გაღმერთებული, კერპად ქცეული და მაინც ვერგაგებული...

ერთი აღმოსავლელი, ქართველი ბრძენის ჯერ კიდევ დაუმთავრებელი ამბავი.

მოკლედ, რაღა ბევრი გავაგრძელო, სწორედ წელს აღმოვაჩინე ჩემთვის გასაოცარი და გამაოგნებელი რამ ის, რომ ვეფხისტყაოსანი არის წმინდა წიგნი, ანუ რელიგიური პირველწყარო. ამ აღმოჩენამ ისე გამაოგნა, რომ ვერაფრით ვეღარ მოვეშვი ამ თემას. მალე გამოვა წიგნი, რომელშიც ყველაფერს დაწვრილებით მოგახსენებთ, ახლა კი შვეცდები, როგორმე ორიოდ გვერდში გადმოვცე ის, რასაც ორასგვერდიან წიგნშიც ძლივს ვაბამ თავს, რაც, როგორც ვატყობ არც ისე ადვილია. ამიტომ წინასწარ ბოდიშს ვიხდი, თუ რაიმე განუმარტავი დარჩა.

ნელ-ნელა ისიც გამოჩნდა, რომ ინფორმაცია ამის შესახებ მთელს რუსთველოლოგიურ ლიტერატურაშია გაბნეული, ოღონდ ძალიან მკრთალად, მხოლოდ ბუნდოვანი მინიშნებების სახით. მაგალითად ვეფხისტყაოსნის პირველი გამომცემელი, ვახტანგ მეექვსე წერს, ეს წიგნი "საბოზო" კი არ არის, როგორც ეს გონიათ, არამედ "საღმრთოაო". ასევე "საღმრთოდ" ესმოდა იგი დავით გურამიშვილს. მეცხრამეტე-მეოცე საუკუნის რუსთველოლოგებიც ხედავდნენ პოემაში რელიგიურ შინაარსს, მაგრამ ვაი ამ დანახვას, მაჰმადიანიო, მანიქეველიო, ქრისტიანიო... ხან რას აბრალებდნენ საწყალ შოთას, ხან რას.

მხოლოდ აქა იქ თუ შეხვდებით მინიშნებას იმის შესახებ, რომ რუსთაველი დამოუკიდებელი და ყოველგვარი `იზმებისგან~ თავისუფალი მოაზროვნეა; რომ ის რელიგიური მოაზროვნეა და რომ მისი რელიგია მსოფლიოში არსებულ არცერთი რელიგიის ჩარჩოებში არ ეტევა, არცერთ აღმსარებლობას არ ემთხვევა და არ იმეორებს. მაგალითად გაიოზ იმედაშვილი რამოდენიმეგან წერს, რომ რუსთაველი `ქრისტიანობის ნიადაგზე ქმნის ახალ რელიგიას~. ეს მართალია, ოღონდ რატომ მხოლოდ ქრისტიანობის ნიადაგზე, ეს გაუგებარია...

პირველად ვეფხისტყაოსნის ეზოთერული შინაარსი კარგად და საფუძვლიანად ზვიად გამსახურდიამ შეისწავლა, რითაც არნახული საქმე გაუკეთა თავის ქვეყანას, თუმცა ცოდვა გამხელილი ჯობს, მიუხედავად იმ უდიდესი შრომისა, რაც მან გასწია, მიუხედავად ფანტასტიური ერუდიციისა და უამრავი პარალელისა, რომელიც მან მსოფლიო ლიტერატურაში დაძებნა, საბოლოოდ მან ყველაფერი მაინც რაღაც მომესიანისტო გაუგებრობით დააგვირგვინა, რაზეც მე პირადად ძალიან მწყდება გული. საბოლოოდ გამსახურდიამ ყველაფერი რატომღაც ერთი შუასაუკუნეობრივი სექტანტური თეორიით ახსნა. იყო ასეთი თეორია, რომლის მიმდევრები თამარ მეფეს ღვთაებად ასაღებდნენ. გამსახურდიაც ამ თეორიას მიემხრო. მისი რწმენით, ყველაზე კარგი რელიგია ქრისტიანობაა, ყველაზე კარგი ქრისტიანობა კი შუა საუკუნეების ქართული ქრისტიანობა, რომელიც თამარ მეფეს ღმერთად აცხადებდა... ამ სექტანტური მიმდინარეობის მამამთავრად დაგვისახა ზვიადმა შოთა რუსთაველი, მსოფლიო პოეტი და მარადიული სიბრნის მატარებელი...

