(მარტინ ჰაიდეგერის მიხედვით)

ჰაიდეგერისთვის ტექნოლოგიის არსის განმარტება, მისი არსის მიმართ შეკითხვა, „ექსტრაორდინარული“ რამაა. ტექნოლოგია არ არის ის არეალი, რომელიც ჩვენ, ჩვეულებრივ(gewohnlich), ახლობლად და ნაცნობად მიგვაჩნია. ჰაიდეგერი ესსეს ტექნოლოგიის შესახებ ასე იწყებს: „ჩვენ უპრიანია ტექნოლოგიის მიმართ შეკითხვა დავსვათ და ამასობაში, ჩვენ უნდა შევემზადოთ მასთან(ტექნოლოგიასთან) თავისუფალი ურთიერთობისთვის. ურთიერთობა იქნება თავისუფალი მაშინ, თუ ის ტექნოლოგიის არსისასკენ მიმართულ ადამიანის ეგზისტენციას გახსნის.“[1] ჩვენთვის ტექნიკის საკითხი უ-ჩვეულო( ungewohnlich)უნდა გახდეს, სწორედ ესაა ჰაიდეგერის თავდაპირველი მოტივი. ერთი შეხედვით, შეიძლება ითქვას, რომ ტექნოლოგიის არსი ისაა, რასაც ყოველდღიურობაში, მისგან უშუალო გამომდინარეობაში ვხედავთ, თუმცა საგნის არსი არ ემთხვევა უშუალოდ საგანს. ჰაიდეგერს მაგალითად მოჰყავს ხის არსი, რომელიც არც ერთი ქუჩაში შემხვედრი ხე არ შეიძლება იყოს, „ამგვარად, ტექნოლოგიის არსი, არც ერთი მნიშვნელობით ტექნოლოგიური არ არის“.[2] შეკითხვა რა არის ეს/ ti esti? ნიშნავს შეკითხვას, რომელიც საგნის არსზე მიუთითებს, შესაბამისად როდესაც ვამბობთ რა არის ტექნოლოგია? ეს ნიშნავს თუ რა არის მისი არსი და არა ის თუ რისგან შედგება რადიო, ან ტელევიზორი. ტექნოლოგიის ორი პირველადი განმარტება ასეც შეიძლება ჩამოყალიბდეს, რომ ის არის ადამიანის იარაღი და რაიმე მიზნის მიღწევის საშუალება. ხსენებული განმარტება ერთმანეთთან შინაგანად დაკავშირებულია, რადგან ადამიანს ესაჭიროება იარაღი იმისათვის, რომ გარკვეულ მიზანს მიაღწიოს, თუმცა, ცხადია, ეს პასუხი მხოლოდ ინსტრუმენტალურ და ანთროგოპოლოგიურ ინტერესს ამოწურავს და ტექნოლოგიის არსის განმარტებისთვის სრულებითაც არ კმარა. ხსენებული განმარტება, მიუხედავად მისი სისწორისა, ჰაიდეგერისათვის მიუღებელია კიდევ ერთი მიზეზის გამო, ამგვარ შემთხვევაში ჩვენ ფაქტიურად განსხვავებას ვეღარ ვიპოვნით გვიანდელ ტექნოლოგიასა და ადრეული პერიოდის ხელოსნურ საქმიანობას შორის, მათი სხვადასხვაობა კი, ჰაიდეგერისთვის პრინციპული მნიშვნელობისაა. პირველ რიგში, ჩვენ ვტყუვდებით, როცა ვფიქრობთ, რომ ტექნოლოგიას(იგულისხმება გვიანდელი) ადამიანი აკონტროლებს და მართავს, თუმცა სანამ უშუალოდ ამ საკითხზე გადავალ, იქამდე უპრიანია კიდევ ერთი საკითხის თემატიზირება. თუ ინსტრუმენტალურსა და ანთროპოლოგიურ განმარტებას დავაკვირდებით, დავინახავთ, რომ ინსტრუმენტი ადამიანს სჭირდება რაღაც მიზნისთვის, ანუ მისი მოქმედება გარკვეული ტელოსის შემცველია, ასეთ ვითარებას ჰაიდეგერი არსიტოტელესეული ოთხი მიზეზის კონცეფციასთან მიჰყავს. მაგრამ „მიზეზი“ მოქმედებასთან(causa efficiens) არის დაკავშირებული, სწორედ ისაა შედეგისა და მისი წინამავალის ურთიერთგამაპირობებელი, საინტერესოა დანარჩენი სამი „მიზეზი“(ფორმალური, მიზნობირივი და მატერიალური) როგორ არის შეკავშირებული „causa efficiens”-თან. ჰაიდეგერი ამტკიცებს, რომ რასაც ამ დროის განმავლობაში სწავლულები კაუზალობის ქვეშ მოიაზრებენ, რომელიც რაიმის განხორციელებას, ანდა მოქმედებას უნდა ნიშნავდეს, სინამდვილეში არაფერი საერთო აქვს ძველ ბერძნულ ცნება aition- თან, რომელიც ლათინურად იგივეა რაც causa. aition ნიშნავს  დავალებულად ყოფნას, სწორედ ამ გაგებით არის ოთხი „მიზეზი“ შეკავშირებული, ისინი ერთმანეთის მიმართ დავალებულნი არიან. მაგალითად ვერცხლი(მატერია) პასუხისმგებელია ვერცხლის თასზე(ფორმა), ეს უკანასკნელი კი, ბარძიმზე(მიზანი)  აგებს პასუხს, ხოლო ამ ყველაფერს ხელოსნის შრომა აერთიანებს(მოქმედება). შესაბამისად, ვერცხლის თასი შემოსაზღვრულია ბარძიმობით, შემომსაზღვრავი დაკავშირებულია ტელოსთან, ტელოსი კი ისაა, რაც პასუხს აგებს მატერიისა და ფორმის მთლიანობაზე. მთელს ამ პროცესში, როგორც ჰაიდეგერი ამბობს, ხელოსანი წარმოაჩენს, წარმოშობს იმას რაც „აქ“ არ იყო. პროცესი, რომლის დროსაც რაიმე წარმოიშობა არის poiesis (ჰაიდეგერი იხსენებს პლატონის ნადიმის იმ ეპიზოდს, რომელშიც დიოტიმა სოკრატეს სიყვარულის შესახებ ესაუბრება: “He gar toi ek tou meonton eis to on ionti hotoioun aitia pasa esti poiesis“).[3] სხვა სიტყვებით, ჰაიდეგერისთვის poiesis არის წარმოება, რომელსაც ის ცნება Her-vor-bringen-ში  აქცევს. ნადიმის მოცემულ პასაჟში poiesis ნიშნავს პოეზიას, ზუსტად იმ გაგებით რასაც დაბადება, ან შექმნა ნიშნავს. პოეზისის უმაღლესი ფორმა არის ბუნება, რომელიც ყველაფერს თავისთავიდან წარმოშობს და ამისათვის სხვა არ სჭირდება, შესაბამისად ის ავტონომიური რამაა. იმისათვის, რომ განვასხვავოთ ბუნების მიერ წარმოშობილი მოვლენები, თუ საგნები და ადამიანთა ნამოღვაწარი აუცილებელია კიდევ ერთი ბერძნული ცნების „techne“ თემატიზირება. თუმცა იქამდე უმჯობესია განვმარტო თუ რას ნიშნავს ჰაიდეგერისთვის რაიმეს წარმოშობა, რაც მასთან პირდაპირ დაკავშირებულია დაფარულის განფარვასთან, ბერძნულ ცნება aletheia-თან, რაც ჭეშმარიტებას ნიშნავს.

