იყო ერთი ღარიბი ცოლ-ქმარი. სამი ქალიშვილი ჰყავდათ. ერთხელ მუშაობის დროს მამას მოსწყურდა და უფროს ქალიშვილს უთხრა, წყალი მომიტანეო. ქალიშვილმა კოკა აიღო და წყაროსკენ გასწია. წყაროს თავზე მაღალი ხე იდგა. ქალიშვილმა შეხედა ხეს და ფიქრს მიეცა:

– ერთიც ვნახოთ, გამათხოვეს, ბიჭი შემეძინა, ვთქვათ, კიკოსა დავარქვით. ჩემი კიკოსა ამ ხეზე ავიდა, ჩამოვარდა, ქვაზე დაეცა და მოკვდა!..

– ვაიმე! კიკოსჯან, ვაი!..

ქალიშვილი ხის ქვეშ ჩამოჯდა და ატირდა:

გამათხოვეს – მეყოლა

ვაჟიშვილი კიკოსა,

მაგრამ გული სულ მალე

სევდამ გადაიყოლა...

ჩამოვარდა ხიდანა,

თავი ქვას დაახალა,

ვაიმე, ჩემი კიკოსა

აღარა მყავს, აღარა!..

მამას ლოდინით მოთმინების ფიალა აევსო და რაკი უფროსი ქალიშვილი არ ჩანდა, შუათანა გოგო გაგზავნა – წადი, ნახე, შენმა დამ რატომ დაიგვიანაო.

შუათანამ წყაროს მიაშურა. უფროსმა დამ რომ თვალი მოჰკრა, ხმას აუწია და მიატირა:

-მოდი, მოდი უბედურო დეიდა, ნახე, შენი კიკოსა რა დღეშიაო.

-ვინ კიკოსაო?-შეიცხადა შუათანამ.

-როგორ არ იცი, ვინ კოკოსაო?-და კვლავ ატირდა უფროსი და:

გამათხოვეს-მეყოლა

ვაჟიშვილი კოკოსა,

მაგრამ გული სულ მალე

სევდამ გადაიყოლა...

ჩამოვარდა ხიდანა,

თავი ქვას დაახალა,

ვაიმე, ჩემი კიკოსა

აღარა მყავს, აღარა!..

– ვაიმე, კიკოსჯან, ვაიმეო! – აქვითინდა შუათანაც, უფროს დას გვერდით მიუჯდა და ერთად მოჰყვნენ მოთქმას.

დები რომ არ გამოჩნდნენ, დედამ უმცროსი გოგო გაგზავნა:

– წადი, ერთი, ნახე, შენი დები რა იქნენ, სად დაიკარგნენო.

უმცროსი გოგო გაიქცა წყაროსკენ. ხედავს, დები წყაროს თავზე სხედან და მწარედ ქვითინებენ.

– რა გატირებთო? – შეეკითხა.

უფროსმა დამ მიუგო, – ჩვენი კიკოსა მოკვდაო, და ისევ ატირდა:

გამათხოვეს – მეყოლა

ვაჟიშვილი კიკოსა,

მაგრამ გული სულ მალე

სევდამ გადაიყოლა...

ჩამოვარდა ხიდანა,

თავი ქვას დაახალა,

ვაიმე, ჩემი კიკოსა

აღარა მყავს, აღარა!..

– ვაი და ვუი შენს დეიდას, კიკოსჯან, ვაიმეო! – უმცროსიც გვერდით მიუჯდა დებს და ხმა შეუწყო.

დედა კი ელოდა და ელოდა ქალიშვილებს. იმედი რომ გადაუწყდა, თვითონაც გასწია წყაროსკენ.

ქალიშვილებმა დედას თვალი რომ მოჰკრეს, ერთხმად მიატირეს:

– მოდი, მოდი, უბედურო ბებია, ნახე შენი შვილიშვილი რა დღეშიაო.

– რის შვილიშვილი, ნეტა თუ ჭკუაზე ხართ! მითხარით, რა მოხდაო. უფროს ქალიშვილს ქვითინით აღმოხდა:

გამათხოვეს – მეყოლა

ვაჟიშვილი კიკოსა,

მაგრამ გული სულ მალე

სევდამ გადაიყოლა...

ჩამოვარდა ხიდანა,

თავი ქვას დაახალა,

ვაიმე, ჩემი კიკოსა

აღარა მყავს, აღარა!..

