

ისევ „ბუნებით საწყისებს“ რომ დავუბრუნდეთ, ერთ მნიშვნელოვან მახასიათებელს აუცილებლად კიდევ აღმოვაჩენთ. ძველი დასავლური წარმოდგენით მცნება „მე ვხედავ“ (I see) პირდაპირ გულისხმობდა მცნებას „გასაგებია“ (I understand). სრულიად აშკარაა, რომ ასეთი კომბინაციის მიიღება შესაძლებელია მხოლოდ გარემოს უკიდურესად რაციონალური აღქმის პერსპექტივიდან. ადამიანი, რომელიც საგანს აღიქვამს ყოველგვარი სიმბოლური ან შინაარსობრივი დატვირთვის გარეშე, ცხადია, რომ მისთვის ისეთად არის გასაგები საგანი, როგორადაც ის ხედავს მას.

 

შესაბამისად, მეთვრამეტე საუკუნის ფრანგ რევოლუციონერს ბასტილიის ციხე პირდაპირ ძალმომრეობად მიაჩნდა და არა, ვთქვათ, საფრანგეთის ძლიერების სიმბოლოდ. ამიტომ, ადგა და უბრალოდ მიწასთან გაასწორა იგი. სწორედ ამ პერიოდის შემდეგ დაიწყო ევროპულ ცნობიერებაში აღქმის პერსპექტივის ტრანსფორმირება, რომელიც ვიზუალურად ყველაზე მეტად დასავლურ ქალაქდაგეგმარებაში და ზოგადად არქიტექტურაში გამოიხატა.

 

მმართველი ელიტის „სახლი-ციხესიმაგრეები“ ნელ-ნელა დახვეწილ, თვით ღარიბებისთვისაც დასთვალიერებელად სასიამოვნო სანახაობად გადაიქცა, ხოლო ფეოდალური კარჩაკეტილობა ქალაქურმა კარანავალიზირებულმა ყოფამ შეცვალა. ქალაქი მკვიდრ მოსახლეობის ზრდასთან ერთად სოფლის მაცხოვრებლების ეკონომიკური ინტერესის ცენტრიც გახდა და ნელ-ნელა მისი განსაკუთრებული მნიშვნელობიდან გამომდინარე, ცოცხალი ბუნების ალტერნატივად ჩამოყალიბდა. ასეთ პირობებეში სხვადასხვა სოციალური ფენები უკვე ინტენსიურ ეკონომიკურ-სამომხმარებლო ურთირთობაში ჩაებნენ ერთმანეთის მიმართ. შესაბამისად, ადამიანს სხვა ადამიანების საზოგადოებაში ყოფნა უფრო მეტად უწევდა და რაც გახდა კიდეც მიზეზი გარემოს აღქმის თვალასაზრისით პრინციპული ცვლილებების განხორციელებისა.

ძველმა თეზამ „მე ვხედავ – გასაგებია“ ადგილი დაუთმო პრინციპს „მე ვხედავ – ისიც მხედავს“.

 

ეს იგივეა, რაც ჟან-პოლ სარტრის „არსებობა სამყაროში სხვათა თანაარსებობით“, როდესაც „ჩემსკენ მოპყრობილი სხვისი მზერა იმას ნიშნავს, რომ მე ვარ არა სუბიექტი ანუ მიზნის დამსხველი ინსტანცია და თავად მიზანი, არამედ პერიფერია, არა ერთადერთი და შეუცვლელი, არამედ ერთ-ერთი სხვათა შორის ანუ სწორედ ის, რასაც მთელი ცხოვრება გავურბივარ“.

სხვისი მზერისაგან გამოწვეული სარტრისეული პიროვნების ნიველირების მართებულად პესიმისტური ჰიპოთეზა, მოდერნიზმმა მისთვის დამახასიათებელი პომპეზურობითა და გარდაქმნის ნიშნით წარმოადგინა. არქიტექტურაში მომხდარი „შუშის რევოლუცია“ პირველ რიგში გამოხატვდა ინტეგრირებული საზოგადოებრივი ცხოვრების ტრანსფარანტულობისა და გახსნილობის იდეას. „გამჭვირვლე“ შენობები იქმნებოდა იმისათვის, რომ გარეთ მყოფ ადმიანს მის საწინააღმდეგო ბარიერად კი აღარ აღექვა სახელმწიფო მნიშვნელობის ობიექტები, არამედ, მათ საქმიანობაში მაქსიმალურად „ჩართულად“ ეგრძნო თავი.