  ჰაიდეგერმა ამ პასაჟით პირველ რიგში ჭეშმარიტების, როგორც მისი მხოლოდ სისწორედ გაგება უარყო, რაც ტრადიციულ მეტაფიზიკაში არც ისე უცხო გახლდათ. ის ჭეშმარიტებას პირდაპირ უკავშირებს განფარვას. „ყველა her-vor-bringen დაფუძნებულია განფარვაში, თუ ჩვენ ნაბიჯ-ნაბიჯ გამოვიკვლევთ, თუ  რა არის ტექნოლოგია( წარმოჩენილი როგორც საშუალება) აქტუალურად, ჩვენ აუცილებლად მივალთ განფარვამდე. ყველა წარმოების შესაძლებლობა განფარვაში ძევს“. შესაბამისად, ტექნოლოგია არ არის უბრალოდ მიზნისაკენ მიმართული საშუალება, ის არის გზა გააცხადო სამყარო, რომელშიც ჩვენ ვცხოვრობთ, სწორედ ამიტომაც ამბობს ჰაიდეგერი, რომ ტექნოლოგიის არსი არის ჭეშმარიტების არეალი.[4] დავუბრუნდები ისევ techne-ს საკითხს, ეს ცნება ბერძნულში აღნიშნავს ხელობას, უნარს, თუმცა ჰაიდეგერი უფრო შორსაც მიდის და ამბობს, რომ techne არამარტო ხელოსნის უნარებსა და შესაძლებლობებს მიესადაგება, არამედ ასევე გონების აქტივობებსაც და ხელოვნებასაც. აქედან გამომდინარე techne შეგვიძლია მივაკუთვნოთ poesis-ს, ის გარკვეული სახით არის პოეტური, იმ გაგებით, რომ მისი საშუალებით რაღაც წარმოიშობა, იწარმოება. ჰაიდეგერი კიდევ ერთ ფაქტის შესახებ წერს, რომ პლატონამდე techne დაკავშირებული იყო ცნება episteme-თან: „ორივე სიტყვა აღნიშნავს ცოდნას ფართო გაგებით. ისინი აღნიშნავენ  „სახლში ყოფნას“, [5]გაგებასა და რაღაცაში ექსპერტობას. ამგვარი ცოდნა გახსნის საწინდარია, როგორც გახსნა ის არის გაცხადება“. ჰაიდეგერი ამბობს techne-ში მთავარი ის კი არ არის, რომ რაღაც ტექნიკის ფლობაზე მიგვითითებს, არამედ ის, რომ techne დაკავშირებულია გაცხადებასთან, her-vor-bringen-თან.[6] ჰაიდეგერი განასხვავებს techne-ს მანუფაქტურისგან, მაგრამ ეს შეიძლება ითქვას დაახლოებით ისეთი განსხვავებაა, როგორიც techne-სა და prakton-ის განსხვავება არისტოტელეს შემთხვევაში, სადაც prakton უბრალოდ რაღაცის კეთებას აღნიშნავს. გადაჭრით შეიძლება ვთქვათ, რომ ჰაიდეგერი techne-ს უკავშირებს გაცხადებასთან, დაფარულის განფარვასთან, გამომჟღავნებასთან:  „გასაღები იმისა, თუ რას ნიშნავს ცნება techne და თუ როგორ განსაზღვრავდნენ მას ბერძნები გაგვიძღვება იმავე კონტექსტისაკენ, რომელიც ჩვენს წინ იხსნება, როდესაც ვკითხულობთ თუ რას შეიძლება ნიშნავდეს ინსტრუმენტობა როგორც ასეთი, ჭეშმარიტებაში“.

   ვუბრუნდები ტექნოლოგიასა და მის არეალს, რაზეც ჰაიდეგერი წერს:  „ტექნოლოგია არის გაცხადების მოდუსი. ტექნოლოგია წარმოჩინდება იმ არეალში, სადაც განფარვა და გაცხადება, aletheia, ჭეშმარიტება ხდება“. მაგრამ საჭიროა დაისვას კითხვა თუ რა განსხვავებაა დღეს არსებულ ტექნოლოგიასა და აქამდე არსებულ მის სახეებს შორის? განსხვავება არის მათი გაცხადების გზები, ის თუ როგორ აცხადებენ ისინი თავს. თანამედროვე ტექნოლოგია ბუნებაზე მანიპულირებს, ის თავს ახვევს ბუნებას საკუთარ წესრიგს, მისგან მოითხოვს სარგებელს და მასზე ძალადობს. არ უნდა გვეგონოს, რომ ეს ესსე ძველ წესრიგს მისტირის, ანდაც ჰაიდეგერს რაღაც რომანტიკული გრძნობები გაუღვივდა, ის არც ტექნიკას რაცხავს ეშმაკის შექმნილად, ჰაიდეგერს უბრალოდ აინტერესებს ის მახასიათებლები, რაც თანამედროვე ტექნოლოგიას, ადრინდელისაგან განასხვავებს. ჰაიდეგერი გვიანდელი ტექნოლოგიისა და ბუნების ურთიერთმიმართების აღსაწერად წერს:

„მიწის გარკვეული არეალი „გამოწვეულია“ ნახშირისა და მადანის ამოღებისათვის. დედამიწა, ამ შემთხვევაში, თავის თავს ამჟღავნებს, როგორც ნახშირის მოპოვების რეგიონი...“ ჰაიდეგერის აზრით, ადამიანი დედამიწას აღარ უყურებს, როგორც საკუთარ სახლს, არამედ ის მას აღიქვამს, როგორც მოსახმარ რესურსს. ნებისმიერი საგნის სხვადასხვა გზით აღქმა არის გაცხადების ტიპი, თანამედროვე ტექნოლოგიური ტიპი კი არის „გამოწვევის [7]გაცხადება“, უნიკალური სახის განფარვა, რომელიც მე-20 საუკუნეს ახასიათებს. ჰაიდეგერი ამბობს, რომ დღევანდელი სამყარო არის შეკვეთისა და მარაგის სამყარო, მოპოვებული რესურსები ინახება იმისათვის, რათა ნებისმიერ დროს ის ჩვენს ხელთ აღმოჩნდეს. აღსანიშნია ის ფაქტი, რომ ადამიანს არ აქვს არანაირი კონტროლი ამ ახალი ტიპის გაცხადებაზე, ეს რაღაცით გავს სინდისის ძახილის ფენომენს ჰაიდეგერთან, რომელიც უკონტროლოა, ადამიანი ვერ განსაზღვრავს თუ როდის მოგვიხმობს ის, რადგან სინდისის ძახილი ჩვენს მიღმაა. „ადამიანს არ აქვს კონტროლი თვითონ განფარვაზე, იმაზე თუ  როდის გამოაჩენს რეალური თავის თავს და როდის დაიხევს უკან“. ჰაიდეგერი უფრო შორსაც მიდის და ამბობს, რომ არამარტო ბუნებაა „გამოწვეული“ და „იძულებული“, არამედ თვითონ ადამიანიც ასეთ მდგომარეობაშია, შესაბამისად ის რესურსების ერთ დიდ მარაგშია მოქცეული. თანამედროვე ტექნოლოგია არ არის ადამიანთა მოქმედების უბრალო პროდუქტი. ადამიანი ვერ აკონტროლებს იმას თუ როდის მოხდება „გამოწვეულის გაცხადება“, ის პასუხისმგებელია მხოლოდ პასუხზე, „განფარულის ძახილის“ პასუხზე.[8] ჩვენი მიმართება ბუნებასთან არის მხოლოდ სადამკვირვებლო, საგამომძიებლო და კვლევითი, ხოლო ტექნოლოგიას ავტონომიურად გააჩნია საკუთარი არსი, კავშირი და მიმართება ბუნებასთან. ტექნოლოგიას აქვს გაცხადების საკუთრივი გზა, ასევე სამყარო, რომელშიც ის ოპერირებს. მარტივი ფორმულირებით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ტექნოლოგია საგნებს გაგვიცხადებს როგორც „მარაგად“(bestand), ამით ის გულისხმობს, რომ ყველაფერი „გამოწვეულია“ როგორც რესურსი ტექნიკური მოხმარებისათვის, რომელიც კიდევ ახალ რესურსს გვაძლევს შემდგომი მოხმარებისათვის და ა.