– ვაიმე! თვალები დაუბრმავდეს შენს ბებიას, კიკოსჯანო! – აკივლდა დედაბერი და მუხლებზე წაიშინა ხელები. მერე ქალიშვილებს გვერდით მოუჯდა და ისიც მოთქმას მოჰყვა.

კაცმა რომ ნახა, ცოლიც ქალიშვილებს გადაჰყვაო, გაიფიქრა, წავალ, გავიგებ, რა დაემართათ, რად იკარგებიან ამ წყაროს გზაზეო.

ადგა და წავიდა.

გამოჩნდა თუ არა მამა, ცოლმა და ქალიშვილებმა ერთხმად მიატირეს:

– მოდი, მოდი, უბედურო ბაბუა, მოდი, ნახე შენს კიკოსას თავს რა ამბავიაო. ეს რა მოუვიდა საწყალსაო!..

– ვინ კიკოსა? რას ამბობთო? – სახტად დარჩა კაცი.

უფროსმა ქალიშვილმა მიუგო: ეს როგორ დამემართა, რომ აქამდე არ გითხარიო და გააბა მოთქმა:

გამათხოვეს – მეყოლა

ვაჟიშვილი კოკოსა,

მაგრამ გული სულ მალე

სევდამ გადაიყოლა...

ჩამოვარდა ხიდანა,

თავი ქვას დაახალა,

ვაიმე, ჩემი კიკოსა

აღარა მყავს, აღარა!..

– ვაიმე, კიკოსჯანო! – მუხლებზე ხელები დაირტყეს და ბანი მისცეს დედამ და დებმა.

მაგრამ ყველაზე ჭკუადამჯდარი მაინც მამა აღმოჩნდა.

– თქვე სულელებო! რას უზიხართ აქ და გლოვობთ! ტირილით რას უშველით, განა კიკოსას გააცოცხლებთ! ადექით, შინ წავიდეთ, ხალხს დავუძახოთ, მიცვალებულს წესი ავუგოთ, კიკოსას სულის მოსახსენებლად ქელეხი გავმართოთ. ტირილითა და ვაი-ვიშით რას გავაწყობთ! წუთისოფლის კანონი ასეთია, ვინც მოსულა, უნდა წავიდეს კიდეცო, – დაუტატანა ცოლ-შვილს.

შინ ერთი ხარი ჰყავდათ და ერთი ბათმანი ფქვილი ჰქონდათ. დაბრუნდნენ, დაკლეს ხარი, იმ ფქვილიდან პური გამოაცხვეს, ხალხი დაპატიჟეს, კიკოსას ქელექი გადაუხადეს და ამითღა მოიოხეს გული.

ჰოვანეს თუმანიანი

მთარგმნელი: არჩილ დავითიანი

კიკოსის დაბრუნება

„ვაი, კიკოს ჯან, ვაი...“

ნათესავი  ქალების მთელი ქორო

შენთვის მე მხოლოდ გამოგონილი დედის წარმოსახვითი შვილი ვარ. ჩვენ ნამდვილად ვიცნობთ ერთმანეთს, კირაკოსი მქვია, მაგრამ შემოკლებით ყველა კიკოსს მეძახის. ჩვენი სახლის ღმერთმა, ჰოვანესმა, ჩემი სიკვდილის ამბავი ყველას მოსდო, მაგრამ ჩვენმა კეთილმა, ბრძენმა შემოქმედმა ჩემი შესანდობარი მაინც არ დალია. ქელეხში რომ მოსულიყო, ჩემი სული მოისვენებდა და ხელახლა დაბადებას არ მოისურვებდა. შესანდობარი რომ დაელია და ეთქვა: ვაი, კიკოს! ‒ ხალხი აჰყვებოდა და იტყოდა ათასჯერ ვაის, მაგრამ ასე არ მოხდა და შეიძლება სასიკეთოდაც კი.