მოკლედ გამსახურდია `ამაოდ დაშვრა~. ჩვენი რუსთაველი ისევ `ობოლ მარგალიტად~ დარჩა. სხვა ოდნავ მაინც სერიოზული მცდელობა, გაეშიფრათ ვეფხისტყაოსანში კოდირებული საიდუმლო ცოდნა, საქართველოში არ ყოფილა. სამაგიეროდ ამის მცდელობები იყო საზღვარგარეთ. ინგლისელი მკვლევარი, კეთრინ ვივიანი წერს:

"დავით აღმაშენებელი კარგად იყო გათვითცნობიერებული მაჰმადიანურ სწავლებაში და განჯელ ყადებთან ერთად ყურანის თემებზე მოწყობილ თეოლოგიურ დისკუსიებში მონაწილეობდა. დავითმა მუსულმან და სუფია პოეტებს ცენტრი აუშენა და მის შესანახ თანხასაც იღებდა... ორივე პოეტი (ჩახრუხაძე და შოთა, ლ.რ.) რელიგიური თვალთახედვით წერს, მაგრამ ორთოდოქსულ ქრისტიანობაზე ბევრად უფრო ფართო თვალთახედვით... ალუზიები მათ პოემებში გვიჩვენებს, რომ ისინი სპარსელი და არაბი პოეტების შემოქმედებასაც კარგად იცნობდნენ..."

"თამარიანის" შექმნის შემდეგ ჩახრუხაძემ თამარის სასახლე დატოვა... ის ირანსა და არაბულ ქვეყნებშიც გამოჩნდა და თავის ლექსებს ირანულსა და არაბულ ენებზე კითხულობდა... ირკვევა, რომ იგი ისე ცხოვრობდა და მოღვაწეობდა, როგორც ისინი, ვინც სუფიათა გზას მისდევდა.

`...რას გვარგებს ფილოსოფოსთა ცოდნა~, კითხულობს ავთანდილი, `თუ მის მიხედვით არ ვიმოქმედებთ?~ შოთას სწავლების მიზანი ჩვენი საკუთარი ბუნების სრულყოფა და ზეციურ არსებებამდე ამაღლება იყო... "სიყვარული აგვამაღლებს!" ... აქ იგი საუბრობს მეგობრობაზე, რომელიც იმ სიყვარულის ფორმაა, თვითსრულყოფის გზას რომ წარმოადგენს...~ აქ არ შემიძლია არ დავამატო, რომ იმას, ვინც არაა ნაზიარები თვითრეალიზაციის აღმოსავლურ სკოლებს, სიტყვები `ბრძენი~, `თვითსრულყოფა~ და `ამაღლება~ ყოველთვის უსაგნოდ, აბსტრაქტულად ესმის, მაშინ როცა აღმოსავლეთში (იგივე სუფიზმში) ამ სიტყვებს სრულიად კონკრეტული, პრაქტიკული აზრი აქვს. სუფია, ისევე, როგორც ინდოელი იოგი, ან დაოსელი ბერი, მედიტაციისა თუ სხვადასხვა სახის ფსიქოტექნიკის გამოყენებით სრულიად კონკრეტულად, გნებავთ `ფიზიკურად~ უერთდება თავის თავში მიღმიერ სამყაროს, ღმერთს. იგივეს ამბობს შოთაც:

"არა ვიქმ, ცოდნა რას მარგებს, ფილოსოფოსთა ბრძნობისა!/მით ვისწავლებით, მოგვეცეს, შერთვა ზესთ მწყობრთა წყობისა".

შოთას იდეალია ბრძენი, მაგრამ არა უბრალოდ `ჭკვიანის~, არამედ ამ სიტყვის სწორედ აღმოსავლური გაგებით, ადამიანი, რომელმაც დისციპლინისა და ფსიქოტექნიკის გამოყენებით საკუთარი ფიზიკური და ფსიქიკური მოცემულობა შეცვალა და სულ სხვა არსებად იქცა, მიაღწია იმ მდგომარეობას, როცა მატერიალური სამყარო მასზე ვეღარავითარ გავლენას ვეღარ ახდენს, როცა მასზე ფიზიკურად ვერ მოქმედებს სიცხე და სიცივე და როცა მისი გასხივოსნებული ცნობიერებისთვის უმნიშვნელოა ნებისმიერი ადამიანური ბედნიერება თუ უბედურება. ასეთი მდგომარეობა უამრავ აღმოსავლურ წმინდა წიგნშია აღწერილი, მაგალითად ბჰაგავადგიტაში:

