1.ნუმინოზური გამოცდილება რუდოლფ ოტოს ცხოვრებაში

 

 

1911 წელს, მაროკოში, ერთი ბნელი და ნაგვიანი სახლის წინკართან მას ყრუ გალობა შემოესმა. ეს ცხვირისმიერი კანტატა( Nasale Cantillieren) უცებ მკვეთრმა და მკაფიო ხმამ შეცვალა. - ოტო შევიდა შიგნით და იმ წამს მოვიდა: რაღაც საოცარმა მოზეიმე შიშმა(feierlicher Schreck) დაუარა ოტოს სახსრებს.- ეს იყო ოტოს ნუმინოზური გამოცდილება.

ხოლო გალობის შინაარსი, რომელმაც მას ეს ნუმინოზური გამოცდილება მოუტანა, ცნობილია:

Kadosch, Kadosch, Kadosch Elohim Adonai Zebaoth,

Male’u Haschamajim wahaarez Kebado!

ქართულად:

’წმიდა არს, წმიდა არს, წმიდა არს ღმერთი უფალი საბაოთ,

სავსე არიან ცანი და ქვეყანა დიდებითა შენითა!’

 

ასე მოგვითხრობენ ოტოს ბიოგრაფები( მაგ.H. G. Kippenberg, Die Entdeckung der Religionsgeschichte, 1997, S.249-250) იმ განუსიტყვებელი ნუმინოზურის შესახებ, რამაც ოტოს ფაქტიურად მისი opus magnum შეაქმნევინა, ”წმინდა რამ”. საინტერესოა, რომ ოტოს ეს გამოცდილება( ექსტაზი-აღტაცება?!) არა მშობლიურში, არამედ ფუძე-რელიგიაში და არა ეკლესიაში, არამედ სინაგოგაში ეწვია. ამ ბიოგრაფიული პასაჟის ფონზე ალბათ უფრო გასაგები იქნება ოტოს წიგნიდან ერთ პატარა ნასხლეტიც. - 

 

Das Numinose - ნუმინოზური

 

”...ჩვენ ამას გამოვცდით აქ წმიდას განსაკუთრებულ კატეგორიასთან მიმართებაში... რადგანაც ჩვენი ენობრივი განცდა წმიდას ქვეშ უეჭველად და ყოველთვის ზნეობრივ მომენტს გულისხმობს, მოგვიწევს გამოვძებნოთ ჩვენი გამოკვლევისათვის ვარგისი განსაკუთრებული სახელი, რომელმაც უნდა აღნიშნოს წმინდა მისი ზნეობრივი და ზოგადად, რაციონალური მომენტის გამოკლებით. ის, რაზედაც ჩვენ ვსაუბრობთ და ვცდილობთ მის გარკვეულწილად გადმოცემას და გრძნობამდე მოტანას, ყველა რელიგიაში მყოფობს, როგორც მათი უშინაგანესი რამ, ურომლისოდაც ვერც ერთი მათგანი ვერ იქნებოდა რელიგია. მაგრამ განსაკუთრებული ძალმოსილებით სუფევს იგი სემიტურ რელიგიებში და უპირატესად კი - ბიბლიაში. მას აქვს საკუთარი სახელი ’ქადოშ’, რაც ’ჰაგიოსს’ და ’სანკტუსს’, უფრო ზუსტად, ’საკერს’ შეესაბამება... მაშასადამე, ამ მომენტისათვის საჭიროა მისი ცალკეული თვისებების გათვალისწინებით ისეთი სახელის გამოძებნა, რომელიც ცალკე მის განსაკუთრებულობას გაამკვრივებს, მეორეს მხრივ, მის შესაძლო ქვესახეობებსა და განვითარების საფეხურებს დაეუფლება და გაისიგრძეგანებს. საამისოდ მე ვქმნი სიტყვას - ’ნუმინოზური’ და ვსაუბრობ განსაკუთრებულ ნიშანთა და ღირებულებათა კატეგორიაზე... და რამდენადაც ეს კატეგორია არის სავსებით sui generis, ამდენადვეა ის, როგორც ყოველი დასაბამიერი და ფუძე-მოცემულობა არა განსაზღვრებადი, არამედ არამედ მხოლოდ განსჯადი” (დედანშია: nicht definiebel, sondern nur erörterbar)...