 

თუმცა, ასეთი მიდგომა უფრო ოპტიკური ილუზია იყო, ვიდრე რეალური საზოგადოებრივი კონტროლის განხორციელება, რადგან, შუშის მასიურ სიბრტყესთან მიახლოებული ადამიანისთვის გამჭვირვლეობა სრულდება იქ, სადაც იწყება ვიდეო-თვალითა და მონიტორებით უხილავი, სისტემატიური „დამზერა“ და არქიტექტურის ტრანსფარანტულობის მომხიბლავ იდეაზე უფრო მეტად ობიექტი იძულებულია მხოლოდ საკუთარი გამოსახულების მინაზე ანარეკლით დაკმაყოფილდეს ანუ თავის „პერიფერიულობას“ (სარტრი) შეეგუოს.

 

მოკლედ, ადამიანი მოტყუებულია და ემანდ, გაბრაზებულს უეცრად მინის დასაზიანებლად ხელი რომ არ წაუცდეს (ბასტილიის მაგალითზე), ახლა უკვე პოსტმოდერნიზმი სრულიად სხვა გამოწვევას სთავაზობს და  თამაშში ითრევს,  ამ სიტყვის პირდაპირი და თან ესთეტიზირებული მნიშვნელობით.

 

პოსტმოდერნიზმს თავისი უაღრესად ნარტიული და კომპლექსური ბუნებიდან გამომდინარე, პოპ-კორნთან ერთად მრავალფეროვანი სანახაობის შეთავაზებაც შეუძლია თამაშში ძალაუნებურად ჩართული ადამინისათვის. თანამედროვე არქიტექტურის „სივრცეში განგრძობითობის“ პრინციპი საშუალებას გვაძლევს გართობა მინაში არეკლილი საკუთარი სილუეტიდან დავიწყოთ და „იქვე“ გავაგრძელოთ, მაგალითად, ძველი თბილისის „ჰიპერრეალისტურ“ ფანტასმაგორიაში.

მდინარე მტკვრის მარცხენა სანაპიროდან დაწყებული გრანდიოზული არქიტექტურული ფორმების (პრეზიდენტის სასახლე, იუსტიციის სახლი, თეატრის შენობა, რიყის პარკი) ეფემერული შეტევა პირდაპირ ქალაქის ისტორიული ცენტრისაკენ არის მიმართული. ამ ბრძოლის ჭეშმარიტი ავანგადი, შუშისჯავშნიანი „მშვიდობის ხიდი“,  პირდაპირ გულში უმიზნებს კალა-უბანს, ქალაქის ყველაზე ძველ ნაწილს. ხოლო, წარმატებული ინტერვენციის ნიშნად, იქვე, ხიდის დასასრულშივე ფორპოსტად აღმართული სამორინე  უკვე ვიზუალურ-შინაარსობრივად აფორმებს „გაერთიანებული თამაშის“ (Union of Play) პოსტმოდერნისტულ პრინციპს.

 

ამ ბრძოლაში საბოლოო გამარჯვებისათვის „დესანტის“ გადასხმაც ინტენსიურად მიმდინარეობს მარჯვენა სანაპიროზე და ეს საპასუხისმგებლო მისია მრავლმნიშვნელოვნდ აკისრია „რიყის პარკიდან“ გამომავლ ფუტურისტულ საბაგირო გზას, რომლის კომუნიკაციებსაც „გრაფიკული შტრიხების“ სახით  დასაწყისშივე მნიშვნელოვანი კორექტივები შეაქვს ძველი თბილისის ტრადიციულ ხედებში, ხოლო საბოლოოდ, მთავარი ციტადელის (ნარიყალა) დაპყრობასაც ადვილად ახერხებს და ამით ასრულებს ქალაქის „სათამაშო“ ალყაში მოქცევის პროცესს.

 

ასე რომ, ერთი მნიშვნელოვანი ეტაპი მოგებულია. თანამედროვე არქიტექტურის „დევიზი“, შუშის კონსტრუქციებისა და ეფემერული ფორმების მაქსიმალურად ჩართვა ისტორიულ გარემოში, თბილისის შემთხვევაში წარმატებით არის განხორციელებული.

 

შემდეგი სიტყვა უკვე რეფლექციამ ანუ არეკვლამ უნდა თქვას, რომელიც, არც მეტი არც ნაკლები, ტიპიური „გავლენის აგენტია“ და მომავალში ურბანული გარემოსა და შესაბამისად ცნობიერების  ტოტალურ ტრანსფორმაციაში უზარმაზარი როლი უნდა შეასრულოს.