შ. ჩვენ „ვიწვევთ“ ნიადაგს ნახშირის მისაღებად, შემდეგ ნახშირს ვიყენებთ სხვა რესურსის მისაღებად და ეს პროცესი თითქმის დაუსრულებელია. ადამიანი ამ აქტივობის მთავარი რგოლი არ არის, პირიქით ის მიეკუთვნება ამ პროცესს, ამ უკანასკნელს კი არანაირი მიზანი არ აქვს(განსხვავებით ანტიკური ხანის პროცესისგან, როდესაც ნივთი რაღაც მიზანს ემსახურება) გარდა უბრალო წრებრუნვისა, რომელიც არსაიდან მოდის და არაფრისკენ მიდის. ტექნოლოგია ასევე განდევნის „მთელის“ ნაწილების ჩვეულ ურთიერთმიმართებას და მათ საცვლელ ნაწილებად გარდაქმნის. თუ ანტიკურ სამყაროში ღვინის დოქს ავტონომიურობა გააჩნდა, ავტომობილს ასეთი რამ არ აქვს, მისი ნაწილები არიან იზოლირებული ნამსხვრევები, რომლებიც შორეულ პერსპექტივაში გაცვლას ექვემდებარებიან. ადამიანებიც სწორედ ამგვარი საცვლელი ნაწილები გახდნენ, მაგალითად მეტყევე, რომელიც ხის ინდუსტრიას ემსახურება, სულ ერთია მან ეს იცის თუ არა, ასევე ნაწილია ჟურნალებისა და გაზეთების კომერციის, რომელიც, თავის მხრივ,  საოგადოებრივ აზრს აყალიბებს, შემდგომ ეს საზოგადოებრივი აზრი წარმოშობს რაღაცაზე მოთხოვნას და ა.შ. „როდესაც თეოლოგები ატომურ ფიზიკასა და კვანტური მექანიკის მიღწევებს ღმერთის არსებობის არგუმენტად იყენებენ, ამით ისინი ღმერთს ათავსებენ „შესაკვეთის“ არეალში“, ღმერთი ხდება ტექნოლოგიზირებული. თუკი ადრე მდინარე რაინზე გაშენებული ხიდი მდინარეს „ნებას რთავდა“ ყოფილიყო ის, რაც ის არის, დღეს არსებული ელექტრო სადგური მას გარდაქმნის ჯაჭვის ერთ რგოლად კომერციის უწყვეტ ნაკადში. ჰაიდეგერის ცენტრალური ცნება ტექნიკის არსის აღსაწერად არის Gestell, რაც ნიშნავს ადამიანური თუ ბუნებრივი რესურსის ერთად თავმოყრას, მის განაწილებას და დაყოფას, მის შემოსაზღვრას სამომავლო გამოყენებისათვის. ჩვენ თავმოყრილნი ვართ უმისამართო პროცესის შიგნით, რომელსაც არანაირი მიზანი და კურსი არ გააჩნია.

   ცხადია ამგვარი დიაგნოზის შემდეგ ჰაიდეგერი საუბრობს საფრთხეზე და ამ მდგომარეობიდან თავის დაღწევის გზებზე. ბრემენის მესამე ლექციაზე ის ამბობს, რომ ტექნოლოგიის არსი ადამიანს აშორებს სამყაროს რეალობისგან, ადამიანისთვის ტექნიკა და gestell გადაიქცა სამყაროდ. ტექნოლოგია მეფობს და ჩვენ გვავიწყდება ჩვენი საკუთრივი თავისუფლება, ჩვენ ვერ ვაანალიზებთ სამყაროს, რომელიც დავკარგეთ. ჰაიდეგერი იხსენებს ცნობილი ფიზიკოსის ჰაიზენბერგის ფრაზასაც, როდესაც მან თქვა, რომ ადამიანი სამყაროში ვეღარსად შეხვდება თავის თავს. ჰაიდეგერი ხაზს უსვამს სხვადასხვა ტიპის საფრთხეს: შესაძლებლობა იმისა, რომ ჩვენ დავცილდეთ „პირველყოფილი ჭეშმარიტების ძახილს“, პრობლემა იმაში კი არ არის, რომ ტექნოლოგია აბუნდოვანებს ან ხელს გვიშლის ამ არეალის წვდომაში, არამედ ის, რომ ტექნოლოგია საერთოდ გვავიწყებს ასეთი არეალის არსებობას. აზროვნება, რომელიც ხსნის „შემობრუნების“ შესაძლებლობას, არის პირველ რიგში საფრთხის გააზრება. ჰაიდეგერი ჰიოლდერლინს აციტირებს: „ მაგრამ სადაც საფრთხეა, იქ ყოველთვის ამოიზრდება ძალა გადარჩენისათვის“. ამ საფრთხის აღმოჩენის შემდეგ აზროვნება უნდა იყოს წინამძღოლი მისგან შემობრუნების პროცესში. შემობრუნება ნიშნავს იმ არეალში დაბრუნებას, რომელშიც ყოფნის ჭეშმარიტება ხილული ხდება.