 

2.The Great Word

 

ნათან ზოედერბლომის ’სიწმინდე’, გამოქვეყნდა 1913 წელს, რამაც ეს წელი რელიგიის თეორია-ფენომენოლოგიაში ფარდობითობის აღმოჩენის წლად აქცია. 

’სიწმინდე რელიგიის განმსაზღვრელი სიტყვაა’ - ასე იწყებს თავის ”ფარდობითობის თეორიას” ნათან ბრძენი(გულწრფელი შედარებაა!) - NATHAN SÖDERBLOM, შვედი რელიგიათმცოდნეობის კლასიკოსი, უპპსალისა და სრულიად შვედეთის მთავარეპისკოპოსი(შვედეთში მსგავს იერარქიულ ტიტულებს ლუთერანებსაც ანიჭებდნენ), ნობელიანტი და სხვამხრივაც ყოვლად სახელგავარდნილი კაცი; სწორედ იგი, ვინც მისი ერთი ბიოგრაფის თანახმად უფრო მეტს გააკეთებდა, ყველაფრის გაკეთებას რომ არ ცდილიყო( ეს აზრი არ მოგვწონს, ქმედების ცეცხლს მაშ როგორ მოიქრობდა?!)! ნათან ზოედერბლომმა, როგორც გადმოგვცემენ, სასიკვდილო სარეცელზე სულისმლევმა გადმოსძახა თავის ურწმუნო დროს, ”ღმერთი არსებობს, მე შემიძლია ეს რელიგიის ისტორიით ვაჩვენო!” - სწორედ ამ სიტყვებით დაშორდაო ის სასიკვდილო სარეცელს, 1931 წლის 12 ივლისს. დაბადებულა იგი 1866 წლის 15 იანვარს, ე.წ. დამხმარე ანუ სამარქაფე მოძღვრის ოჯახში... სხვათაშორის, 1912 წელს ნათან ზოედერბლომი გერმანიაში მიიწვიეს, რათა აქაც ახალი აკადემიური საგანი - რელიგიისმცოდნეობა(Religion

swissenschaft) დაეფუძნებინა, რაც მან წარმატებით განახორციელა. ეს ფაქტი მიწვევისა საგანგებოდ აღვნიშნეთ აქ, რათა ცხადგვეყო, რომ გერმანიის და ზოგადად ევროპის აკადემიურ სფეროში პურს მეპურე ანუ სპეციალისტი აცხობს. რამდენი ბუმბერაზი მკვლევარი ჰყავდა იმ დროს გერმანიას, რომელნიც თავისი სპეციალობის ფარგლებში რელიგიას დიდი წარმატებით იკვლევდნენ( უცებ ვინც გამახსენდა: მაქს ვებერი, ვილჰელმ ვუნდტი, ადოლფ ჰარნაკი...) მაგრამ აზრადაც არავის მოსვლია, რელიგიისმცოდნეობის უზურპაცია მოეხდინა თუნდაც ახალი საგნის ეტაბლირების კეთილშობილური მიზნით, განსხვავებით დღევანდელი საქართველოსგან, სადაც ლამის ყოველი მეორე ფილოსოფოსი, ფილოლოგი თუ თეოლოგი საკუთარი თვითწარმოდგენის თანახმად, საკუთარ სპეციალობასთან ერთად(რაღაც მანქანებით) ”რელიგიათმცოდნეც” შექნილა. ამ ნადირობა-შემგროვებლურ ”მეცნიერებას” ჩვენ ვერ დავაოკებთ, ამიტომ სჯობია ისევ ტექსტს დავუბრუნდეთ.

სჯობია დედნით დავიწყოთ და შემდეგ თარგმნაც ვცადოთ.

Holiness is the great word in religion; it is even more essential than the notion of God. Real religion may exist without a definite conteption of divinaty, but there is no real religion without a distinction between holy and profane. The attaching of undue importance to the conception of divinity has often led to the exsclusion from the realm of religion of (1) phenomena at the primitive stage, as being magic, although they are characteristically religious; and of (2) Buddhismus and other higher forms of salvation and piety which do not involve a belief in God. The only sure test is holiness […] Not the mere existence of the divinity, but its mana, its power, its holiness, is what involves. – 