 

პარალელურად უაღრესად აქტუალურია ხელოვნების თვალსაზრისით გარემოს ცვლილების ესთეტიკური პრინციპი, ოღონდ, ურბანიზაციის თანამედროვე პროცესებში მასშტაბები წარმოუდგენლად დიდია და არტისტულად სივრცის ათვისება მეგაპოლისების, როგორც „სასურათე სიბრტყეების“ პერსპექტივაში თავისუფლადაა შესაძლებელი.

ამ საქმეში მთავარი სტიმულატორი, როგორც უკვე ავღნიშნეთ „არეკვლა“ გახლავთ. შუშის უზარმაზარ სარკისებურ ზედაპირებზე, როგორც მხატვრის ტილოზე, თავისუფალი მონასმების სახით პროექცირდება მიმდებარე გარემო, რომელიც თავისი ისტორიული თუ სხვა მნიშვნელობის გამო, ცალკე აღებული შეიძლება ინარჩუნებდეს თავის პირვანდელ სახეს, მაგრამ მოდერნიზებას განიცდის იქვე, მეზობლად აღმრთული „ტრანსფორმერის“ გლუვ ზედაპირზე და სხვა „თავისუფალ ფორმებთან“ ერთად შინაარსდაკარგული ნელ-ნელა იძირება მარადცვალებად თანამედროვე იმპრესიონისტულ ლუსკუმაში.

 

ასეთი ფორმით მოდერნიზებულ გარემოს თუ დავუმატებთ სხვადასხვა არტისტული ინტერვენციებით სოციალური სივრცის ათვისების პრაქტიკას (ინსტალაცია, პერფორმანსი, სოციალური აქტივიზმი და სხვ.), აგრეთვე გამართულ კომუნიკაციებს და საყოველთაო კეთილგანწყობის ილუზიას გამოხატულს სლოგანით: I Love My City, მივიღებთ კომერციული თვალსაზრისით კარგად შეფუთულ ქალაქს, რომლის ერთადერთი მიზანია რაც შეიძლება მალე და ძვირად გაიყიდოს ანუ ჩვენთვის უფრო „გასაგებ“ ენაზე რომ ვთქვათ, ინვესტიცია მოიზიდოს.

ანალოგიური პრინციპით თავის დროზე მსოფლიოში უამრავი ქალაქი განვითარებულა, მაგრამ სარფიანად გაყიდულ მეგაპოლისებს შორის კლასიკურ მაგალითად ნიუ-იორკ სიტი შეიძლება დავასახელოთ და მისი ერთ-ერთი ყველაზე ექსტრავაგანტული მერის, მაიკლ ბლუმბერგის (2002 წლიდან) ცნობილი სიტყვებიც საილუსტრაციოდ მოვიხმოთ: „თუკი ამ ფასდაუდებელ, მაღალი ხარისხის, შესანიშნავ ქალაქში კორპორაციებს სუბსიდირება სჭირდება, მაშინ ჩვენ არ გვჭირდება ისინი“.

 

ასეთი დამოკიდებულება კატასტროფულად აძვირებს ცხოვრებას „შესანიშნავ“ ქალაქებში და პარალელურ რეჟიმში მათ ირგვლივ სულ უფრო იზრდება ცენტრალური ნაწილიდან იაფი საცხოვრებელი გარემოს ძიებაში გადმოსახლებული, სოციალურად ნაკლებუზრუნველყოფილი ადამიანებისაგან შემდგარი დასახლებები (დ. სმიტი).

 

თუკი აქამდე ყველაფერი მეტნაკლებად ჰარმონიული განვითარების გზით მიედინებოდა და „ძმობა, თავისუფლება, თანასწორობის“ პრინციპის საფუძველზე მიწიერი სამოთხეც თითქოს ერთი ხელის გაწვდენაზე იყო, როგორც ჩანს საყოველთაო სეკულარიზაციის პროცესი ამით არ სრულდება. პირიქით, „საშინელი სამსჯავრო“ ჯერ კიდევ წინ არის და მისი ყველაზე ნათელი გამოვლინება იქნება სულ უფრო მზარდი დიფერენციაცია სოციალურ ფენებს შორის, რაც საზოგადოებას საბოლოოდ მქონებელთა (Have) და უქონელთა (Have not) შეურიგებელ ბანაკებად გათიშავს.