            მას შემდეგ დიდხანს, ძალიან დიდხანს ვეძებდი ისეთ ადამიანს, ჩემი რეალური ცხოვრების ისტორია რომ მომეყოლა და ბოლოს ვიპოვე. არმენი ჰქვია, ამ სტრიქონების ავტორია, რთულად ვურთიერთობთ, საერთო ენას ვერ ვპოულობთ. ჩემს ავტორს ჩემი სიკვდილის ისტორიის დაძლევა უნდა, რადგან დარწმუნებულია, რომ თავისი ხალხის შემდგომი წარმატება თუმანიანის ზღაპრების ხელახალ განცდაზეა დამოკიდებული. მისი აღქმით, სომხური დრო სამ მძლავრ ზღაპარშია გაქვავებული: „უიღბლო ფანოსი“ – სომეხთა წარსულია, სომეხთა ბედი, რომელშიც არ გაუმართლა, „გულადი ნაზარა“ ‒ აწმყო, სომეხთა სიზმარი და ოცნება, ხოლო „კიკოსის სიკვდილი“ ‒ მომავლის შიშია. და ბოლოდან დაწყება გადაწყვიტა. მე ჩემი ავტორის სათქმელი არც ადრე მესმოდა და ვერც ვერასდროს გავიგებ, მაგრამ ვისარგებლე მისი წერის სიყვარულით და მოვუყევი: რაც მახსოვდა და რაც მნიშვნელოვანი იყო ჩემთვის, თავიდან ბოლომდე.

            ქალწული დედაჩემი წყაროზე გააგზავნეს და მას ვეებერთელა მწვანე ბერკაკალას ძირში  ხილვა ჰქონდა. ქალწულმა დედაჩემმა დიდი შიში ჭამა, ვიღაცის სიკვდილი დაინახა, ვინც ჯერ არ დაბადებულიყო  და ის ვიღაც მე ვიყავი. ჩემი დეიდები და ბებია ერთმანეთის მიყოლებით მოვიდნენ, გაინაწილეს დედაჩემის უშობელი შვილის დაკარგვის შიში და რადგან უბრალო სოფლელი დედაკაცები იყვნენ, იტირეს, რომ დამშვიდებულიყვნენ. ბაბუაჩემმა დაუკრძალავი ქელეხი გადაიხადა, რათა თავის ქალიშვილებში ჩაბუდებული შიში განედევნა და უშვილობა  აეცილებინა.  და აიცილა...

            მე სინამდვილეში ჩემი ცნობილი გარდაცვალებიდან სამი წლის შემდეგ დავიბადე. როგორც კი გავჩნდი, დედაჩემმა მაშინვე მიცნო: „ვაი, დამეფსოს თვალები, ეს ხომ ჩემი ნანახი კიკოსია, თვალები, პირი, შუბლი, ცხვირი... ვაი, კიკოსჯან!“ დეიდები და ბებიაჩემი მდუმარედ დაეთანხმნენ, რადგან მათაც მნახეს და დარწმუნებულები იყვნენ, რომ მე ვიყავი ‒ კიკოსი. ამის შესახებ შემდეგ  ბებიაჩემმა მიამბო, მითხრა, ბაბუაშენმა ჩხუბი, აყალმაყალი ატეხა, როგორ არქმევთ ახალშობილს გარდაცვლილის სახელსო, გვარწმუნებდა, რომ მე მე არ ვარ, უბრალოდ, ძმები ვართ, ვგავართ, მაგრამ ქალები ურყევ რწმენაზე დარჩნენ.

            ჩემი სიკვდილი ჩვენს სოფელში რეალური შემთხვევა იყო, ყველამ იცოდა, ახსოვდათ, თუ როგორ გამომიგლოვეს ჩვენებმა უცხედროდ და უსაფლავოდ, მაგრამ რადგან ბაბუაჩემი ხელმოკლე, მშრომელი და სამართლიანი კაცი იყო, პირში არ დასცინოდნენ, ჩემს ქელეხშიც მთელი სოფელი მოვიდა. ამბობენ, ამ ამბავს მერე ჩვენი სოფლიდან ერთი კაცი ქალაქის ბაზარში მოჰყვა და ასე მივიდა თუმანიანის ყურამდეო.

            მე ძალიან პატარა ვიყავი, ბებიაჩემმა პირველად რომ მიამბო ჩემი გარდაცვალების ამბავი. არც შემშინებია, არც მიტირია, უბრალოდ, არ დავუჯერე, ვიფიქრე, ვიცელქე და მსჯიან-მეთქი. მაგრამ ბებიაჩემის სიტყვები სამუდამოდ ჩამრჩა მეხსიერებაში.

            ‒ ამიტომაც, კიკოსჯან, შენთვის ხეზე ასვლა არ შეიძლება, რომ ახვიდე და ჩამოვარდე, ყველანი დავიხოცებით დარდით.