"არცა ცოცხლებზე და არცა მკვდრებზე არა სწუხს ბრძენი და ცრემლსაც არ ღვრის~.
"ვინც ბრძენია და სიბრძნით მოქმედი, ვისთვის ერთია ოქრო და მიწა"
"ქვეყნად სიმწარეს და სიტკბოებას ვინც ერთნაირად, გულმტკიცედ ხვდება,
ვისაც ვერცერთი ვეღარას აკლებს, ცად უკვდავების ღირსი ის ხდება." და სხვა.
ახლა კი შოთას მოვუსმინოთ:
"ანუ არის ბრძენი ვინმე, მაღალი და მაღლად მხედი,
არცა ლხინი ლხინად უჩანს, არცა ჭირი, ზედა-ზედი"

"რუსთაველი ორთოდოქსულ ქრისტიანობასთან არავითარ კავშირს არ ამჟღავნებს" - განაგრძობს კეთრინ ვივიანი, "მის პოემაში არის ორი თუ სამი ციტატა ბიბლიიდან, მაგრამ არავითარი ხსენება ქრისტესი ან ქალწული მარიამის, ან რომელიმე ქრისტიანული რიტუალის... ანონიმურ წყაროზე მითითება ("ესე ამბავი სპარსული...~, ლ.რ.), ისეთ წყაროზე, რომლის ამოცნობაც შეუძლებელი იყო, ზოგჯერ თავის დამცავ საშუალებას წარმოადგენდა და მწერალს პროგრესული თუ არაორთოდოქსული შეხედულებების გამოთქმის საშუალებას აძლევდა. იმ შეხედულებების, რომელთა გამოც მას შეიძლება ეკლესია ან სახელმწიფო დასხმოდა თავს.~

როგორც ხედავთ, აქ კეთრინ ვივიანი ცდილობს დაგვანახოს, რომ რუსთაველი დამოუკიდებელი, თავისუფალი მოაზროვნე იყო და რომ შესაძლოა მას უშუალო კავშირი ქონოდა სუფიებთან. სუფიზმი მუსულმანურ წიაღში აღმოცენებული არაორთოდოქსული, თავისუფალი შემეცნების მომხრე მიმდინარეობაა. სუფიზმი გამოირჩევა "არსებობის ერთიანობის" თეორიით, ანუ იმის რწმენით, რომ ყველაფერი, რაც არსებობს, ერთი მთლიანობაა. მათ ასევე ჯერათ, რომ ღმერთი სამყაროს ერთადერთი წყაროა. უფრო მეტიც, მათი რწმენით, "არ არსებობს არაფერი გარდა ღმერთისა~, ანუ ყველაფერი, რაც არსებობს, ღმერთია, რადგან სხვა რამემ, უბრალოდ შეუძლებელია იარსებოს. აქედან გამომდინარე, ღმერთი არ არის სადმე სხვაგან, ცაში ან მიწაში, ის თვით ადამიანშია და მის საპოვნელად ადამიანს მხოლოდ და მხოლოდ საკუთარი თავის სრულყოფა და თავის თავში ჩაღრმავება სჭირდება. ამ იდეებს ბევრი სუფია შეეწირა. ერთ-ერთი სუფია პოეტი, მანსური (ალ-ჰალაჯი), იმისთვის დაწვეს, რომ ხმამაღლა განაცხადა, "მე ვარ ღმერთიო~ და ეს გადატანითი მნიშვნელობით კი არ თქვა, როგორც ეს შეიძლებოდა ყველაზე თამამ ქრისტიანს ან მაჰმადიანს ეთქვა, არამედ პირდაპირი მნიშვნელობით, როგორც ეს ჰინდურ თუ ბუდისტურ რელიგიური ტრადიციებშია მიღებული. ანუ არა "ღმერთთან მიახლების" მნიშვნელობით, არამედ მასთან სრული შერწყმის, მეცნიერული ენით რომ ვთქვათ, "სუბსტანციონალური შეერთების~ მნიშვნელობით (რუსთაველის ენაზე ამას `შერთვა~ ეწოდება). სუფიზმი მუსულმანური და ინდური სამყაროების საზღვარზე გაჩნდა. ზოგჯერ მას "მუსულმანურ ჰინდუიზმსაც~ უწოდებენ.