”სიწმინდე რელიგიის განმსაზღვრელი სიტყვაა და იგი უფრო არსებითიც კია, ვიდრე ღვთის ცნება; ნამდვილ რელიგიას შეუძლია ღვთის გარკვეული გაგების გარეშე გაძლოს, მაგრამ არ არსებობს ნამდვილი რელიგია წმინდასა და პროფანულის ურთიერთგამიჯვნის გარეშე. დივინაციური კონცეფციისათვის გადაჭარბებული მნიშვნელობის მინიჭებამ იქამდე მიგვიყვანა, რომ რელიგიის სამეუფოდან ხშირად გამოიდევნებოდა: 

(1)მაგიურად შეფერილი, მაგრამ შიგთავსით რელიგიური გამოვლინებანი პრიმიტიული განვითარების სტადიიდან; (2)აგრეთვე ღვთის რწმენაში წილდაუდებელი ბუდიზმი და სხვა უმაღლესი ფორმები ხსნისა და ღვთისმოსაობისა. აქ ხომ ერთადერთი სარწმუნო ნიშანი სიწმინდეა ... არა შიშველი არსებობა ღვთისა, არამედ მისი მანა, მისი ძალა, მისი სიწმინდეა ის, რაც რელიგიას ასულდგმულებს”.

 

ვისაც ძალა და ნება ეყოფა, ბოლომდე ჩასდიოს ამ თემას, ჰა ბურთი, ჰა მოედანი ანუ ეს თერთმეტგვერდიანი სტატია მთლიანად! 

 

 

3.Das Heilige

გამოხდა ხანი. დადგა ავბედითი 1917. ევროაზიურ აღმოსავლეთში არსებითად ბანალური მარქსიზმის ბაზაზე ანტირელიგიური სახელმწიფო დაარსდა, რომელსაც 70 წელი უნდა გაეძლო. დასავლეთ ევროპაში კი ”Das Heilige“ გამოჩნდა. ამ წიგნმა რელიგიის შემმეცნებელი აზრი აქტიურად 70 - იან წლებამდე ასაზრდოვა. აშკარა კვალი კი დღემდე შეინიშნება არაერთ ჰუმანიტარულ განშტოებაში. ’წმინდა რამ’ დღეისათვის განვითარებული აზიის აკადემიური სივრცის ერთ-ერთ სააზროვნო ქვაკუთხედად იქცა. რასაკვირველია, დასავლეთში ეკლესია და თეოლოგიაც ოტოს პარალელურად თავისას იქმდა, მაგრამ ადამიანის ბუნებით რელიგიურ სულისათვის და სეკულირებული, მაგრამ ტრანსცენდენტალური ლტოლვების კვლავაც ერთგული ევროპისათვის საღვთო წერილით ბანალურ-კლერიკალური სპეკულაცია დიდი ვეღარაფერი ნუგეში იყო. ამდენად, ოტოს წიგნს, უმალვე ყველა ძირითად ენაზე თარგმნილს, ხოლო მშობლიურ ენაზე დაახლ. ასჯერ გამოცემულს, უნდო მატერიალისტურ ეპოქაში ერთგვარი ზეციური კარიბჭის მისია დაეკისრა. ოტოს წიგნმა ზეცა გადაარჩინა.

 

რუდოლფ ოტოს შესახებ და მისი წიგნის თაობაზედ უფრო ვრცლად ადრეც ითქვა:

 

***

 

70- იანი წლებიდან რელიგიის შესწავლა-შემეცნების სფეროში ფენომენოლოგიური მეთოდი კულტუროლოგიურმა დაჯაბნა, კერძოდ კი 1965 წელს დაბადებული გირცის ”მჭიდრო აღწერილობა” გამოდგა ახალი მძლავრი სიტყვა, რამაც რელიგია, როგორც შემეცნების ობიექტი, ნელ-ნელა წაჰგვარა ნუმინოზურს და კულტუროლოგიურ წიაღს მიასაკუთრა( Clifford Geertz, „Religion As a Cultural System“). ეს არ ნიშნავს, რომ რელიგიის ფენომენოლოგია მეცნიერების ისტორიული არენიდან გაქრა. მისი გავლენა შესუსტდა, თუმცაღა არა ერთბაშად, 70-იან წლებში გამოცემულ ბროკჰაუზ-ეფრონისეულ ენციკლოპედიაში ჯერაც რელიგიის ფენომენოლოგიური განმარტება მოკალათებულა, რაც იმას მოწმობს, რომ ამ დრომდე რელიგიის შემსწავლელ მეცნიერებებს შორის ფენომენოლოგია დომინირებად სტატუსს ინარჩუნებდა.