            არ მახსოვს, წყაროსთან პირველად  როგორ აღმოვჩნდი, მაგრამ მახსოვს, რომ ბაბუაჩემი წყალზე არ მაგზავნიდა, აკრძალული ადგილი იყო. ანუ ჩემი წყაროზე წასვლა არ მახსოვს, მაგრამ ბავშვებთან ერთად იქ ნამდვილად ვიყავი. ალბათ, ბერკაკალა ისეთი მაღალი და მიუწვდომელი იყო, რომ  ასვლაც არ მიცდია. მხოლოდ ის მახსოვს კარგად, როგორ გაიგეს სახლში ეს ამბავი და  როგორ გამტყიპეს.

            უკვე სკოლის მოსწავლე ვიყავი: ჩემი სიკვდილის სწავლა დაგვავალეს, მაგრამ მე დიდი ხანია ზეპირად ვიცოდი. მასწავლებელმა  მკითხა:

            ‒ კიკოს, შენი სიკვდილი ისწავლე?

            ‒ კი.

            ‒ აბა, მოყევი.

            მხიარულად წარმოვთქვამ. ვამბობ ‒ „ქუდი ჩაჩიანი“ და ხელით ვაჩვენებ ჩემ წინ დადებულ ქუდს მტკიცებულების სახით. მივადექი დედაჩემის ქვითინს ‒ „ვაი, კიკოსჯან, ვაი...“ და ტირილმა ყელში მომიჭირა. ცრემლს ვყლაპავ, მაგრამ არ იყლაპება, ქვითინი მოვრთე. ბავშვები ახარხარდნენ, ვერც მასწავლებელმა შეიკავა თავი ‒ ბავშვებს აჰყვა და სიცილით გაიგუდა. და დაიწყო... იმ დღიდან სიმშვიდეს და მოსვენებას ვეღარ ვეღირსე, სოფლის ყველა ბავშვი მომძახოდა ხოლმე,  შედარებით გამბედავები გზას მიჭრიდნენ, ქალივით მუხლზე ირტყამდნენ ხელებს და  დედაჩემს აჯავრებდნენ: „ვაი, შვილო  ჯან...“ ვჩხუბობდი, ტანსაცმელშემოხეული მოვდიოდი სახლში. ბებიაჩემი ჩუმად მხდიდა, მაწონს მაძლევდა, რომ მეჭამა, თვითონ კი ათასჯერ დაკემსილ ტანსაცმელს ისევ კემსავდა. განსაკუთრებით მაშინ ვბრაზობდი, როცა ჩემი ახლო მეგობრები დამცინოდნენ. ვთამაშობდით ერთად, გვიყვარდა ერთმანეთი, შუღლი არ იყო, მაგრამ უცებ ვიღაცას ახსენდებოდა „ვაი, კიკოს ჯან...“, და უკლებლივ  ყველა კისკისს იწყებდა. თავს ძლივს ვიკავებდი, გავრბოდი ბებიაჩემის კალთისკენ და ვტიროდი, ჩუმად, ბაბუას რომ არ დაენახა, რადგან არ უყვარდა ბავშვის ტირილი სახლში. ასეთ დროს ბებიაჩემი ამბობდა: „ერთი ჭოკი რა იყო, რომ არ დავმარხეთ, ბავშვს ასე მწარედ რომ არ ეტირაო“. ამასაც ჰქონდა ისტორია, მეზობელი სოფლიდან ერთი პატარძალი სიზმარში სულ კარგავდა ბავშვს, სანამ ქმარმა შეშის ნაპობისგან თოჯინა არ გამოჭრა.  ჩააცვეს-დაახურეს, პატარა კუბოში ჩადეს, წაიღეს და დამარხეს. ამის შემდეგ იმ ქალს შვიდი ვაჟი და ხუთი გოგო შეეძინა. ბებიაჩემი კიდევ იმას ამბობდა: „ნეტავ ამქვეყნად ასეთი ბავშვი კიდევ თუ არსებობს, საკუთარი თავი ასე რომ გამოეტიროსო?“ 

            იმ წელს სკოლაში ჩემს სიკვდილს რომ გავდიოდით, ჩვენს სახლში ერთი რეალური სიკვდილი მოვიდა, მამაჩემი მოკვდა. მწყემსი ზედსიძე, ძალიან ლამაზი კაცი იყო, სალამურს მიკეთებდა, ზოგჯერ მთაშიც მივყავდი ხოლმე. სწორედ მთაში ერთი გზააბნეული ცხვრის გამო  წავიდა და მგლის ლუკმად იქცა (უკაცრავად, ამაზე ლამაზი ვერაფერი მოვიფიქრე, ეს გმირი ზედმეტი იყო. ავტ. ა.ო.).