სუფიზმი იმით გამოირჩევა, რომ მისი გზა მიჯნურობის, ანუ ექსტაზში ღმერთის სიყვარულით თრობის გზაა, თვით ღმერთი კი უპიროვნოა, მაშინ როცა მსოფლიოში არსებული ყველა "სიყვარულის რელიგიის~ ღმერთი პიროვნული ღმერთია. რუსთაველის გზაც ექსტატიური სიყვარულის გზაა, და რუსთაველის ღმერთიც უპიროვნოა (`რომელმან შექმნა სამყარო...~). სუფიები აღიარებენ, რომ ღმერთი ადამიანშია. რუსთაველიც ასე ხედავს (`მზე უშენოდ ვერ იქმნების, რადგან შენ ხარ მისი წილი~ და სხვა). სუფიათა სწავლებით ღმერთთან აქვე, ამ ცხოვრებაში შეიძლება შეერთება. რუსთაველის რელიგიაც იგივეს აღიარებს.

რუსთაველის მიჯნურიც სხვა არაფერია, თუ არა არაბული "მაჯნუნი" - ღმერთის სიყვარულით მთვრალი და "შმაგი". თუმცა ამას თვითონ შოთაც გვეუბნება: "მიჯნური შმაგსა გვიქვია არაბულითა ენითაო~. გვეუბნება, მაგრამ ვინ უსმენს... სუფიურ პოეზიაში ღვთაებრივი სიყვარული ყოველთვის ერთი სიმბოლოთი, მიწიერი სიყვარულით არის გამოხატული, ღმერთისა და მიღმიერი მშვენიერების სიმბოლო აქ ქალი და მისი სილამაზეა... ისევე როგორც ვეფხისტყაოსანში. ნესტანი და თინათინი პოემის შინაგან ეზოთერულ განზომილებაში სწორედ ღვთაებრივი ცნობიერებისა და მშვენიერების სიმბოლოები არიან. პოემის შინაგან, ეზოთერულ შრეში ტარიელი და ავთანდილი სწორედ მიღმიერ ცნობიერებას დაეძებენ საკუთარ თავში და არა უბრალოდ ტარიელის სატრფოს...

კეთრინ ვივიანი წერს: "...ვეფხისტყაოსანი იმ ნაწარმოების შთაბეჭდილებას ტოვებს, რომელიც იმისთვისაა შექმნილი, რომ სპეციფიური, წინასწარ გათვლილი ეფექტი მოახდინოს... ლექსი პროზაზე უფრო ადვილი დასამაზსოვრებელია, უფრო ნაკლებად ექვემდებარება დამახინჯებას... ეს იყო სიყვარულის დოქტრინის დასაცავად და გადასაცემად მარჯვედ, ჯადოქრულად ნაკეთი ჯავშანი.

როგორც ირკვევა, რუსთაველს უშუალო კავშირი არა მხოლოდ სუფიზმთან აქვს, არამედ შორეული ინდოეთის საკრალურ ლიტერატურასთანაც:

"ვეფხისტყაოსანს, წერს ვივიანი, "რაღაც საერთო აქვს უძველეს ჰინდურ რელიგიურ ეპოსთან, "რამაიანასთან~... რომანტიკულ პოეზიაში რუსთაველის პოემას ის უჩვეულო თავისებურება გამოარჩევს, რომ მის გმირ ქალს ერთი გმირი, მისი სატრფო ტარიელი კი არ იხსნის ტყვეობიდან, არამედ სამი გმირი. ოსტატური დახასიათების წყალობით ისინი ადვილად შეგვიძლია გავარჩიოთ ერთმანეთისგან... ტარიელში, მაშინაც კი, როცა ის უკიდურეს მწუხარებაშია, ყველა, ვინც მას ხვდება, უმაღლესიი ნიშნით აღბეჭდილ ტიპს ხედავს, ლამის ღმერთის მსგავსს, მანათობელ არსებას (`შენსა მე ვეძებ ნათელსაო~, პირდაპირ ეუბნება ავთანდილი ტარიელს, ლ.რ.). იგი ვეფხვის ტყავს ატარებს. ჰინდუთა ღმერთი, შივა ვეფხის ტყავით არის შემოსილი.~ (უნდა დავამატო: შივას დაწინწკლული ვეფხის ტყავი კოსმოსის ცნობილი სიმბოლოა. ტარიელი, ისევე როგორც შივა, კოსმოსითაა შემოსილი, ანუ განასახიერებს სამყაროს ცენტრს - სულს, რომელსაც კოსმოსი, მატერია მოსავს, მთლიანობაში ტარიელი, რომელიც ერთდროულად ღვთაებაც არის და ღვთაების მაძიებელი მოკვდავიც, იმის გამოსახატადაა შექმნილი, რომ ღმერთი ადამიანშია, ნებისმიერ მოკვდავში და არა მის გარეთ. ლ.რ.)