1988 წელს გერმანულ ენაზე გამოცემული რელიგიისმცოდნეობის შესავალი კურსი, სადაც უპირატესობა თითქმის ერთხმად ემპირიულ-დესკრიპტიულ რელიგიისმცოდნეობას მიეკუთვნება, შესაძლებელია აღქმულ იქნას რელიგიის ფენომენოლოგიის მეცნიერული ზეობის ოფიციალურ დასასრულად. ასე, რომ ზემორე შედარება ’1917’, როგორც ევროაზიული სივრცის ათეისტური და ტრანსცენდენტური გადაწყვეტა, 70 წლიანი ხანგრძლივობის თვალსაზრისითაც არ იყოს უადგილო და მოკლებული ლოგიკას; თუმცაღა, არა ’სადაგ-პროფანულ’, არამედ კომპლექსურ ლოგიკას,- ერთი ნაკლებად ცნობილი რუსი ფილოსოფოსის, ზინოვიევის ტერმინი რომ ვიხმაროთ...

 

ჩვენი საუკუნის დასაწყისისათვის შეიმჩნევა რელიგიის ფენომენოლოგიის რენესანსი და ე. წ. ’ახალი სტილის’ ფენომენოლოგიის ტრანსფორმირების ცდები განსაკუთრებით ჰოლანდიელ რელიგიისმცოდნეთა მხრიდან, რაც საუბრის ცალკე თემაა. 

ალბათ ამ თავს კეთილი დასასრულისათვის ’გვიანფენომენოლოგის’, გუსტავ მენშინგის მიერ ზემოხსენებული ენციკლოპედიისათვის შეწირული დეფინიციით დასრულება არ აწყენს: ”რელიგია ადამიანის შთაბეჭდილებებით აღსავსე შეხვედრაა წმინდა სინამდვილესთან” ანუ უფრო ვრცლად და უფრო ზუსტად: ”Religion ist erlebnishafte Begegnung des Menschen mit heiliger wirklichkeit und antwortendes Handeln des vom Heiligen existentiell irgendwie bestimmten Menschen“ და ა. შ. უსასრულოდ 

 

 

4. მირცეა ელიადე, 1956: ”წმინდა რამ თვით-მანიფესტირებს”

 

მირცეა ელიადე(1907,ბუქარესტი - 1986,ჩიკაგო) ახალი ფენომენი და ეტაპია რელიგიის ფენომენოლოგიური რეფლექსიის ისტორიაში; რამდენადაც ვიცი, ელიადე ჩვენი აკადემიური სინამდვილისგან შედარებით ათვისებული ავტორია, ამიტომ ამჯერად, სანამ არ გავრკვეულვარ, რა კუთხითღა საჭიროებს იგი კიდევ წარმოჩინებას, მასზე საუბარს მოვერიდები და მკითხველისათვის მხოლოდ მისი ერთ-ერთი მთავარი იდეისა და თეორიის - ’ჰიეროფანიის’ შეხსენებას დავჯერდები.

 

<სურათზე: მირცეა ინდოეთში ყოფნისას!

 

 

”ადამიანი გულისხმა-ყოფს წმიდას, რადგანაც ეს უკანასკნელი თვით-მანიფესტირებადია და იგი თავს აჩენს, როგორც პროფანულისაგან სრულიად განსხვავებული. ჩვენ გვსურს წმიდას ამ მანიფესტაციას სიტყვა ’ჰიეროფანია’ მივუსადაგოთ. ამგვარი გამოთქმა უპრიანია, რადგანაც იგი თავისი ეტიმოლოგიური შედგენილობით ჩვენ მხოლოდ რაღაც წმინდას გვიჩვენებს თავის თავში, სხვას არაფერს გვეუბნება. შეიძლებოდა თქმულიყო, რომ რელიგიების ისტორია - უპრიმიტიულესიდან მაღალგანვითარებულამდე - ურიცხვი ჰიეროფანიებისაგან ე.ი. წმინდა სინამდვილეთა მანიფესტაციებისაგან შესდგება. უმარტივესი ჰიეროფანიიდან(როგორიცაა წმიდას მანიფესტაცია რომელიმე საგანში, ხეში თუ ქვაში) უმაღლეს ჰიეროფანიამდე( ქრისტიანისათვის იესო ქრისტეში ღმერთის ინკარნაცია) არ არსებობს რაიმე წყვეტილი. ყოველთვის სახეზეა ერთი და იგივე, საიდუმლოებით აღსავსე გარემოება: ’სულ სხვა რამ’, რეალობა, რომელიც ჩვენეულ სამყაროს არ ეკუთვნის, თვით-მანიფესტირებს საგნებში, რომელნიც ჩვენი, ’ბუნებრივი’ სამყაროს ინტეგრირებად, შემადგენელ ნაწილებს წარმოადგენენ. 