            მახსოვს, მამაჩემის რეალური სიკვდილი და ჩემი არარეალური სიკვდილი ერთმანეთს მიემატნენ, ძალიან მძიმედ განვიცდიდი.

            სიზმარი ვნახე. მთვარიან ღამეში წყაროსთან ვარ, ერთი ციდა ბავშვი. ფეხზე ფისი-ფისის თბილი ჭავლი მოედინება და წყაროში ჩადის. ვიცი, რომ ცუდად ვიქცევი, ამის თან მეშინია, თან რაღაცნაირად კარგად ვგრძნობ თავს. ფისი-ფისი არ მელევა, მოდის და მოდის. თბილი ფისი-ფისის სითხე წყაროს ცივ წყალს  ერევა, წელამდე ამოდის და ზესვლას აგრძელებს. წყალი კისრამდე მწვდება ცოტაც და პირში ჩამესხმევა, დავიხრჩობი. ხელებს წყლიდან ზევით ვწევ ისე, თითქოს დახმარებას ვითხოვდე. და უცებ ბერკაკალას ტოტები იხრებიან, მკლავებში მკიდებენ ხელს და აქეთ-იქით მაქანავებენ ზევით მისვრიან. მივფრინავ, მთვარემდე ვაღწევ, ვვარდები ტოტები მეხვევიან და ისევ ჰაერში მისვრიან. და უცებ ჩხრრრრრრრრრრ...

            გავიღვიძე, ჩაფსმული ვიყავი. ჩაფსმა და ღამღამობით წამოხტომა დავიწყე.                    გავიზარდე, თორმეტი-ცამეტი წლისაც ვიქნები, მაგრამ ჯერ  ისევ ვიფსამ. სოფელში საიდუმლოს შენახვა შეუძლებელია, ხალხმა იცის, მაგრამ ხმას არ იღებს. ჩვენებიც არაფერს ამბობენ, ქვეშ რაღაც-რუღაცებს მიფენენ, ლეიბი რომ არ დამისველდეს. დარწმუნებული ვარ, რომ გიჟი ვარ, ავადმყოფი ვარ და ჩემნაირი არავინაა  მთელ მსოფლიოში. გულჩათხრობილი გავხდი და ხმები მესმის მთვარიან ღამეებში. არ ვიძინებ, რომ არ ჩავიფსა. ბერკაკალა თავისთან მეძახის. მეშინია. არ შეიძლება, დედაჩემი გაიგებს, ბებიაჩემი, დეიდები გაიგებენ, ბაბუაჩემი გაიგებს და ყველა დარდით დაიხოცება. მაგრამ ვერ ვძლებ. ჩუმ-ჩუმად გავრბივარ წყაროსთან. მის წინ ვდგავარ და მაკანკალებს.  ძილის გასაქარწყლებლად პირს წყაროს წყლით ვიბან, მაგრამ არც მეძინება, ძილს გაქარწყლება რომ სჭირდებოდეს. ქერქს ვეჭიდები.  მბურძგლავს. ორი ნახტომით ავედი ხეზე, პირველ ტოტს ისე მარჯვედ ვტაცე ხელი, თითქოს მთელი ცხოვრება ხიდან არ ჩამოვსულვარ. მოხერხებულად ვზივარ შეფოთლილ ტოტზე,  ჩემი ჭკუით, თვალს ვატყუებ და ასე ვიძინებ.

            სიზმარს ვხედავ. მთვარიან ღამეში წყაროსთან ვარ, გრილი სიოა, მაგრამ ვიწვი. გული მისკდება, ტანი მეწვის, ცხელებასავით. ძლივს ვაღწევ წყარომდე. თვალებს ვხუჭავ და პირს ვიბან.  წყალს სახეზე ვისხამ, მკერდზე, მუცელზე, ფეხებზე. ვგრილდები. თვალებს ვახელ და ბერკაკალას ვუყურებ. შეფოთლილი ტოტი ქარისგან ხშუის, თითქოს მეუბნება, ბიჭი თუ ხარ, ადექი. ხელებზე ვიყურები ‒ სისხლი. მკერდი, მუცელი, ფეხები მთლად დასისხლიანებული. წყლის ნაცვლად სისხლი მოედინება, წყაროს ქვა ერთ დიდ მფეთქავ ქვად გადაქცეულა, ბერკაკალას მიწიდან ამოსული ფესვები ძარღვებად ქცეულან  და სვამენ თბილ წითელ სითხეს. ჩხრრრრრრრ...