`ტარიელი~, განაგრძობს ვივიანი, `მიუხედავად მისი ღვთაებრივი ბუნებისა, ქვეყნიურ საქმეებში დაბნეულია და მოვლენებთან ადაპტირების უნარი არ შესწევს... მას სიკვდილისგან იხსნის და სატრფოს ძიებაში ეხმარება ავთანდილი, კიდევ ერთი მანათობელი ფიგურა, თუმცა არა იმავე სიბრტყეზე, როგორც ტარიელი. ავთანდილი პრაქტიკულია, კარგად ართმევს თავს ადამიანებთან ურთიერთობას, საქმეებს. მას გონება მართავს და არასოდეს კარგავს თავს, როგორც ეს ტარიელს მოსდის. ორივე, ის და ტარიელი, მარტო მოგზაურობს, არავინ ახლავს, თუ არ ჩავთვლით ტარიელის ერთგულ მსახურს, ასმათს. მესამე გმირიც, ნურადინ ფრიდონიც უფლისწულია. მისი სამეფო პატარაა, და ის სრულიად დაქვემდებარებულია დანარჩენ ორ გმირს. იგი არ არის მარტო: მათს საქმეს ის ჯარით და აღჭურვილობით ეხმარება. ფრიდონი არის ის, ვინც ტარიელს მის ქარის უსწრაფეს ცხენს აჩუქებს.

რამასა და სიტას ამბავშიც რაღაც მსგავსს შეიძლება გავადევნოთ თვალი. სიტას დემონები დაატყვევებენ იმავე სახის არსებები, როგორებმაც ნესტან-დარეჯანი მოიტაცეს. რამა მის გადასარჩენად მიდის თავისი ერთგული ძმის, ლაქშმანის თანხლებით... სიტას ხსნის საქმეში მათ მესამე მოკავშირე ეხმარება, მაიმუნთა მეფე, თავისი კარგად გაწრთვნილი მაიმუნთა ჯარით... მაიმუნთა მეფემ დაინახა, როგორ წარატყვევნეს დემონებმა სიტა და, ამის შესახებ რამას აცნობა. ფრიდონმაც დაინახა მონების ხელში ჩავარდნილი, დატყვევებული ნესტანი და ტარიელს მისი ბედნიერების პირველი გასაღები მისცა. რამა მაიმუნთა ხელმწიფის გვერდიგვერდ იბრძოდა და მას სამეფოს დაბრუნებაში დაეხმარა, რის სანაცვლოდაც მისი მოკავშირეობა მიიღო. ტარიელიც იბრძოდა ფრიდონის მხარდამხარ, ფრიდონის მემკვიდრეობის დასაბრუნებლად, შემდეგ კი მისი დახმარება მიიღო. არ არსებობს არავითარი საბუთი იმისა, რომ რუსთაველი იცნობდა რამას ისტორიას, თუმცა თუ გავითვალისწინებთ, როგორ მიმოდიოდა მსოფლიოში ლეგენდები და ისტორიები, ამაში დაუჯერებელი არაფერია. შეიძლება მაინც დავსვათ კითხვა იქნებ ორივე ნაშრომის ძირითადი სტრუქტურა ბუნებრივ კანონთა ერთნაირი აღქმის შედეგია? ინდივიდის შკალაში გული და გონება მხოლობითი ერთეულია, როგორც რამა და ტარიელი (გული), ლაქშმანი და ავთანდილი (გონება). სხეული, ანუ ფრიდონისა და მაიმუნთა მეფის ჯარები, ბევრი ნაწილისგან შედგება. სამივე ეს ელემენტი უნდა გაერთიანდეს, რომ სული მისი ბნელი საკნიდან ნათელ ცნობიერებაში გაიყვანოს."

ასე ესმის კეთრინ ვივიანს ვეფხისტყაოსნის სიუჟეტის ეზოთერული მნიშვნელობა. თუმცა ეს ახსნა ამომწურავი არ არის. ამას შეიძლება დავამატოთ, რომ სიტყვა რამა სანსკრიტზე "შავს" ნიშნავს. ტარიელის ფერიც შავია და სხვა.