 

თანამედროვე ევროპელი წმიდას ამგვარი მანიფესტაციების წინაშე გარკვეულ უხერხულობას გრძნობს. მას უჭირს გაიგოს,რომ წმიდა რამ მავანთათვის ქვებში ან ხეებში თავჩენილობს(ალბათ ’თვით-მანიფესტირება’ შეიძლება ’თავჩენილობად’ გადმოითარგმნოს). მაგრამ ჩვენ მალე ვნახავთ, რომ საქმე გვაქვს არა ხის ან ქვის, როგორც ასეთის განდიდებასთან. წმინდა ქვა ან ხე თაყვანისიცემა არა როგორც ქვა ან ხე; ისინი თაყვანისიცემებიან, რადგანაც ჰიეროფანიები არიან, რადგანაც ისინი ისეთ რამეს აჩვენებენ, რაც უკვე აღარაა ქვა ან ხე, არამედ წმიდა რამ, სულ სხვა რამ.

მიუღწეველია ყოველი ჰიეროფანიის, თუნდაც უმარტივესის, როგორც პარადოქსონის, ბოლომდე ამოხსნა. ნებისმიერი საგანი, როგორც კი წმიდას გააცხადებს, ადის სხვა ყოფიერებაში და რჩება იქ, რადგანაც მან წმიდას კოსმიურ გამოცდილებაში წილი დაიდო. წმინდა ქვა რჩება წმინდა ქვად, ხილულად, უფრო ზუსტად: პროფანული თვალთახედვით მას სხვა ქვებისაგან არაფერი განასხვავებს. მაგრამ მისთვის, ვისაც ქვა თავს გაუცხადებას, როგორც წმიდა რამ, ქვის უშუალო რეალობა ზებუნებრივ რეალობად გარდაისახება. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, იმ ადამიანებისათვის, რომელნიც რელიგიურ გამოცდილებას ფლობენ, შეიძლება მთელი ბუნება განცხადდეს როგორც კოსმიური საკრალობა. მაშინ კოსმოსი მის ყოვლისმომცველობაში გადაიქცევა ერთ მთლიან ჰიეროფანიად.

არქაული საზოგადოების წევრი მიდრეკილია წმიდაში ან მასთნ ძალზედ ახლოს, განწმენდილ საგნებთან ცხოვრებისაკენ. ეს მიდრეკილება გასაგებია, რადგანაც ’პრიმიტივებისათვის’ ანუ პრემოდერნული საზოგადოებისათვის წმიდა რამ იმდენსავე ნიშნავს, რამდენსაც ძალა და ამასთან, სინამდვილე მის სავსეობაში. წმიდა რამ ყოფიერების მიერაა დანაყრებული, წმიდა ძალა მთლიანობაში უდრის სინამდვილეს, მარადიულობას და ქმედით ძალას. კონტრასტი წმინდა-პროფანული ხშირად ვლინდება როგორც დაპირისპირება რეალურსა და არარეალურს ანუ ფსევდორეალურს შორის. რასაკვირველია, არ შეიძლება მოველოდეთ, რომ არქაულ ენებში მსგავსი ფილოსოფიური ტერმინოლოგია მოიპოვებოდეს, როგორიცაა რეალური-არარეალური, მაგრამ საქმის ვითარება უამისოდაც ცხადია. ამ სფეროში თუ რამე მისაწვდომია, მხოლოდღა იმის წყალობით, რომ რელიგიური პიროვნება ესწრაფვის ი ყ ო ს, რეალობაში დამკვიდრდეს, აივსოს ძალით. 

ჩვენმა გამოკვლევებმა უპირველესად უნდა აჩვენოს, რომ რელიგიური ვინცაა, იგი ნიადაგ წმინდა უნივერსუმში დამკვიდრებას ესწრაფვის, და შესაბამისად, მისი გამოცდილება სხვა სახისაა, ვიდრე რელიგიური განცდის არმქონის, დესაკრალიზებულ სამყაროში რომ ცხოვრობს...” 