            ვიღვიძებ. ვამოწმებ, ჩაფსმული არ ვარ. ცხვირიდან სისხლი მდის.

            ხიდან ჩამოვდივარ. ძალიან წარმატებულად, მალე გათენდება. სახლში გავრბივარ. ლოგინში ვწვები თავს ვიმძინარებ,  ვითომ ღრმად მძინავს. დედაჩემი  მოდის, ხედავს ‒ ჩაფსმული არ ვარ. გახარებულები არიან, ძალიან უხარიათ. იმ დღიდან აღარ ვიფსამ. ზოგჯერ ღამღამობით ჩუმად მივდივარ ბერკაკალასთან, ერთმანეთს ვეხვევით, ვიძინებთ, მაგრამ ‒ საიდუმლოდ. იქამდე, სანამ მეზობლის ბიძა ღამით არ დამინახავს. მოდის და ჩვენებს ეუბნება: „თქვენი კიკოსი მთვარეულია.“ ჩხუბი, აყალმაყალი, ცემა-ტყეპა. ბაბუაჩემი  ცოფდება, იქაფება და ვერ მშვიდდება: „მოვჭრი, ძირში მოვჭრი...“, მაგრამ ბებიაჩემი არწმუნებს: „არ არის საჭირო, მთელი სოფელი გადაგვემტერება, ასწლოვანი ხეა, საწყალი ხის რა ბრალია, თავისთვის დგას, ჩვენს ბავშვს უნდა მასზე ასვლა...“ არ ჭრის, მაგრამ მე მაბამენ, დიდხანს ძაღლივით დაბმულს მძინავს. დედაჩემს თვალი სულ ჩემზე უჭირავს, ხეზე რომ არ ავიდე შემთხვევი ზოგჯერ ეს მავიწყდება, მაგრამ ხანდახან მთვარიან ღამეებში ბერკაკალა მეძახის.

            თხუთმეტი წლის ვარ, უკვე ულვაში მაქვს. ბებიაჩემი ამბობს, შენი დაქორწინების დროაო. მთლად ახალ ქუდს მჩუქნიან. ჩაჩს, ირიბად  ვიხურავ, ძალიან მიხდება, ყველაზე ძვირფასი რამაა, რაც მაქვს.  მინდორში მივდივარ და არც კი ვიცი, სად ვკარგავ ქუდს. მთელი დღე ვეძებ და სირცხვილი რომ არ იყოს, ვიტირებ, მაგრამ უკვე დიდი ვარ.

       სიზმარს ვხედავ. მთვარიან ღამეს წყაროსთან ვარ, მაგრამ მე არ ვარ, უსხეულოდ ვლივლივებ, სული ვარ, ალბათ, და დედაჩემის ირგვლივ დავლივლივებ. დედა მოჯადოებულივით აჰყურებს ბერკაკალას, თვალით ეძებს ყველაზე მაღალ ტოტს. ვგრძნობ დედაჩემს, ვგრძნობ, რომ წყურვილი ახრჩობს, ტუჩები დამშრალი აქვს, მუხლები ეკვეთება და წყაროს პირთან იჩოქებს, ერთი ხელით ქვას ეყრდნობა,  მეორით წყალს სვამს ყლუპებით. დედაჩემის მუცელში შევდივარ, ბნელა, ნესტია. ვმრგვალდები, სისხლად და ხორცად ვიქცევი,  უკვე ვგრძნობ ჩემს სხეულს და ძალიან ჩქარა ვიზრდები. ადგილი მევიწროება, მოვმწიფდი, უნდა გამოვიდე, ჩემ ირგვლივ რაღაც წყლებია, რაღაც ხმები, მაგრამ ბურუსში. ძლივს გამოვდივარ დღის სინათლეზე. დედაჩემისგან შორს ვარ. ის ბერკაკალას ჩახუტებია. ღრმად სუნთქავს და მშობიარობის ტკივილისგან გათავისუფლებას ცდილობს.  მიყურებს და იღიმის. მე წყაროს ქვაზე ვაგდივარ, მაგრამ ვაგრძელებ გაზრდას. ცოტა ხნის წინ ახალშობილი ვიყავი, ახლა უკვე ერთი ათი წლის ვიქნები, ჭიპლარი იჭიმება დედაჩემისგან ჩემკენ და ამ კაკლისკენ ვიხედები და დაკარგულ ქუდს ვხედავ – ტოტზე დაკიდებულს. ვდგები, დედაჩემს ვტოვებ და მაიმუნივით ხის კენწეროზე მივცოცავ. ჭიპლარი გრძელდება, იჭიმება და ხელს მიშლის, ქუდს რომ მივწვდე. კიდევ ვიჭიმები და ჭიპლარი წყდება, შრიალით ენარცხება  წყაროში. ვუყურებ ჩემს ქუდს და  ჩხრრრრრრ...