რა ამომწურაობაზეა საუბარი, როცა ვეფხისტყაოსანში არ არსებობს არცერთი სტროფი, მასში ფარული, ეზოთერული ცოდნა რომ არ იყოს კოდირებული. და ეს არც ჩემი ფანტაზიაა, და არც კეთრინ ვივიანის. საქმე ისაა, რომ უძველეს მსოფლიო ლიტერატურას თავისი სიმბოლური, ალეგორიული ენა აქვს, რომელიც მსოფლიოს უამრავი დიდი პოემისთვის საერთოა. ასეთი სიმბოლური მეტყველება აერთიანებს გილგამეშს, რამაიანას, მაჰაბჰარატას, დანტეს `ღვთაებრივ კომედიას~ და სხვა მსოფლიო ნაწარმოებებს... შოთაც, იმისათვის, რომ მისი პოემა ბოლომდე ამოუცნობი არ დარჩეს, ამ საყოველთაო სიმბოლიზმის კანონებს იყენებს. ასე გვაძლევს ის თავის პოემაში უმაღლესი ჭეშმარიტების ცოდნას და აღგვიწერს მისი მიღწევის პრაქტიკულ გზას.

ისევე, როგორც აღმოსავლეთის წმინდა წიგნებში, "რამაიანაში", "მაჰაბჰარატაში" და სხვა, ვეფხისტყაოსანშიც სიუჟეტი ადამიანის მიერ მიღმიერ სამყაროსთან დაკავშირების პრაქტიკული გზის სიმბოლური გამოხატვაა. აქ ყველა დეტალს, ყველა პერსონაჟსა თუ მოვლენას სიმბოლური დატვირთვა აქვს. მაგალითად 12 მონა, რომელსაც როსტევანი ტარიელს მიუგზავნის, თორმეტი თვის, ანუ მატერიალური დროის სიმბოლოა. ტარიელის მიერ მათი დახოცვა მის შინაგან გზაზე გადადგმულ ნაბიჯს, მედიტაციაში მატერიელური სამყაროს მიღმა გასვლას განასახიერებს. `ქვაბი~, რომელშიც ტარიელი ცხოვრობს, მედიტაციის, საკუთარ თავში დანთქმის სიმბოლოა, მხეცები, რომლებსაც ტარიელი ხოცავს, ხორციელ ვნებებს, ინსტიქტებს აღნიშნავენ და ა.შ. მთლიანად სიუჟეტი, გმირების მიერ ნესტანის გამოხსნა ადამიანის მიერ დაკარგული ღვთაებრიობის დაბრუნებას, მიღმიერებასთან შეერთებას ნიშნავს, რადგან დადგენილია, რომ ნესტან-დარეჯანი იშიფრება, როგორც "ის, რაც აქ არ არის~ (სპარს.), ანუ მეტერიალურ სამყაროში არ მოიპოვება.

მაშ ასე, გული, გონება და სხეული უნდა გამთლიანდეს, სრულ ჰარმონიაში უნდა მოვიდეს, რომ ადამიანი საკუთარ სულში ჩაიძიროს, თავისთავში მარადიული რეალობა იპოვოს და მას შეუერთდეს. ასეთია რამაიანასა და ვეფხისტყაოსნის შინაგანი, საკრალური სიუჟეტების მნიშვნელობა.

ვეფხისტყაოსანში კიდევ ბევრი რამ არის გამაოგნებელი. მაგალითად ის, რომ ნიუტონამდე ბევრად ადრე ის შავით თეთრზე წერს ინერციისა და მიზიდულობის კანონების შესახებ (ერთ-ერთი პლანეტის პირით შოთა ამბობს: `მზე მაბრუნებს, არ გამიშვებს...~) რუსთაველს იგივე მნიშვნელობა აქვს მსოფლიოსთვის, რა მნიშვნელობაც აქვთ ბუდას, ლაო-ძის, ქრისტეს, კრიშნას... ის იგივე რანგის პოეტია, როგორი რანგისაც იყვნენ მსოფლიოში საყოველთაოდ ცნობილი პოეტი-წმინდანები ვიასა, ქაბირი, ვალმიკი, იბნ ალ არაბი, ჯალალედინ რუმი...