 

P.S. წერილი გაგრძელდება, დამუშავების პროცესშია; ამჯერად კი დავძენთ მხოლოდ, რომ მირცეა ელიადე ყოფიერებასა და რეალობაზე ხაზგასმულად საუბრობს, იგი გულისხმობს ნამდვილ ყოფნა-ყოფიერებას და რეალობასაც ნამდვილს, საკრალურს. 

 

ერთიც, საბოლოო და ერთობლივი გააზრებისათვის: აღქმისა და აღწერისათვის ხელმისაწვდომი ფენომენები წმიდასი ანუ საკრალურისა შესაძლებელია იქნას გაგებული როგორც მისივე ტრანსცენდენტური იდეოგრამა და იმანენტური ტავტოგრამა ერთდროულად. - ესაა სწორედ ჰიეროფანია ანუ საკრალურის თავჩენა პროფანულ რეალობაში. ვფიქრობთ, ოტოს წიგნი მთლიანობაში იდეაა, იდეა წმინდა ბერძნული გაგებით, იდეაში; ხოლო რეალურად კი, როგორც ტექსტი, იგი ამ იდეის ანუ საკრალურის იდეოგრამატიკაა.

 

pp.ss. ’წმიდა რამ’ გაარსებითებული ზედსართავია, Das Heilige. სამწუხაროდ, ამ უცნაურ, ანტიცნებით ქართულ დამწერლობას არც დიდი ასოები აბადია, რომ ეს გაცხადდეს და არც ენას მოეპოვება არტიკლი, რომ უამისოდაც ფონს გავსულიყავით. მეტი რაღა დამრჩენოდა, თუ არა ’წმიდა რამ’. ესაა კატეგორია, ცნება და იდეა. სხვაა ’წმინდა’ ანუ heilig, ტიპიური ზედსართავი, სიწმინდის თვისების აღმნიშვნელი.

ნეტავ იმ დროს მომასწროს, ქართული ანბან-შრიფტ-დამწერლობა რეფორმებს განიცდიდეს და დიდასოიანობით ყელყელაობდეს. მაშინ ქართული ნაწერი შეძლებდა ნააზრევის ვიზუალურ მანიფესტირებას, ქართული ენა ცნებათმქმნელ ენად იქცეოდა და და ასე უსამართლოდ მისჯილ შინაპატიმრობას ანუ უდიდასოობას თავს დააღწევდა. გვექნებოდა ნამდვილი ’წმიდა რამ’ და სხვა უამრავი დიდასოიანი არსებითი, როგორც გერმანულშია და ჩვენი ენა სააზროვნო, ცნებათმქმნელ, ნამდვილ ფილოსოფიურ ენად იქცეოდა; ფილოსოფიაც ჩვენთან მხრებს გაშლიდა და არა მხოლოდ ფილოსოფია, მეცნიერების ყველა დარგი შვებით ამოისუნთქავდა.

უდიდასოობის ტყვე ქართული შუალედურ ცნებებსაც ისაკლისებს ’სუფთასა’ და ’წმინდას’ შორის. განა საამისო ნიჭი და ძალ-ღონე არ მოსდგამს, მაგრამ ტყვედქმნილია და რა ჰქმნას? ქართულად ღმერთიც წმინდაა heilig და ოქროც. ოქროსღა დავეძებთ? ამასწინათ დიდუბეში ”წმინდა კორმაც” ანუ ღორთ ქატო ვიხილე! სადაა შუალედური ხალასი ანუ rein? იმ ცნობილ თხზულებას ხომ ხალასი გონების კრიტიკა ჰქვია და არა წმინდა გონებისა!.. მგონი გერმანული ფილოსოფიური სიტყვათქმნადობიდან მახსოვს: ”ბნელა-სანამ-მზე-ჩავიდოდეს

-ცნობიერება” გაარსებითებული, ყოველი სიტყვით დიდასოიანი, ცხადი... მაგრამ რა ვუყოთ, ქართულად რომ ვერ ვამბობ ამას? ეს მისტიკური ცნობიერებაა: დახურე ყველა სარკმელი, რათა სინათლემ და ნათელმა და წმიდა მზემ შემოაღწიოს შენთან!..

 

6.VII.2010.,თბილისი.