            ვიღვიძებ, სველი ვარ, მაგრამ ფისი არაა.

            ჩემი ქუდი არ არის. ვეძებ მინდორ-ველზე. ხმა მოვიდა, რომ ვიღაცამ ბოროტად გაიხუმრა და წაიღო, ხის კენწეროზე დაკიდა. სახლში ისევ ჩხუბი, აყალმაყალი. პირველად ვუყვირი დედაჩემს: თუ გიყვარვარ, გამიშვი, წავიდე, ხეზე ავიდე, ჩემი ქუდი ჩამოვიღო, როგორ უნდა ვიყო მთელი ცხოვრება ასე? მოთქმა დაიწყო, დეიდები მხარს უბამენ, ბებიაჩემი უცრემლოდ ქვითინებს. ვდგები და მივდივარ. ქალები წივილ-კივილით მომყვებიან. დედაჩემს ერთი წამით გული მისდის, მაგრამ არ ვუახლოვდები, შორიდან ვუყურებ, რომ მოასულიერონ და ისევ დავიძრათ ერთად, ჩვენ შორის ოციოდე ნაბიჯია დარჩენილი. მთელი სოფელი ჩუმად გვიყურებს, მაგრამ ახლოს არავინ არ მოდის. მივდივარ  ბერკაკალასთან. ერთმანეთს ვუყურებთ. კბილებს ვაკრაჭუნებ, ტანი მიცახცახებს, ქუდი კენწეროზე ჩამოუკიდებიათ. თავს შებოჭილად ვგრძნობ დღისით-მზისით  ჩვენების თვალწინ რომ უნდა ავიდე ხეზე. ყურებში სულ ბებიაჩემის სიტყვები მესმის: „კიკოს ჯან, შენთვის ხეზე ასვლა არ შეიძლება, რომ ახვიდე და ჩამოვარდე, ყველანი დარდით დავიხოცებით.“ ნაჯახმომარჯვებული ბაბუაჩემი მუქარით მოდის.  შენღა აკლდი, შე ქოფაკო ‒ ბებიაჩემი ელვის სისწრაფით მისდევს ბაბუაჩემს. ბოლოს ბაბუაჩემი ქოშინით  გვიახლოვდება  დგას ჩემსა და ბერკაკალას შორის, ნაჯახი თავს ზემოთ აუწევია, მრისხანე გმირების როლების შემსრულებელ ჰრაჩია ნერსისიანივით.[1] უცებ ცრემლები ადგება, ცხოვრებაში პირველად ვხედავ ბაბუაჩემის ნამიან  თვალებს, ნაჯახს მიწაში ასობს, ხელს იქნევს და ხმის ამოუღებლად გვშორდება.  დედაჩემიც, დეიდებიც მოვიდნენ, მაგრამ არ მიახლოვდებიან. დედაჩემი ქვაზე ზის, დეიდები მცველებივით მის ზურგსუკან დგანან, ტირიან, ბებიაჩემი მუხლმოყრილია და თითქოს ლოცულობს.