არ ვიცი, რას დავაბრალო, რომ მსოფლიო დღემდე ისე კარგად არ იცნობს შოთას, როგორც თუნდაც ზემოთჩამოთვლილ პოეტებს. პირველ რიგში ალბათ იმას, რომ დღემდე მსოფლიოს არც ერთ ენაზე არ არსებობს ვეფხისტყაოსნის მეცნიერული თარგმანი. საქმე ისაა, რომ ასეთი ტიპის საკრალური ტექსტები მთელს მსოფლიოში სიტყვა-სიტყვით ითარგმნება, რომ არ დაიკარგოს აზრის არცერთი ნიუანსი და უცხო ენაზე მკითხველმა გაიგოს, რა წერია შიგ. უმეტეს შემთხვევაში ასეთი ზუსტი თარგმანიც კი არაა ხოლმე საკმარისი და უამრავი განმარტების დართვა ხდება საჭირო. ასეთი პოემის მხატვრული თარგმნა მის ართარგმნას ნიშნავს. რა თქმა უნდა, მხატვრული თარგმანებიც უნდა არსებობდეს, მაგრამ არა მხოლოდ მხატვრული თარგმანები. თუმცა არც დღემდე შესრულებული მხატვრული თარგმანების უმეტესობა უქნია დიდად ღმერთს...

ვეფხისტყაოსნის ყველა თარგმანში აბსოლუტურად დაკარგულია მთელი მისი შინაგანი, საკრალური შინაარსი. ამიტომ, ჩემი აზრით, ქართველები ძირითადად ვეფხისტყაოსნის თარგმნითადა განმარტებით უნდა ვიყოთ დაკავებულები, ისევე როგორც ჩინელები, იაპონელები, ინდოელები, ტიბეტელები და სხვები არიან დაკავებული თავ-თავიანთი საკრალური ლიტერატურის ევროპულ ენებზე თარგმნითა და განმარტებით. ჯერ კიდევ ერთი საკუკუნის წინ ევროპა არც ლაო-ძის იცნობდა რიგიანად, არც ბუდასა და კრიშნას, დღეს კი ევროპასა და ამერიკაში ვერ ნახავთ ვერცერთ წიგნის მაღაზიას, აღმოსავლური საკრალური ლიტერატურის უზარმაზარი განყოფილება რომ არ ჰქონდეს. უკვე ათეული წლებია, რაც დასავლეთში გაჩნდა აღმოსავლურ სიბრძნეს დაწაფებული ხალხის უზარმაზარი მასა. დასავლეთის ნებისმიერ ქალაქსა თუ დაბაში არსებობს სხვადასხვა აღმოსავლური თვითსრულყოფის გზის შემსწავლელი ცენტრები... დასავლეთი რუსთაველსაც მიიღებს, მაგრამ ვინმემ ხომ უნდა მიაწოდოს, უთარგმნოს მაინც? ოღონდ უნდა მიაწოდოს, როგორც მარადიული სიბრძნის ერთ-ერთი გაბრწყინება და არა როგორც "მეთორმეტე საუკუნის გენიალური ქართველი პოეტი". თანამედროვე ადამიანს შუა საუკუნეების ქართული პოეზია არ აინტერესებს.

გვინდა თუ არა, ოდესმე მაინც უნდა გავაცნოთ რუსთაველის მარადიული სიბრძნე მსოფლიოს. ყველაფერს რომ თავი დავანებოთ, ეს ყველაზე მომგებიანი საქმეა ჩვენი ქვეყნისთვის, რაც კი ჩვენ შეგვიძლია გავაკეთოთ. საქმე ისაა, რომ დასავლეთს ჩვენში თავისთავის დანახვა კი არ სურს (რის ჩვენებასაც ჩვენ ასე გამწარებულები ვცდილობთ), არამედ რაღაც ახალი, მისგან განსხვავებული სამყაროსი. დასავლეთს დიდი ხანია მობეზრდა საკუთარი თავისი რაციონალიზმი, პრაქტიციზმი, ათეიზმი... ის სულიერად დაიშრიტა და ახალ საზრდოს ეძებს. ამიტომ მიაწყდა ასე მასიურად აღმოსავლურ სწავლებებს. ამიტომ დაეხეტება მილიონობით ევროპელი და ამერიკელი ინდოეთში, ტიბეტსა თუ ნეპალში. იქ მათ იმ სულთან უშუალო შეხება სურთ, რომელსაც წიგნებში ეზიარენ. ევროპელს იმიტომ უნდა ჩინეთში თუ ტიბეტში მოგზაურობა, რომ მის აღქმაში ეს ბუდას ქვეყნებია და არა უბრალოდ იმიტომ, რომ იქ ძალიან ძველი შენობები დგას.