            მორჩა. თავი მივადე ბერკაკალას, ხელისგულებით ვეხები ხის ქერქს. ტირილს  წყვეტენ. სუნთქვაშეკრულები მომჩერებიან. ავდივარ, გამბედაობა მიბრუნდება, ნახევარზე ავედი უკვე. ქვევით ვიყურები, დედაჩემს სახეზე ფერი არ ადევს, დეიდაჩემებს თვალებიდან მდინარეები სდით ჩუმად, ბებიაჩემი ჯერ თავჩახრილია. ბაბუაჩემიც არ ჩანს, ნამდვილად საიდანღაც ჩუმად მითვალთვალებს, მაგრამ რას ვხედავ? მოდიან, ოთხი მხრიდან მოდიან და მოდიან, დიდი და პატარა, ახალგაზრდა და მოხუცი და ყველანი კიკოსებად მეჩვენებიან, თუ მართლა კიკოსები არიან? არ მესმის. ბევრნი არიან. ყველა ქუდიანი, ყველა ჩაჩიანი, ჭიანჭველებივით შეესიენ ბერკაკალას და ადიან. ძალიან ბევრნი არიან, კიკოსთა ერთი დიდი უკანონო ჯარი. ტოტები სიმძიმისგან გადაიხარა, ბერკაკალა კიკოსების ქვეშ დახრილა, ამათგან რამდენიმე  მწიფე კაკალივით ვარდება, დგებიან, მტვერს იბერტყავენ  და ისევ ხეზე ადიან. ათასი კიკოსი ასულა ხის ზურგზე და ქუდებს ისვრიან ზემოდან ქვემოთ. მაგრამ თითქოს არ მეჩვენება: დედაჩემი, დეიდები, ბებიაჩემიც ხედავენ. ჩაჩების  წვიმა ეცემათ თავზე და დედას  ფერი უბრუნდება, დეიდების მდინარეები სიხარულისგან დიდდებიან  ბებიაჩემის ლოცვა დაუმთავრებელი რჩება, ხელს იქნევენ, ალბათ, არ იციან, ამდენი კიკოსიდან რომელია მათი.  ქუდამდე ვაღწევ, ვიღებ და ვყვირი:

            ‒ დე...

            ‒ ხო, შვილო ჯან!

            ‒ ქუდი დაიჭირე, ვაგდებ.

            ‒ ჩამოაგდე.

            ჩამოვაგდე, მაგრამ ვერ დავინახე, დაიჭირა თუ არა. ხმას მაწვდიან:

            ‒ კიკოს, შვილო...

            ‒ ხო, დე...

            ‒ ფრთხილად, შვილო, არ ჩამოვარდე! ‒ და ტირის.

            მეც მეტირება, ჩემს ბერკაკალას  ვეხუტები და არ მესმის, ზღაპარი იყო,  ცხოვრება იყო, სიზმარი იყო თუ ლიტერატურა?.. ვფიქრობ ‒ ჩემო ღმერთო, ჰოვანეს თუმანიან, მე ჩემი ხის კენწეროზე ვარ, სადაცაა სიხარულისგან მოვკვდები და კიკოსის მეორე სიკვდილი იქნება. ამას ვინღა დაწერს?

                                                                           არმენ ოჰანიანი

მთარგმნელი: ასია დარბინიანი

არმენ ოჰანიანი

სომეხი პროზაიკოსი, პუბლიცისტი და მთარგმნელი არმენ ოჰანიანი დაიბადა 1979 წელს, მისი ლიტერატურული ფსევდონიმია – არმენ ჰაიასტანცი. დაამთავრა ერევნის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ფილოსოფიის ფაკულტეტი, ასევე ერევნის ამერიკული უნივერსიტეტის მთარგმნელობითი სკოლა. იგი არის მოთხრობების კრებულის „კიკოსის დაბრუნება“ და ტრილოგიის  „მაირენიქ“ ავტორი. არის არაერთი ორგანიზაციის საბჭოს წევრი, მათ შორის, ადამიანის უფლებათა სახლის „თრანსფარენსი ინთერნეიშნლ“ ერევნის ანტიკორუფციული ცენტრის და არასამთავრობო ორგანიზაციის „პოლიტიკური დიალოგი“. 2017 წლიდან იგი სომხეთის პენ ცენტრის თავმჯდომარეა.

,,კიკოსის დაბრუნება’’ ცნობილი სომეხი მწერლისა და საზოგადო მოღვაწის, ჰოვანეს თუმანიანის ,,კიკოსის სიკვდილი’’ ზღაპრის ალუზიაა.

არმენ ოჰანიანის ,,კიკოსის დაბრუნება’’ პირველად ჟურნალ ,,არმაღანში (2.2019წ.) დაიბეჭდა.

[1] სომეხი მსახიობი.