საქართველომაც, თუ მას მართლა სურს ტურიზმის განვითარება და ინვესტიციების მოზიდვა, ჯერ თავისი კულტურა უნდა გაიტანოს მსოფლიოში. ჩვენ თავი უნდა დავიმკვიდროთ, როგორც `რუსთაველის ქვეყანამ~. მსოფლიოს არა მხოლოდ უნდა წაართვა და გამოგლიჯო, არამედ რაღაც უნდა მისცე კიდეც, რაღაც უნდა შესძინო, რადგან ურთიერთობა ყოველთვის ორმხრივია და უფასო ყველი მხოლოდ ხაფანგშია. ჩვენ კი ჯერჯერობით ესა გვაქვს, რაც გვაქვს და რისი მიცემაც შეგვიძლია, ვეფხისტყაოსანია ის, რამაც მსოფლიო ყველაზე მეტად შეიძლება დააინტერესოს საქართველოში.

ჩემი აზრით, უნდა შეიქმნას გრძელვადიანი და მრავალმხრივი სახელმწიფო (ან რაიმე სხვა სახის) პროგრამა, რომელიც დააფინანსებს ვეფხისტყაოსნის მსოფლიოს ენებზე მეცნიერულად და მხატვრულად თარგმნას, ასევე მისი განმმმარტავი ლიტერატურის შექმნასა და თარგმნას, სხვადასხვა ენებზე ადაპტირებული (საბავშვო, საყმაწვილო და სხვ.) ვეფხისტყაოსნის გამოცემას, კონფერენციებს დასავლეთისა და აღმოსავლეთის სხვადასხვა ქალაქებში, პუბლიკაციებს შოთას შესახებ, დოკუმენტურ და სატელევიზიო ფილმებს სხვადასხვა ქვეყნების ტელეარხებზე და სხვა.

ჩვენ, ქართველებს რუსთაველი გაფეტიშებული გვყავს. ჩვენთვის ის "სიწმინდეა", კერპი, და ჩვენც მას ისე ვექცევით, როგორიც ნამდვილი კერპთაყვანისმცემლები თავიანთ კერპებს, ისტერიკა გვემართება, თუ ვინმე მას შეეხო. ვეფხისტყაოსანი ჩვენთვის მკვდარია, ის თაროზე უნდა იდოს, ის სკოლაში უნდა დაიზეპირო და დაივიწყო. სინამდვილეში კი ის ცოცხალია და სუნთქავს, ეს ჩვენ ვართ მკვდრები. ჩვენ რომ ცოცხლები ვიყოთ, ფილმებსაც გადავიღებდით ვეფხისტყაოსანზე, მულტფილმებსაც და კომიქსებსაც გავაკეთებდით... და დღემდე მსოფლიოშიც ათასჯერ გავიტანდით. მოკლედ ჩვენი ცხოვრებით ვიცხოვრებდით, რადგან სწორედ ესაა ჩვენი ცხოვრება, ჩვენი მოვალეობა... ლაო-ძის ან რუსთაველის დონის პიროვნების ყოლა ნებისმიერი ერისთვის პასუხისმგებლობაა. რუსთაველმა მოგვცა ჩვენ ყველაფერი, რაც გაგვაჩნია, ჩვენ კი რას ვაკეთებთ მისთვის? მხოლოდ იმას, რომ უტვინო სწავლებით ბავშვებს ვაძულებთ, თაროებზე გვიწყვია და არც ჩვენ გვესმის და ვერც სხვას ვაგებინებთ. საქართველო ვალშია რუსთაველთან და ამ ვალს გადახდა უნდა. სწორედ თავისი მოვალეობის შესრულებაა ნებისმიერი ცოცხალი ორგანიზმის ნამდვილი ცხოვრება და არა მისგან გაქცევა.
 

გასაკვირია, თუ მილიონობით ჩინელი ცხოვრობს და სულდგმულობს ბუდათი და ლაო-ძით, მილიონობით ინდოელი კი რამათი და კრიშნათი, ჩვენ რითი ვართ მათზე უკეთესები, ევროპელები გავხდით? სასაცილოა, ევროპელმა თვითონ არ იცის, სად დაემალოს თავისთავს, საკუთარ სიცარიელეს და ეგზისტენციალურ კრიზისს, ჩვენ კი ევროპელები გავხდით... საერთოდ ვინ ვართ?

ლევან რამიშვილის ბლოგი